جغرافیای طبیعی مصر
سرزمین مصر در شمال شرقی قاره آفریقا قرار گرفته و از شمال به دریای مدیترانه، از شرق به دریای سرخ، خلیج عقبه و سرزمین فلسطین، از غرب به کشور لیبی و از جنوب به کشور سودان شمالی محدود شده است. نقشه سرزمینی مصر تقریبا مربع شکل است. وسعت این کشور حدود 1002000 کیلومتر مربع است که تنها 7.8% آن قابل سکونت است.
مناطق جغرافیائی :سرزمین مصر به چهار اقلیم تقسیم شده است:
الف- دره نیل و دلتا که حدود 4% از کل مساحت مصر را شامل میشود و در شمال کشور و جنوب سواحل مدیترانه قرار گرفته است. رودخانه نیل از این اقلیم عبور کرده و به دریای مدیترانه میریزد.
ب- صحرای غربی با مساحت 000/680 کیلومتر مربع، حدود 68% از کل مساحت این کشور، از دره نیل تا مرزهای لیبی گسترده است. صحرای بزرگ شن به طول 500 کیلومتر و عرض مابین 160 و180 کیلومتر در این ناحیه قرار دارد.
ج- صحرای شرقی با وسعت حدود 225000 کیلومتر مربع و 22% از کل مساحت این کشور از دره نیل تا کانال سوئز، دریای سرخ و خلیج سوئز و مرزهای سودان امتداد دارد.
د- شبه جزیره سیناء، مساحتی درحدود 61000 کیلومتر مربع دارد و حدود 6% از کل مساحت مصر را در بر گرفته است. قاعده این شبه جزیره مثلثی شکل در شرق مصر، بر کرانههای مدیترانه و رأس آن در ناحیه رأس محمد در کناره دریای سرخ قرار گرفته و یک ضلع آن در امتداد سرزمین فلسطین و خلیج عقبه وضلع دیگر آن در امتداد خلیج و کانال سوئز قرار دارد (www.sis.gov.eg;2014) .
ارتفاعات: سرزمین مصر در شمار سرزمینهای بیابانی و کم ارتفاع است و ارتفاعات اندک آن، بیشتر در نواحی شرقی و جنوب غربی آن قرار دارد. مرتفعترین بلندی در مصر، قله کاترینا با ارتفاع 2637 در میان رشته کوههای سرخ رنگ اطراف دریای سرخ و پس از آن ارتفاعات کوه طور با بلندی 2280 متر و در همان منطقه قرار دارد (همان).
رودخانه و دریاچه: مهمترین رودخانه مصر، نیل است که محیط زیست ویژهای را در این کشور پدید آورده است. این رودخانه از جنوب وارد سرزمین مصر شده و پس از طی مسافت 1536 کیلومتر به سمت شمال، به دریای مدیترانه میریزد (موسوعة مصر الحدیثة، 1996، 3: 16). رودخانه نیل در شمال قاهره به دو شاخه تقسیم شده و مثلث دلتای نیل را تشکیل میدهد که از حاصلخیزترین زمینهای کشاورزی مصر است .که با احداث سد اسوان در سال 1960 تشکیل شده و حدود 4000 کیلومتر مربع مساحت دارد. دریاچه ناصر در مصر علیا از مهمترین دریاچههای مصر و یکی از بزرگترین دریاچههای مصنوعی جهان است که با احداث سد اسوان در سال 1960 تشکیل شده و حدود 4000 کیلومتر مربع مساحت دارد. دریاچه قارون هم با حدود 230 کیلومتر مربع مساحت، یکی از قدیمیترین دریاچههای طبیعی جهان است و در استان فیوم قرار گرفته است (www.capmas.gov.eg;2014) .
آب و هوا: بیشتر خاک مصر روی مدار گرم و خشک زمین قرار گرفته و البته مناطق شمالی از آب و هوای مدیترانهای برخوردار و دارای تابستانهای نسبتا معتدل است.
مصر به لحاظ آب و هوایی به طور کلی دارای دو فصل است؛ فصل تابستان که گرم و خشک است و ماههای مه تا اکتبر را شامل میشود و فصل زمستان که دارای آب و هوایی معتدل و کم باران و از ماه نوامبر تا آوریل ادامه دارد (www.sis.gov.eg;2014) .
بادهای گرم و غبارآلود از ویژگیهای جوی این کشور است. این بادها با سرعت میوزند و گاه سرعت آنها به 140 کیلومتر در ساعت میرسد و مقادیر بسیاری شن و گردوخاک را از بیانها جابجا میکند. وزش این بادها گاه چند روز ادامه دارد و موجب خسارت به اماکن مسکونی و مزارع و اختلال در زندگی روزمره میشود.
