جغرافیای انسانی کوبا
از ديدگاه سياسي اداري، كوبا به 14 استان، 169 منطقه شهرداري و يك منطقه شهرداري خاص (جزيره خوبنتود) تقسيم شده است. پايتخت این کشور، شهر هاوانا میباشد كه در شمال غربي جزيره با وسعتي به اندازه 72084 كيلومتر مربع و با جمعيت 2193848 نفر كه در 15 منطقه شهرداري و تراكم جمعيتي 3040 نفر به كيلومتر مربع میباشد.(Pérez Murillo, 2011, 23)
جمعیت جمهوري كوبا طبق آخرین آمارگیری انجام شده در سپتامبر سال 2012 حدود 11.163.934 و تراكم جمعيتي آن، 101.6 نفر در هركيلومتر مربع میباشد كه از اين تعداد 8.442.079 نفر در مناطق شهري زندگي می‌کنند و 2.721.855 در مناطق روستایی ساکن هستند.( http://www.one.cu/aec2012.htm)
1.2. نژاد
كوبا جامعهاي چندنژادي است كه ريشه در شبه جزيره ايبري و قاره آفريقا دارد. جمعيت كوبا متشكل از كرئول[1]هاي اروپايي میباشد كه بين آن‌ها نژاد اسپانيايي غالب است. نژاد سياه، مولاتو[2] و مستيزو[3] نیز از نژادهایی هستند که جمعیت کوبا را تشکیل می دهند. البته بوميهاي كوبا در همان دوران استعمار از بين رفتند ولي در قرن نوزدهم، بوميهاي مايا از شبه جزيره يوكاتان براي كار در مزارع به كوبا آورده شدند. همچنين از آسياي شرقي، بخصوص چينيها و ژاپنيها نيز به كوبا مهاجرت كردهاند.
طبق آمارگيري انجام شده در سال 2002[4]، اين كشور متشكل از 7.271.926 نفر سفيدپوست، 2.778.923 نفر مولاتو و 1.126.894 نفر سياهپوستان میباشد. در كوبا، چينيهاي بسياري نيز ديده ميشوند كه از نسل كارگراني هستند كه در قرن نوزدهم براي كار در ساخت راهآهن و معادن به كوبا آمدند ولي پس از انقلاب صنعتي، بسياري از اين كارگران در كوبا ماندگار شدند چون هزينه پرداخت بليط برگشت به چين را نداشتند.(www.one.cu)
كوبايي هاي سفيد پوست كه حدود 65.05% از جمعيت اين كشور را تشكيل ميدهند اساسا اسپانياييتبار ميباشند. در طي قرن‌هاي هيجدهم و نوزدهم و اوايل قرن بيستم، بخصوص مهاجراني از جزاير قناري، گاليسيا، آستورياس و كاتالونيا از اسپانيا به كوبا مهاجرت كردند. ديگر مليتهاي اروپايي كه به كوبا مهاجرت نمودند شامل بريتانياييها، روسها، لهستانيها، پرتغاليها، رومانياييها، ايتالياييها، يونانيها، فرانسويها، آلمانيها و ايرلنديها بودند. البته در بعضي از روستاهاي كوبا، جمعيت كوچكي از يهوديها نيز ديده ميشوند. همچنين، ورود قابل توجهي از اقوام خاورميانه، بخصوص لبنان، فلسطين، تركيه و سوريه نيز در ترکیب جمعیتی این کشور دیده می‌شوند.
آفريقايي- كوبايي ها حدود 10.08% تا 23.84% جمعيت كوبا را تشكيل ميدهند. اصلیت اين افراد به كنگو در آفريقاي مركزي برمی‌گردد. كوباييهايی نیز از نژاد آسيايي میباشند که حدود 1% جمعيت اين كشور را تشكيل ميدهند و به طور كلي از نژاد چيني، ژاپني و يا كرهاي ميباشند. (www.unstats.un.org)
گفته می‌شود كه حدود 1.02% از جمعيت كوبا، در مناطق دورافتاده گوآنتانامو مستقر هستند. (www.one.cu)بعضي از بوميهاي آمريكاي شمالي نيز در قرن نوزدهم در كوبا مستقر شدند، اگرچه آمار دقيقي درباره نسل كنوني آنان در دست نيست.
