برنامه های توسعه ی علوم و فنون چین
مقدمه
دولت چین در دهههای پایانی قرن بیستم، برای دستیابی به توسعهی علمی و فناوری پیشرفته، بیشتر از سیاست کپی برداری از نتایج علمی سایر کشورها تبعیت میکرد، ولی پس از دستیابی به رشد و توسعهی پایدار اقتصادی و کسب موفقیتهایی در زمینه های علمی-پژوهشی، در آغاز قرن بیست و یکم به سیاست کپی سازی خود خاتمه داده و اعلام نمود، سیاست کپی برداری علمی از دستاورد سایر کشورها دیگر نیازهای فزایندهی علمی این کشور را برآورده نمیسازد. لذا، ضمن تربیت منابع انسانی و اختصاص بودجههای لازم و همچنین تهیه و تدوین راهبرد علمی و فناوری مستقل خود برای هزارهی جدید، اجرای پروژههای متعددی در زمینههای مختلف را طراحی کرد که برخی از این پروژهها به شرح زیر است:
-پروژهی تحقیقاتی بنیادی و پایه :
برنامهی پژوهش ابتدایی، برای توسعهی علمی و فنی، از ماه مارس سال 1997 به مورد اجرا گذاشته شد و لذا برنامهی« 973 » نیز گفته میشود. عرصههای پژوهش محوری برنامهی«973» شامل کشاورزی، انرژی، اطلاع رسانی، محیط زیست، جمعیت و بهداشت، مواد و مصالح و سایر عرصههای رشد اقتصاد ملی، پیشرفت اجتماعی، و توسعهی علمی و فنی میشود.
دولت چین درچند سال گذشته، چند میلیارد یوان برای اجرای این برنامه اختصاص داده و بیش از 300 پژوهش را به نتیجه رسانده است. عرصههایی همچون نانومتری، ژنتیکی، زیست شناسی و تنظیم و همتاسازی ژن برنج با موفقیت انجام گرفته است.
-پروژهی تحقیقاتی فناوری پیشرفته و جدید :
پروژهی تحقیقاتی فناوری پیشرفته وجدید، در ماه مارس سال 1986 توسط چهار دانشمند مشهور چینی مطرح شد و به برنامهی«863» نامیده شد. این برنامه با در نظر گرفتن گرایش توسعهی فناوری پیشرفته در جهان و نیاز و توانایی چین، 15موضوع اصلی در 7 عرصهی فناوری بیولوژیکی، فضانوردی، اطلاع رسانی، لیزر، اتوماتیک، انرژی و مواد و مصالح جدید را در اولویت پژوهشی و توسعهای قرار داد.
با اجرای برنامهی«863»، راهبرد تحقیق و توسعهی فناوری پیشرفته را طبق شرایط کشور شکل داده و به پژوهش در این زمینه پرداخته است. پایگاههای تحقیق و بررسی و توسعهی فراوردههای فناوری پیشرفته را ایجاد و نسل جدیدی از محققان و کارشناسان این رشته را تربیت و دست آوردهای بین المللی حاصل کرده است. دستیابی به توانایی محاسبات سوپرکامپیوتری« شینتان»، «لِنووا» جزو 500 مؤسسهی برتر جهان قرار گرفته و مقام پنجم را به خود اختصاص داده است.
-پروژهی علمی و فنی کشاورزی
پروژهی علمی و فنی در زمینهی کشاورزی در سال 1986 به تصویب رسید. هدف اصلی آن توسعهی علوم کشاورزی و انتقال آن به روستاها و کمک به صدها میلیون کشاورز روستایی و توسعهی مستمر، سریع و سالم کشاورزی و اقتصاد روستایی است.
طی این برنامه، دانشمندان چینی بیش از 300 نوع محصولات جدید کشاورزی را پرورش داده و آنها را در بیش از 10میلیون هکتار مزرعه کشت و روش آبیاری جدیدی را مورد استفاده قرار دادند که بیش از 30 درصد در منابع آب صرفه جویی شده است.
پروژهی تعمیم دستاوردهای فناوری پیشرفته و جدید
این پروژه به« برنامهی مشعل» معروف است. هدف از این برنامه، گسترش برتریهای منابع انسانی موجود و بالقوه براساس قانونمندی بازار، کمک به تبدیل نتایج فناوری پیشرفته و جدید به کالا، صنعتی کردن کالا و در نهایت جهانی ساختن آنها است. اجرای این برنامه از سال 1988 آغاز و عرصههای توسعه محوری آن عبارت است از: الکترون و اطلاع رسانی، فنون بیولوژیک، مواد و مصالح جدید، انتگرال نور، مکانیک و برق، انرژیهای پاک، کارایی بالا و صرفه جویی در انرژی و حفاظت از محیط زیست است.
