پرش به محتوا

دیپلماسی سیاسی و امنیتی آفریقای جنوبی

از دانشنامه ملل

دیپلماسی سیاسی و امنیتی آفریقای جنوبی ستون اصلی سیاست خارجی این کشور از زمان گذار تاریخی به دموکراسی در سال ۱۹۹۴ تاکنون به‌شمار می‌رود. هدف کلان آن تثبیت جایگاه ژوهانسبورگ به‌عنوان میانجی صلح، قدرت نرمِ منطقه‌ای و مدافع چندجانبه‌گرایی در آفریقا و نظام بین‌الملل است[۱].

پس از پایان نظام آپارتاید، رهبران جدید—به‌ویژه نلسون ماندلا و تابو امبکی—تلاش کردند چهرهٔ کشور را از «دولت تبعیض‌نژادی» به «قدرت صلح‌ساز» تغییر دهند. این تحول، بستر شکل‌گیری سیاست خارجی‌ای شد که بر اصول گفت‌وگو، عدالت، عدم‌همسویی و حل مسالمت‌آمیز مناقشات استوار است[۲].

امروزه آفریقای جنوبی به‌عنوان بازیگری کلیدی در معماری امنیتی قاره شناخته می‌شود. عضویت فعال در شورای صلح و امنیت اتحادیه آفریقا (AUPSC)، مشارکت در مأموریت‌های صلح‌بان سازمان ملل و رهبری در چارچوب جامعهٔ توسعهٔ آفریقای جنوبی (SADC)، مؤلفه‌های اصلی این نقش به‌شمار می‌روند[۳].

تحول تاریخی سیاست امنیتی

پایه‌های سیاست امنیتی نوین در دوران ماندلا (۱۹۹۴–۱۹۹۹) با دو سند مهم بنا نهاده شد:

  1. White Paper on South African Defence (1996) که بر دفاع ملی، شفافیت و کنترل غیرنظامی نیروهای مسلح تأکید داشت؛
  2. White Paper on Foreign Policy (1999) که چارچوب دیپلماسی فعال و «آفریقامحور» را تعیین کرد[۴].

تابو امبکی در دههٔ ۲۰۰۰، با طرح ایدهٔ «رُنسانس آفریقایی»، سیاست خارجی کشور را از تمرکز صرف بر منافع ملی به سطح منافع قاره‌ای ارتقا داد. در این دوره، آفریقای جنوبی در حل بحران‌های سیرالئون، کنگو و بروندی نقش میانجی یافت[۵].

در دولت‌های پس از او، از جاکوب زوما تا سیریل رامافوسا، اولویت‌های امنیتی با تحولات جهانی انطباق یافته است: تمرکز بر مقابله با تروریسم، اصلاح ساختار شورای امنیت سازمان ملل، مدیریت بحران‌های قاره‌ای و حفظ استقلال رأی در سیاست جهانی[۶].

اصول راهبردی دیپلماسی سیاسی و امنیتی

1. چندجانبه‌گرایی و قانون‌محوری

آفریقای جنوبی در تمام بیانیه‌های رسمی خود بر چندجانبه‌گرایی و احترام به منشور سازمان ملل تأکید دارد. این کشور دو بار (۲۰۰۷–۲۰۰۸ و ۲۰۱۱–۲۰۱۲) به‌عنوان عضو غیردائم شورای امنیت سازمان ملل انتخاب شد و ریاست دوره‌ای شورا را نیز برعهده داشت[۷]. در هر دو دوره، نمایندگان ژوهانسبورگ بر «ضرورت عدالت، گفت‌وگو و اصلاح ساختار شورا به نفع جنوب جهانی» تأکید کردند[۸].

2. سیاست عدم‌همسویی و استقلال راهبردی

سنت عدم‌همسویی که از دوران جنبش آزادی‌بخش ANC به میراث مانده، همچنان محور اصلی سیاست خارجی کشور است. آفریقای جنوبی هم‌زمان روابط دیپلماتیک گسترده با غرب دارد اما در مجامع بین‌المللی، اغلب مواضعی مستقل از قدرت‌های غربی اتخاذ می‌کند—نمونهٔ بارز آن رأی ممتنع در قطعنامه‌های مرتبط با جنگ اوکراین و تأکید بر گفت‌وگوی صلح به‌جای تحریم است[۹].

3. امنیت انسانی و توسعه‌محوری

سیاست امنیتی آفریقای جنوبی بر مفهوم Human Security استوار است؛ یعنی امنیت نه صرفاً نظامی، بلکه شامل رفاه اقتصادی، آموزش، سلامت و صلح پایدار در جوامع منطقه‌ای. این رWhite Paper on Peace Missions (1999)Foreign Policy Review (2019) Review (2019) تص شد[۱۰].