حركات جمعيت[5]
ريتم رشد جمعيتي، از سه دهه اخير شيب كاهشي داشته است. طبق آخرين اطلاعات ارائه شده توسط اداره ملي آمار كوبا(O.N.E.)، نرخ خالص زاد و ولد در سال 2009 به 11.6% رسيد، درحالي كه نرخ خالص مرگ و مير 7.7% بود كه رشد طبيعي 3.9% درصدي را نشان ميداد. نرخ مهاجرت از سالها پيش منفي میباشد و در سال 2009 به 3.3- درصد رسيد، بنابراين رشد كلي جمعيت به سختي به 0.06% بود.
مرگ و مير نوزادان در سال 2009 حدود 4.8% بود كه پايين ترين نرخ در تمام قاره آمريكا و حتي كمتر از همين نرخ در ايالات‌متحده آمريكا و كانادا بود. البته كوبا از پس از انقلاب به بعد، نرخ‌هاي هربار كمتری را ثبت كرده است.
یکی دیگر از ویژگیهای جمعیتي کوبا این است که نرخ زاد و ولد در کل برای سالها، در زیر سطح جایگزینی و 2.1 فرزند به ازای هر زن است. در سال 2009 اين نرخ 1.70 فرزند به ازاي هر زن بود، كه كمترين نرخ در آمريكاي لاتين میباشد. از طرف ديگر اميد به زندگي در كوبا، ميان بالاترين ها در منطقه میباشد كه در سال 2009 به 97،77 سال مي رسد (75.1 مردان، 79.2 زنان).البته متغیرهای دموگرافیک در کوبا به طور کلی رفتاري همگن دارند، اگرچه برخی از استان‌ها و شهرها در شاخصهای خاصي برجسته می‌شوند (www.one.cu).
از ديگر اطلاعات جمعيتي كوبا می‌توان اشاره نمود كه در اين كشور ميزان طلاق نسبت به كشورهاي منطقه آمريكاي لاتين در بالاترين رتبه قرار دارد و بالاترين ميزان سقط جنين در دنيا نيز در كوبا مشاهده می‌شود. (Ledesma Alonso, 2014, p.202)
جمعيت اقتصادي فعال اين كشور حدود 4.4 ميليون نفر میباشد كه تقريبا 50% از آن با يك نرخ بيكاري 3% و از سطح بالاي فني و حرفهاي برخوردار میباشند. اما بيش از 18% جمعيت فعال اقتصادي، از افراد دانشگاهي ميباشند، كه سطح بالاي آموزشي اين افراد به تخصصهايي چون پزشكي، آموزش، اقتصاد، مشاغل فني و علوم اجتماعي برمی‌گردد. (www.one.cu) كوبا، دانشهاي حرفهاي خود را به ديگر كشورها نيز صادر می‌کند از جمله اين كشورها كه از دانشهاي حرفهاي كوبا بهره مند می‌شوند می‌توان از ونزوئلا، بوليوي، برزيل، آفريقاي جنوبي و آنگولا نام برد.
سطح آموزش متوسطه جمعيت، 12 سال تحصيلي میباشد. كوبا يكي از كشورهاي دنيا میباشد كه بيشترين متخصصين خود را تحت عنوان فرار مغزها از دست مي دهد. اين افراد بيشتر به ايالات‌متحده آمريكا و اروپا مهاجرت می‌کنند. در سي سال اخير از كوبا حدود 15000 پزشك، بيش از 10000 مهندس، و همينطور بيش از 25000 متخصص با درجه ليسانس و همينطور تعدادي نيز متخصصين متوسطه و كارگران ماهر از كوبا مهاجرت كردند.