در حالحاضر، 53 ناحیهی توسعهی فناوری پیشرفته و جدید درسطح ملی ایجاد شده که شاخص عمدهی رشد سالانهی اقتصادی این نواحی به طور میانگین40درصد بوده است.
درآمد تجاری این نواحی هزاران میلیارد یوان بوده که درآمد پارک علوم و فنون«جون گوانچون» در پکن و ناحیهی فناوری پیشرفتهی شانگهای از 200 میلیارد یوان گذشته است.
برنامهی فضایی چین
برنامهی فضایی چین برای اعزام انسان به فضا از سال 1992 آغاز شد. این یک برنامهی سه مرحلهای است: اعزام فضانورد به فضا، حل مسئلهی اتصال دو فضاپیما در فضا و ایجاد آزمایشگاه درکوتاه مدت، و ایجاد ایستگاه فضایی در درازمدت جهت حل مسائل پژوهش علوم فضایی و فنون کاربردی.
در پایان سال 1999، چین فضاپیمای« شن جو-1» نخستین سفینهی آزمایشی را با موفقیت پرتاب و به زمین بازگرداند. سه سال بعد، در 15اکتبر سال2003، نخستین فضاپیمای سرنشیندار«شن جو- 5» را با یک فضانورد، به فضا پرتاب کرد و به سومین کشور پس از روسیه و آمریکا درخصوص پرتاب مستقل فضاپیمای سرنشین دار به فضا تبدیل شد. و در سال 2005، فضاپیمای« شن جو - 6 » را پرتاب کرد که گنجایش چند فضانورد را داشت.
پروژهی اکتشاف کرهی ماه
برنامهی چین برای اکتشاف کرهی ماه در سه مرحله طراحی شده است. در مرحلهی نخست، ماهوارهی اکتشافی برای گردش علمی و اکتشافی در دورکرهی ماه پرتاب شد. درمرحلهی دوم، کاوشگری پرتاب شده سطح کرهی ماه را مورد اکتشاف و بررسی قرار میدهد. درمرحلهی سوم، کاوشگر پس از انجام بررسی و اکتشاف سطح کرهی ماه و نمونه برداری، به زمین باز خواهد گشت. مرحلهی اول در حال اجرا ست.
مرحلهی نخست این طرح در ژانویهی سال 2004 به اجرا گذاشته شده و در پایان سال2006 «چیان ئه» نخستین ماهوارهی اکتشافی سطح ماه پرتاب شد. اولویت این اکتشاف تجزیه و تحلیل تصاویر سه بعدی سطح کرهی ماه، تشخیص ضخامت آن، تجزیه و تحلیل عوامل مفید موجود در کرهی ماه و اکتشاف محیط فضایی بین کرهی زمین و کرهی ماه بود.
علیرغم اینکه چین در توسعهی امور فضانوردی بیش از40 سال تجربه داشته و توانایی پژوهش و ساخت مستقل راکت حامل ماهواره را دارد و سفینهی فضایی سرنشین دار را نیز پرتاب کرده است، ولی دانشمندان چینی عقیده دارند که برای انجام عملیات اکتشافی در کرهی ماه هنوز با مشکلات فنی بسیاری مواجه هستند.
مؤسسات علمی و پژوهشی چین
مؤسسات علمی و پژوهشی چین به دو دسته، مؤسسات مستقل و یا وابسته به مراکز آموزش عالی و یا دیگر مؤسسات تقسیم میشود. مؤسسات مستقل علمی و پژوهشی اغلب با بودجهی دولتی اداره میشوند. در کشور چین تقریبا بیش از دو هزار مؤسسهی مستقل علمی و پژوهشی وجود دارد که از این میان حدود 500 مؤسسه دولتی هستند. مؤسسات وابسته به مراکز آموزش عالی و سایر مؤسسات بسیار زیاد است.