نقش منطقه‌ای در صلح و امنیت آفریقا

1. رهبری در شورای صلح و امنیت اتحادیه آفریقا

آفریقای جنوبی از بنیان‌گذاران اصلی شورای صلح و امنیت اتحادیه آفریقا است و سه‌بار ریاست دوره‌ای آن را برعهده داشته است. این کشور در تدوین و اجرای معماری صلح و امنیت آفریقا African Peace and Security Architecture (APSA) مشارکت فعال داشته و با اعزام دیپلمات‌ها و میانجی‌های ارشد در بحران‌های سودان، اتیوپی و کنگو نقش ایفا کرده است[۱۱].

2. مأموریت‌های صلح و نیروهای منطقه‌ای

نیروهای دفاع ملی آفریقای جنوبی (SANDF) از دههٔ ۲۰۰۰ تاکنون در بیش از پانزده مأموریت صلح‌بان سازمان ملل و اتحادیهٔ آفریقا حضور داشته‌اند؛ ازجمله در کنگوی دموکراتیک (MONUSCO)، سودان جنوبی (UNMISS) و موزامبیک (SADC Mission 2021–2024)[۱۲].

این کشور از حامیان اصلی طرح نیروی واکنش سریع آفریقایی ( African Standby Force) است که هدف آن ایجاد نیروی واکنش سریع قاره‌ای برای مقابله با بحران‌های امنیتی است[۱۳].

3. میانجی‌گری در منازعات قاره‌ای

آفریقای جنوبی در دهه‌های اخیر در حل مناقشات بوروندی، زیمبابوه، لسوتو، جمهوری دموکراتیک کنگو و سودان جنوبی نقش میانجی ایفا کرده است. این کشور از «دیپلماسی آرام» (Quiet Diplomacy) استفاده می‌کند—یعنی گفت‌وگوی پشت‌صحنه به‌جای مداخلهٔ علنی[۱۴].

روابط سیاسی فرامنطقه‌ای

1. روابط با غرب

با وجود روابط تاریخی با اروپا و آمریکا، ژوهانسبورگ همواره در سیاست خارجی خود استقلال رأی دارد. در دوران رامافوسا، روابط با واشنگتن به‌سبب سیاست تحریم روسیه دچار تنش شد، اما دولت تأکید کرد که «سیاست خارجی ما بر اساس اصول است نه فشار»[۱۵]. در عین حال، روابط اقتصادی با اتحادیهٔ اروپا همچنان مستحکم است و بیش از ۲۵ درصد صادرات آفریقای جنوبی به بازارهای اروپایی می‌رود[۱۶].

2. روابط با روسیه، چین و قدرت‌های نوظهور

عضویت در بریکس موجب تحکیم پیوندهای سیاسی با روسیه، چین، هند و برزیل شده است. آفریقای جنوبی از طرح‌های مشترک امنیت سایبری، فناوری نظامی و آموزش نظامی در قالب همکاری بریکس حمایت می‌کند. رزمایش‌های دریایی مشترک با روسیه و چین در ۲۰۲۳ یکی از مصادیق این همکاری‌هاست[۱۷].

3. مواضع در خاورمیانه و نظام بین‌الملل

آفریقای جنوبی از منتقدان سیاست‌های اشغال‌گرانهٔ اسرائیل است و همواره از تشکیل دولت مستقل فلسطین حمایت کرده است[۱۸]. این کشور روابط دیپلماتیک با ایران، عربستان سعودی و ترکیه را در چارچوب احترام متقابل حفظ کرده و در بحران‌های خاورمیانه بر راه‌حل سیاسی تأکید دارد.

ابزارهای نهادی و سازوکارهای تصمیم‌گیری

سیاست خارجی و امنیتی آفریقای جنوبی توسط وزارت روابط بین‌الملل و همکاری‌ها (DIRCO) هماهنگ می‌شود و شورای امنیت ملی ریاست‌جمهوری سیاست‌های کلان را تصویب می‌کند. نیروهای دفاع ملی (SANDF) شامل ارتش، نیروی هوایی، نیروی دریایی و خدمات پزشکی دفاعی هستند که بر اساس اصل نظارت غیرنظامی پارلمان فعالیت می‌کنند[۱۹].

در کنار آن، «مرکز مطالعات راهبردی آفریقای جنوبی (SASSC)» و «انستیتوی امنیتی مطالعات آفریقا (ISS Africa)» در تولید دانش و تحلیل راهبردی به دولت یاری می‌رسانند[۲۰].

چالش‌ها و انتقادات

1. فشارهای بین‌المللی و تعارض منافع

مواضع مستقل ژوهانسبورگ در برابر بحران اوکراین، مخالفت با تحریم‌های یک‌جانبه و روابط نزدیک با روسیه و چین باعث انتقاد برخی دولت‌های غربی شده است[۲۱]. در سال ۲۰۲۴، تهدید به تعلیق امتیاز تجاری در قالب قانون AGOA از سوی ایالات متحده، نمونه‌ای از این فشارها بود که دولت رامافوسا با گفت‌وگو و تأکید بر منافع متقابل آن را مهار کرد[۲۲].

2. فساد دفاعی و مشکلات ساختاری

برخی پرونده‌های فساد در مناقصات نظامی دههٔ ۲۰۰۰ و فرسودگی تجهیزات نیروهای دفاع ملی، ضعف‌های ساختاری این بخش را آشکار کرده است. دولت از سال ۲۰۲۲ برنامهٔ نوسازی تدریجی SANDF و شفافیت مالی دفاعی را آغاز کرده است[۲۳].