طبق آمار ارائه شده درباره وضعيت زندگي در كوبا می‌توان اشاره كرد كه 95.5% از خانه ها در كوبا برق دارند (در مناطق شهري اين ميزان به 99.6% مي رسد)؛ 96.4% محلي براي آشپزي دارند، و 91.3% از آن‌ها و 92.6% از جمعيت از سرويس بهداشتي بهرهمند هستند. طبق سازمان بهداشت پان آمريكن[6]، كوبا بالاترين ميزان خودكشي را در نيمكره دارد: با 18.1 در ازاي 100000 نفر كه پس از آن اروگوئه با 15.9در جايگاه دوم قرار دارد. (www.unstats.un.org)
ساختار جمعيت ( شامل تركيب سني و جنسي)
طبق تخمين‌هاي اداره ملی آمار کوبا[7] درسال 2007، جمعيت 65 سال يا بيشتر، 11.6% از كل جمعيت را شامل می‌شود و جمعيت 60 ساله و پایینتر، 16.3% میباشد كه باعث شده كوبا پس از اوروگوئه، دومين كشور كهنسال در آمريكاي لاتين باشد. از طرف ديگر، با گذشت دههها، كاهش تدريجي جمعيت از 0 تا14 سالگي ديده ميشود كه 18.2% از كل جمعيت كوبا را شامل ميشود. سن متوسط جمعيت 37.3 ساله است كه در زنان 38 سال و در مردان 36.6 میباشد. طبق مطالعات صورت گرفته در سالهای اخیر چنین تاكيد شده كه براي سال 2025، كوبا پيرترين كشور منطقه آمريكاي لاتين و يكي از 25 كشور پير در تمام دنيا خواهد بود. هرم جمعيتي سال 2007، كاهش پايدار باروري را در طول دهههاي اخير نشان ميدهد، كه البته رشد پيري جمعيت نيز به دلیل افزايش اميد به زندگي ديده می‌شود. در حال حاضر ساكنين بالاي 100 سال در كوبا به 1541 نفر، يعني حدود 0.016% می رسد. (www.one.cu)
1.3. تركيب جنسي
طبق اطلاعات اداره ملي آمار كوبا در سال 2012 جمعيت كوبا از 50% زن و 50 % مرد تشكيل شده است که نسبت به آمارگیری قبلی جمعیت مردان 1/0 کاهش داشته است.
1.4. وضعيت شهرنشيني و روستانشيني
براساس اطلاعات اداره ملی آمار کوبا جمعيت شهري حدود 76% و جمعيت روستايي در كوبا حدود 24% میباشد که با توجه به آمارگیری قبلی، جمعیت شهری حدود 6/0 درصد افزایش را نشان می دهد.
| سال 2012 | زنان | مردان | جمع کل |
| شهری | 392/309/4 | 687/132/4 | 079/442/8 |
| روستایی | 895/282/1 | 960/438/1 | 855/721/2 |
| جمع کل | 287/592/5 | 647/571/5 | 934/163/11 |
| منبع: http://www.one.cu/EstadisticaPoblacion/EstadisticaPoblacion.asp | |||
1.5. مهاجرت داخلي
همانند بسياري از كشورهاي جهان سوم، در كوبا نيز پديده مهاجرت داخلي، در اكثر مواقع از روستا به شهر و از شرق به غرب كشور ديده می‌شود. عليرغم سياست‌هاي صنعتي سازي و توسعه كه در شرق كوبا انجام شده است، تعداد قابل توجهي از افراد به طرف غرب كوبا و اكثرا به سوي هاوانا، در جستجوي حقوق بيشتر و امكانات تجاري بهتر مهاجرت می‌کنند. (Macías Martín, 2010, 80) در آخرين آمارگيري در سال 2009، نشان داده شده است كه تقريبا 30% جمعيت كوبا، حدود 3.4 ميليون نفر از کوبایی‌ها، در محلي غيراز محل اصلي خود ساكن شده‌اند. 40.7% از كوبايي ها در استان‌هاي شرقي اين كشور ساكن بوده‌اند كه 916241 نفر به استان‌هاي ديگر و 327818 نفر به پايتخت مهاجرت كردهاند. (www.one.cu)
[1] Criollo: به فرزندان اسپانیایی ها گفته می شد که در خاک مستعمرات به دنیا می آمدند.
[2] Mulatoفرزند حاصل از ازدواج یک سفیدپوست ویک سیاه پوست :
[3] Mestizo: فرزند حاصل از ازدواج سفیدپوست اسپانیایی و بومی آمریکایی
[4] لازم به ذکر است که نگارنده موفق نشد تا به آمار نژادی آخرین آمارگیری انجام شده در سال 2012 دست یابد.
[5] لازم به ذکر است که نتیجه آخرین آمارگیری مربوط به سال 2012 در این مورد هنوز در سایت رسمی اداره ملی آمار کوبا اعلام نشده است. بنابراین آمار ذکر شده در این زمینه، مربوط به اعلام رسمی اداره ملی آمار کوبا در سال 2009 قید شده است.
[6] Organización Panamericana de la Salud (OPS)
[7] Oficina Nacional de Estadisticas (ONE)