این مؤسسات به صورت کلی به سه دسته مؤسسات پایه، کاربردی و رفاه اجتماعی تقسیم میشوند. مؤسسات پژوهشی پایه، عمدتا فرهنگستان علوم چین و انستیتوهای وابسته به دانشگاهها را در بر میگیرد. مؤسسات پژوهشی کاربردی، وابسته به ادارات صنعتی هستند و مؤسسات تحقیقاتی رفاه اجتماعی مؤسساتی هستند که بیشتر در عرصههای کشاورزی و هواشناسی به پژوهش پایهای پرداخته و کارایی اجتماعی دارند.
| فرهنگستان علوم چین، مشهورترین و بزرگترین مؤسسهی علمی و پژوهشی چین است که در سال1949 تأسیس شد و مقر آن در شهر پکن است. عرصههای پژوهشی فرهنگستان علوم چین شامل علوم طبیعی و فناوری جدید است و پنج بخش ریاضی-فیزیک، شیمی، بیولوژی، جغرافی و علوم فنی است و 11 فرهنگستان فرعی با 84 پژوهشگاه با حدود 20 هزار محقق دارد که در مناطق مختلف چین به فعالیت پژوهشی میپردازند. در فرهنگستان علوم چین شمار زیادی از محققان برجستهی چین و جهان حضور دارند.
از نظر انتشار مقالات علمی در مجلات بین المللی، دانشمندان و محققان کشور چین در سال 2003 با انتشار بیش از 93352مقاله در مجلات علمی معتبر، پس از کشورهای آمریکا، ژاپن، انگلیس و آلمان در جایگاه پنجم جهان قرار داشتند (روزنامه مردم. ، 2004) در حالیکه در سال 2011این کشور با پشت سرگذاشتن رقبای خود و پس از آمریکا در ردیف دوم جهان قرار گرفت و در سال 2012این کشور با پشت سر گذاشتن آمریکا جایگاه نخست جهان را به خود اختصاص داد. طبق گزارش منتشره در روزنامهی گلوبال تایمز پکن، در 5ماه نخست سال2012، جمهوری خلق چین با تولید66301مقالهی علمی در جایگاه نخست تولید علم جهان نشسته و74/15درصد از تولیدات علمی جهان را به خود اختصاص داده است. آمریکا با تولید57/11درصد در جایگاه دوم، انگلیس با90/9درصد و آلمان32/9درصد در جایگاه سوم و چهارم جهان قرار دارند. (روزنامه گلوبال تایمز، 2012) طبق آمار در سال 2004 بیش از 260هزار پژوهشگر در سرتاسر چین در زمینهی فلسفه و علوم اجتماعی تحقیق میکنند که 83هزار نفر از آنان دارای مدارج علمی بالایی هستند. محققان این رشته طی ده سال(1994 تا 2004) بیش از یک میلیون مقالهی تحقیقی در این زمینه تألیف و منتشر ساختهاند که تنها محققان آکادمی علوم اجتماعی چین در همین مدت بیش از 7700عنوان کتاب و 80هزار مقاله و 13هزار گزارش علمی منتشر نمودهاند. (روزنامهی گوانمینگ، 2004) میزان بودجهی تحقیقاتی در چیندر سال 1995میلادی، نسبت هزینههای پژوهشی و تحقیقاتی چین به تولید ناخالص این کشور تنها6/0 درصد بود در حالی که این میزان در سال2004 به2/1درصد رسید. همچنین، تعداد محققان و پژوهشگران عرصههای مختلف در این مدت با 77درصد افزایش به926هزار نفر بالغ شد که نسبت به3/1میلیون نفر پژوهشگر در آمریکا در جایگاه دوم جهان قرار دارد. طبق آمار، بودجهی تحقیقاتی کشور چین، سالانه با بیش از20درصد افزایش در سال 2006بالغ بر136میلیارد دلار رسید که پس از آمریکا(با 330میلیارد دلار) در جایگاه دوم جهان جای گرفته و ژاپن(با130میلیارد دلار) در مقام سوم است. همچنین، براساس پیش بینی آکادمی ملی علوم بریتانیا، با بازگشت فارغ التحصیلان چینی از خارج از کشور، چین از نظر تولید تحقیقات علمی بهتواند در سال ۲۰۱۳، یعنی به مراتب زودتر از آنچه قبلا تصور میشد، از آمریکا پیشی بگیرد. به نظر میرسد کشوری که روزی قطب نما، باروت، کاغذ و چاپ را اختراع و به جهان عرضه داشته است، بار دیگر و به زودی از نظر علمی، در صدر جهان قرار گیرد. دادههای این تحقیق نشان میدهد که در سال۱۹۹۶، سال آغاز این تحقیق، آمریکا (513 ،292) مقاله علمی منتشر کرده، که بیش از ده برابر مقالات علمی چین در حدود (474 ،25) بوده است. این در حالی استکه در سال ۲۰۰۸، تعداد مقالات علمی منتشره در آمریکا با کمی افزایش به بیش از ۳۱۶هزار مورد رسیده است ولی تحقیقات علمی منتشر شده در چین بیش از هفت برابر شده است. در پیش بینیهای قبلی تصور میشد که چین احتمالا بعد از سال۲۰۲۰میلادی از آمریکا جلو بیافتد، اما تحقیقات جدید نشان میدهد که این کشور پس از پیشی گرفتن از بریتانیا، اکنون دومین کشور بزرگ تولید کنندهی تحقیقات علمی در جهان است، و تا دو سال دیگر از آمریکا هم پیشی خواهد گرفت. پروفسور کریس لوولین اسمیت، مسئول ارشد این تحقیقات میگوید:«با توجه به میزان سرمایه گذاری چین در زمینهی تحقیق و توسعه، از شنیدن این پیش بینی تعجب نکردم.» چون دولت چین از سال ۱۹۹۹ به بعد، میزان سرمایه گذاری در زمینهی تحقیقات را سالانه بیست درصد افزایش داده و این رقم اکنون به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار میرسد.
