جغرافیای انسانی عراق
عراق، با پیشینهای پیچیده و تاریخی پرتنش، در دهههای اخیر شاهد دگرگونیهای گستردهای در ساختار جمعیتی و تحولات دموگرافیک بوده است. تغییرات در نرخ باروری، میزان شهرنشینی، توزیع فضایی جمعیت و مهاجرتهای داخلی، تحتتأثیر عوامل متعددی از جمله جنگهای طولانیمدت، بیثباتی سیاسی، نوسانات اقتصادی و تحولات اجتماعی قرار گرفتهاند. این روندها نهتنها بر الگوی سکونت و ترکیب سنی جمعیت اثرگذار بودهاند، بلکه پیامدهای قابلتوجهی در زمینه توسعه پایدار، زیرساختهای شهری و برنامهریزی اقتصادی کشور به همراه داشتهاند. هدف از این بخش، ارائه تصویری جامع از پویاییهای جمعیتی و ارزیابی پیامدهای آن بر ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور است.
ساختار هرم جمعیتی
ساختار جمعیتی عراق طی دهه گذشته دستخوش تغییرات قابلتوجهی شده است که ناشی از عوامل مختلفی از جمله تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بودهاند. برخی از دادههای کلیدی در این زمینه عبارتاند از:
جمعیت کل
بر اساس برآوردهای اخیر، جمعیت عراق در سال ۲۰۲5 حدود ۴7 میلیون نفر تخمین زده شده است[۱]، در حالی که پیشبینیها برای سال ۲۰50 نشان میدهند که این رقم ممکن است به80میلیون نفر برسد[۲].
توزیع سنی
در سال ۲۰۱۵: ساختار سنی جمعیت عراق بهصورت زیر بوده است[۳]:
- ۴۲٪ زیر ۱۵ سال؛
- ۵۵٪ در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال؛
- ۳٪ بالای ۶۵ سال.
در سال ۲۰۲۵: تغییرات قابلتوجهی در این توزیع مشاهده میشود[۴]:
- کاهش سهم جمعیت زیر ۱۵ سال به ۳۸.۲٪؛
- افزایش جمعیت در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال به ۵۷.۸٪؛
- افزایش جمعیت بالای ۶۵ سال به ۴٪.
نسبت جنسیتی
نسبت جنسیتی در عراق تقریباً ۱.۰۳ مرد بهازای هر زن است[۵]. بااینحال، در گروههای سنی ۲۰ تا ۳۵ سال، به دلیل تلفات ناشی از درگیریهای نظامی، تفاوتهایی در نسبت جنسیتی مشاهده میشود[۶].
تحلیل روندها
کاهش سهم جمعیت زیر ۱۵ سال و افزایش جمعیت در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال نشاندهنده تغییرات بنیادی در ساختار دموگرافیک عراق است. این تغییرات عمدتاً ناشی از کاهش نرخ باروری، بهبود خدمات بهداشتی و اثرات ناشی از درگیریهای نظامی است. کاهش نرخ باروری و افزایش سطح سواد، همراه با بهبود زیرساختهای بهداشتی، موجب تغییر در ساختار سنی جمعیت شده است[۷].
ویژگیهای جمعیتی
نرخ باروری
نرخ باروری عراق طی دهه گذشته روند نزولی داشته است:
- در سال ۲۰۱۵: نرخ باروری بین ۴.۰۸ تا ۴.۳۱۰ فرزند بهازای هر زن برآورد شده بود[۸].
- ↑ Iraq Population (2025) - Worldometers. (2019). Worldometers.info. https://www.worldometers.info/world-population/iraq-population
- ↑ Adel Bakawan. (2025). Iraq is on the verge of a deep demographic crisis. Eismena.com. https://eismena.com/en/article/iraq-is-on-the-verge-of-a-demographic-disaster-2023-08-28
- ↑ [iii] Countryeconomy. (2017, August 18). Iraq - Population 2015. Countryeconomy.com.https://countryeconomy.com/demography/population/iraq?year=2015
- ↑ Iraq population (2025) live — Countrymeters. (n.d.). Countrymeters.info. https://countrymeters.info/en/Iraq
- ↑ [v] World Bank Open Data. (2024). World Bank Open Data. https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL.FE.ZS?locations=IQ
- ↑ [vi] Social Institutions and Gender Index (Edition 2023). (2017). OECD International Development Statistics. https://doi.org/10.1787/33beb96e-en
- ↑ News, S. (2024, November 26). Iraq’s first nationwide census in decades uncovers population growth and demographic shifts - Shafaq News. Shafaq News; شفق نيوز. https://shafaq.com/en/Report/Iraq-s-first-nationwide-census-in-decades-uncovers-population-growth-and-demographic-shifts
- ↑ Countryeconomy. (2015). Iraq - fertility 2015. Countryeconomy.com. https://countryeconomy.com/demography/fertility/iraq?year=2015