3. بحران‌های منطقه‌ای و محدودیت منابع

با وجود نقش میانجی، آفریقای جنوبی در مدیریت برخی بحران‌ها (مانند موزامبیک یا سودان) با محدودیت منابع انسانی و مالی روبه‌رو است و نیاز به هماهنگی بیشتر میان DIRCO، SANDF و اتحادیهٔ آفریقا احساس می‌شود[۲۴].

چشم‌انداز آینده و جمع‌بندی

آفریقای جنوبی در سیاست جهانی، مدافع نظم چندقطبی و عدالت‌محور است. در چشم‌انداز ۲۰۳۰، دولت این کشور قصد دارد از طریق افزایش توان دیپلماسی چندجانبه، تقویت نیروهای صلح‌بان و توسعهٔ همکاری‌های دفاعی آفریقایی، جایگاه خود را به‌عنوان قدرت مسئول (Responsible Power) در قارهٔ آفریقا تثبیت کند[۲۵]. دیپلماسی سیاسی و امنیتی آفریقای جنوبی بر سه اصل استوار است:

  1. حل مسالمت‌آمیز اختلافات و میانجی‌گری؛
  2. تقویت امنیت انسانی و توسعه‌محور؛
  3. استقلال در تصمیم‌گیری بین‌المللی.

تجربهٔ سه دههٔ گذشته نشان می‌دهد که این کشور توانسته است از یک نظام منزوی به یکی از صداهای اخلاقی و سیاسی مهم جنوب جهانی تبدیل شود. اگرچه چالش‌های اقتصادی و فشارهای ژئوپلیتیکی ادامه دارد، اما الگوی سیاست خارجی ژوهانسبورگ همچنان بر «صلح، عدالت و چندجانبه‌گرایی» تکیه دارد—اصولی که بنیان‌های دیپلماسی نوین آفریقا را نیز شکل داده‌اند.

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

  1. ↑ Department of International Relations and Cooperation (DIRCO). White Paper on Foreign Policy of the Republic of South Africa. Pretoria: DIRCO, 1999.
  2. ↑ DIRCO. Framework Document on South Africa’s National Interest and its Advancement in a Global Environment. Pretoria, 2023.
  3. ↑ African Union Peace and Security Council. Annual Report 2024 on Activities and the State of Peace and Security in Africa. Addis Ababa, 2024.
  4. ↑ Government of South Africa. White Paper on Defence. Pretoria, 1996
  5. ↑ Tabu Mbeki. African Renaissance and the Renewal of the Continent. Pretoria University Press, 2001
  6. ↑ DIRCO. Foreign Policy Review Report, 2019
  7. ↑ United Nations Security Council. Record of South Africa’s Statements in UNSC Sessions 2007–2012
  8. ↑ G20 Research Group. South Africa Country Report 2024
  9. ↑ Modern Diplomacy. “Fine Cracks and Major Fault Lines in South Africa’s Foreign Policy.” 24 June 2025
  10. ↑ ISS Africa. Peace Missions and Human Security in Southern Africa. Pretoria, 2022.
  11. ↑ African Union Commission. African Peace and Security Architecture (APSA) Progress Report 2023.
  12. ↑ United Nations Peacekeeping. South Africa Troop Contributions 2000–2025.
  13. ↑ SADC Secretariat. Strategic Indicative Plan for the Organ on Politics, Defence and Security Cooperation (SIPO III), 2023.
  14. ↑ DIRCO. Mediation and Preventive Diplomacy Report, 2024.
  15. ↑ Chrispin Phiri. “South Africa’s Strategic Adaptation to US Tariffs.” PoliticsWeb, 7 April 2025.
  16. ↑ European Commission. EU–South Africa Trade and Cooperation Agreement Review, 2024.
  17. ↑ BRICS Secretariat. Johannesburg Declaration on Partnership for Global Development, 2023.
  18. ↑ DIRCO. Statement on the Situation in Gaza, 2024.
  19. ↑ Government of South Africa. DefenceReview 2015 – Implementation Update 2023.
  20. ↑ Institute for Security Studies (ISS Africa). Policy Brief: The Future of SANDF in Peace Operations, 2024.
  21. ↑ Modern Diplomacy. “South Africa’s Non-Aligned Position on Ukraine.” 10 March 2024.
  22. ↑ United States Trade Representative (USTR). AGOA Eligibility Review Report – South Africa, 2024.
  23. ↑ Transparency International Defence Index. South Africa Country Profile 2023.
  24. ↑ African Centre for Strategic Studies (ACSS). Challenges of Regional Peacekeeping in Southern Africa, 2024.
  25. ↑ South African Presidency. Vision 2030: Peace, Development and Ubuntu Diplomacy. Pretoria, 2025
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=دیپلماسی_سیاسی_و_امنیتی_آفریقای_جنوبی&oldid=81251»