براساس گزارشهای منتشره، بودجهی تحقیقاتی در جهان بالغ بر یک تریلیون دلار است که کشور چین4/13 درصد آن را به خود اختصاص داده است و طی چند سال آینده این میزان به بیش از 16درصد خواهد رسید. این درحالی است که آمریکا 7/32درصد بودجهی تحقیقات در جهان را به خود اختصاص داده است. (Bloomberg،2006)
آمار پایهای سرمایه گذاری در زمینهی تحقیق و توسعه(R and D) توسط شرکتهای صنعتی بزرگ و کوچک(2009)
منبع:China statistical Year Book- 2010, China statistic Press. همکاریهای بین المللی چین در زمینههای پژوهشی |
گفته میشود که علم مرز و انتها ندارد، کشور چین نیز ضمن توسعهی رشتههای علمی و فنی با اتکا به منابع انسانی خود، به استفاده از منابع بین المللی نیز اهمیت میدهد. بدین منظور، به مبادلات وهمکاریهای علمی و فنی بین المللی پرداخته و در فعالیتهای بین المللی مشارکت و شمار زیادی پژوهشگر را برای تحصیل و شرکت در کارهای تحقیقاتی به خارج از کشور اعزام میکند. این کشور ضمن ارایهی دستاوردهای علمی و پژوهشی خود به همتایان خارجی، از شرکت مؤسسات علمی و پژوهشی و پژوهشگران و تکنیسینهای خارجی نیز و اینگونه مبادلات علمی بین کشورها را تشویق میکند.
دانشمندان چینی دربرنامهی مشهور تعیین گروه« ژنوم بشر» مشارکت کرده و به توفیقاتی نیز نایل شدهاند. چین در سال 2003، چین برای همکاری در برنامهی فضایی«گالیله» با اتحادیهی اروپا به توافق رسید و در جریان ساخت و پرتاب ماهواره، توسعهی فراوردهها و تنظیم استانداردهای این برنامه شرکت خواهد کرد. همچنین در برنامهی بین المللی راکتور هستهای و پروژهی بین المللی تعیین گروه پروتئین کبدی بشر مشارکت دارد.
این کشور همچنین، با همکاری برخی از کشورها، تعدادی مؤسسهی علمی و پژوهشی مانند پژوهشگاه نرم افزار مخابراتی چین و آلمان، مرکز هوشمند راهوترابری چین و اسپانیا و چین و انگلستان، پارک نوآوری علمی مالیرن با همکاری چین و آمریکا، پارک نوآوری علمی چین و انگلستان را ایجاد کرده است.
(سایت بخش فارسی رادیو بین المللی چین. (www.cir.cn.
مراکز علمی و پژوهشی چین برای دستیابی به پیشرفتهای علمی و توسعهی فناوری و تکنولوژیک خود، افزون بر بهره برداری از منابع انسانی چینی که از دانشگاهها و مراکز علمی-پژوهشی داخل و یا خارج از کشور فارغ التحصیل میشوند، از محققان و کارشناسان خارجی نیز بهره برداری می نمایند. طبق گفتهی آقای جی یونشی، رییس ادارهی کارشناسان خارجی چین، این کشور در طول برنامهی پنج سالهی گذشتهی خود 2میلیون و 300هزار کارشناس خارجی را در زمینههای کشاورزی، صنایع راهبردی، صنعت خدمات، حفاظت از محیط زیست و کاهش مصرف انرژی جذب کرده و این روند همچنان ادامه دارد. (بولتن خبری سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن 1389)