بارندگی: نسبت بارشها در مناطق همجوار ساحلی دریای مدیترانه از سایر مناطق مصر بیشتر است. متوسط سالانه بارش در شهر اسکندریه 200 م.م و در قاهره 25 م.م و کمترین نسبت بارشها در مناطق جنوبی است؛ به گونهای که در شهرهای اسیوط، قنا و اسوان به یک میلیمتر میرسد. در شبه جزیره سینا در حالی که این نسبت در شهر العریش در شمال این شبه جزیره 105 م.م است، در شهر الطور در جنوب آن به 10 م.م میرسد. در مناطق شمالی بیشترین بارشها مربوط به ماههای ژانویه و فوریه است. در شهر اسوان در جنوب هم، اوج بارانها در ماه آوریل است. سواحل دریای سرخ نیز در ماه نوامبر بیشترین بارشها را دارد (موسوعة مصر الحدیثة، 3: 38 و 39).
جاذبههای طبیعی: کشور مصر علیرغم دارا بودن آب و هوایی گرم و خشک و بیابانی بودن، از جاذبههای طبیعی بسیاری برخوردار است و برخی از جاذبههای این کشور از اشتهار جهانی برخوردارند که از جمله آنها مناطق حفاظت شده طبیعی «رأس محمد»، «سانت کاترین»، «دشت نهنگها» و «دریاچه قارون» است. رأس محمد در محل تلاقی خلیج سوئز و خلیج عقبه در جنوب شبه جزیره سیناء قرار دارد. این منطقه طبیعی حفاظت شده از ویژگیهایی چون: سواحل مرجانی، دارا بودن ماهیهای رنگی، لاکپشتهای دریایی کمیاب، نرمتنان و جلبکهای دریایی برخوردار و یکی از زیباترین اماکن غواصی در جهان است. همچنین در بخشهای خشکی آن پرندگان و حیواناتی چون: شاهین، عقاب، لک لک، بز کوهی، آهوی مصری و خرگوش کوهی قابل مشاهده است. منطقه سانت کاترین نیز از جاذبههای طبیعی و دیدنی مصر و یکی از پناهگاههای طبیعی و منحصربهفرد گیاهان کمیاب صحرای سینا است. اطراف این منطقه با کوههایی با ارتفاع متفاوت قرار گرفته است. از جمله این کوهها، کوه موسی است با سنگهای سرخ رنگ که طلوع خورشید در این مکان از زیبایی و جذابیت ویژهای برخوردار است. همچنین چشمههای آب معدنی متعدد از ویژگیهای آن است. دشت نهنگها در استان فیوم، منطقهای حفاری شده است که عمر آن به چهل میلیون سال میرسد. طی کاوشها و حفاریهای صورت گرفته در این دشت، مجموعهای از سنگوارههای نهنگ و دندان کوسه و صدف و دیگر آبزیان کشف شده است. اهمیت این دشت طبیعی حفاظت شده آن است که پناهگاهی طبیعی برای حیوانات در معرض خطر انقراض همچون: آهوی سفید، آهوی مصری و برخی پرندگان مهاجر کمیاب از قبیل انواع عقاب، اردک و بلدرچین است. این منطقه در سال 2005 در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. دریاچه قارون در شمال شهر فیوم یکی از قدیمیترین دریاچه های طبیعی جهان است که حدود 55 هزار فدان مساحت (هرفدان حدود4200 مترمربع) و 5/12 متر عمق دارد. در شمال شرق این دریاچه تالابهایی با مجموعهای از گیاهان متنوع وجود دارد. همچنین سنگواره قدیمیترین نوع میمون و برخی درختان در بخش شمالی این دریاچه کشف شده است. این دریاچه مقصد مهاجرت بسیاری از پرندگان در فصل زمستان و محل زیست بسیاری از انواع ماهیها است (www.sis.gov.eg;2014).
منطقه الاحراش، الزرانیق، وادی الریان، طابا، وادی دجله، وادی الجمال از دیگر مناطق طبیعی حفاظت شده مصر است. سواحل و جزایر رودخانه نیل، (144 جزیره)، سواحل دریای مدیترانه و صحرای بزرگ شن در غرب مصر نیز از جمله جاذبههای دیدنی این کشور است. صحرای بزرگ شن با مساحت حدود 82000 کیلومتر مربع سومین صحرای بزرگ دارای تپههای شنی در جهان است. همچنین آبادیهای طبیعی صحرایی (واحه) در مصر وجود دارد که با چاهها و چشمهها و درختان خود در دل صحرا انعکاسی از زیباییهای طبیعت است. از جمله این واحه ها میتوان به واحة الخارجة در جنوب اسیوط، واحة الداخلة در شمال غرب واحة الخارجة، واحة الفرافرة در 30 کیلومتری واحة الداخلة و نیز واحة سیوة اشاره کرد. واحه اخیر که در 350 کیلومتری جنوب بندر مرسی مطروح و در شمال صحرای بزرگ شن قرار دارد از انبوه درختان نخل و زیتون، چشمههای طبیعی و نیز بلندیهای مشرف به آن برخوردار است (همان).