زمینه های همکاری های اقتصادی میان ایران و چین
زمینههای همکاریهای اقتصادی میان ایران و چین
بهصورت کلی، همکاریهای اقتصادی میان دو کشور را میتوان به 5 زمینهی اساسی تقسیم کرد: 1- سرمایه گذاری و اجرای پروژههای بزرگ و نسبتا بزرگ اقتصادی؛ 2- مشارکت و سرمایهگذاری در بخش نفت و گاز؛ 3- فروش دانش فنی و لیسانس محصولات تولیدی؛ 4- همکاریهای نظامی؛ و 5- فروش کالاهای تولید شده در چین. درحالی که ردیف پنجم بیشتر توسط بخش خصوصی صورت میگیرد، در بقیهی موارد طرف معاملهی چینیها عمدتا وزارتخانهها، نهادها، و مراکز دولتی و یا شبه دولتی ایران هستند که به صورت اختصار توضیحاتی پیرامون میزان و نحوهی همکاریهای دو کشور در هر زمینه ارایه میشود.
ویژگیهای پروژههای ایرانی و جاذبهی آنها برای شرکت های چینی
بازار مقاطعه کاری پروژهها در ایران دارای خصوصیاتی است که برای شرکتهای چینی دارای جذابیت است. از جمله، ميتوان به تعداد زیاد پروژهها، بزرگی و ظرفیت بالای پروژهها، توان بالای پرداخت ایران، و برخورداری از سابقه و اعتبار خوب در بین پیمانکاران خارجی اشاره كرد.
الف- تعداد پروژهها: پروژههای ایرانی با بخشهای مهم و متنوعی از توسعهي اقتصاد ملی از جمله انرژی، پتروشیمی، ارتباطات و حمل و نقل، منابع آبی، برق، ساختمان سازی، ساخت صنایع ارتباط دارد، لذا تعداد پروژهها بسیار زياد و متنوع است.
ب- بزرگی و ظرفیت بالای پروژهها: مبلغ قرارداد پروژههای ایران بسیار بالاست و اغلب بیش از یک میلیارد دلار هستند، و پروژههای در حد 100و 200 میلیون دلاری بهعنوان پروژههای کوچک به شمار میروند.
ج- توان پرداخت و سابقهي اعتباری: با توجه به اینکه در چند سال اخیر قیمت نفت همواره رو به افزایش بوده، درآمد نفتی و ذخایر ارزی ایران نیز بالا رفته و از پشتوانهي محکمی در پرداختها برخوردار شده است. از سوی دیگر ایران در بازارهای بین المللی از سابقه و اعتبار پرداخت خوبی برخوردار است.
د- دولتی بودن کارفرمایان پروژههای ایرانی: اکثر کارفرمایان پروژههای بزرگ و متوسط در ایران را ارگانها و شرکتهای دولتی مانند وزارت نفت، وزارت صنایع و معادن، شرکت توسعهي آب و برق و سازمانهای دولتي تشکیل میدهند. (ادیبی ،1390: 193 تا 219)
همکاری در زمینههای انرژی
جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی از مهمترین تولید کنندگان دارای حجم عظیمی از ذخایر نفت و گاز جهان، جایگاه ویژهای در عرصهی تولید انرژی در جهان و در منطقهي استراتژیک خلیج فارس دارد. نخستین مزیتی که ایران در سیاست خارجی چین دارد، انرژی است. ایران در میان کشورهای صادرکنندهي نفت، جزو معدود کشورهایی است که در زمینهی استخراج و فروش انرژی، از سیاست مستقلی خارج از حوزهي تصمیم گیریهای قدرتهای بزرگ جهانی پیروی میکند. با در نظر گرفتن این موضوع مهم، دو کشور ایران و چین در حوزهي نفت و گاز، اولی بهعنوان صادر کنندهي مستقل و مطمئن و دومی بهعنوان وارد کنندهي بزرگ و نیازمند[i]، میتوانند همواره شریک و همکار قابل اعتمادی برای یکدیگر در زمینههای سرمایهگذاری در حوزهي انرژی، اعم از اکتشاف و استخراج حوزههای جدید، و تأمین کننده و خریدار نفت و گاز با در نظر گرفتن سیاست برد-برد باشند. در میان کشورهای تولید کنندهی نفت، ایران به دو دلیل از ظرفیت و توان و جذابیت ویژهای برای همکاری با چین برخوردار است: نخست، دارای دومین ذخایر نفت و گاز جهان است؛ دوم، به خاطر اعمال تحریمها از سوی غرب، عملا بازار بی رقیبی برای شرکتهای چینی است. لذا، زمینه برای همکاریهای گستردهی دو کشور در حوزهی انرژی فراهم است.
درحال حاضر، ايران سومين صادركنندهي بزرگ نفت به چين است. کشورمان در سال2008 بهطور متوسط روزانه 408 هزار بشکه نفت خام به چین صادر نمود که این رقم در سال 2009 به 460 هزار بشکه در روز و در سال 2010، بهطور متوسط قریب به 500 هزار بشکه در روز افزایش یافت. صادرات نفت ايران به چين از نيمهي نخست سال2010، حدود50 درصد رشد داشته است. و در نيمهي اول سال2011 روزانه حدود 540 هزار بشكه نفت به اين كشور صادر كرده است كه بيش از 10درصد حجم واردات نفتي 1/5 ميليون بشکهاي چين در روز را شامل ميشود. در حال حاضر حدود80 درصد از صادرات سالیانهي کشورمان به چین، نفت خام است و فراز و نشیب قیمت نفت تأثیر زیادی بر رقم صادرات ایران به آن کشور میگذارد.
جداي از حجم بالای صادرات نفت ایران به چین، حضور پررنگ چهار شرکت بزرگ نفتی چین در پروژههای نفت و گاز کشورمان برای هر دو کشور دارای اهمیت است. اهمیت جمهوری اسلامی ایران برای چین تنها در مسئلهي تأمین انرژی و امنیت انرژی محدود نمیشود، بلکه ایران بهعنوان بازاری مهم در خاورمیانه، هم از لحاظ مصرف کالاهای چینی و هم از لحاظ صادرات خدمات فنی و مهندسی، جایگاه و جاذبهي ویژهای برای آن کشور دارد. ایران بهعنوان اولین و مهمترین سکوی پرش چین برای ورود اين كشور به بازار اجرای پروژههای مهم صنعتی و مهندسی- فنی در سطح بين الملل، راهگشا و نقش مهمی ایفاء کرده است.
[i] - چین که در سال1993 خود پنجمین کشور تولید کنندهی نفت در جهان بود، با سرعت گرفتن رشد اقتصادی، و نیاز به انرژی بیشتر، این کشور را به یکی از بزرگترین مصرف کنندهی انرژی وارداتی در مقیاس وسیع تبدیل کرد. طبق برآوردها، این کشور در سال2012 بیش از 40درصد نفت مورد نیاز خود را از طریق واردات تأمین کرده است. لذا، امنیت انرژی از حوزههای آسیب پذیر اقتصاد این کشور است، و لذا چین مجبور شده تا هرچه بیشتر به دنبال برقراری پیوندهای نزدیک با کشورهای تولید کنندهی نفت به ویژه در خلیج فارس و ایران باشد تا در رقابت با قدرت های بزرگ، ریسک آسیب پذیری خود را به حداقل برساند.