پیام آوران آیین مانوی به سرزمین چین

آیین مانوی که در ایران، زادگاه مانی و سرزمین پیدایش آیین مانوی، مورد سرکوب قرار گرفت، و مانی بنیانگذار آن در سال274 پس از میلاد به قتل رسید، برای ادامهی حیات، به سرزمینهای پیرامون ایران روی آورد. یکی از این مناطق سرزمینهای آسیای میانه و سپس منطقهی اویغور نشین غرب چین بود. گرچه براساس اسناد و مدارک چینی، این آیین در سال694 پس از میلاد به چین وارد شد و پیروان مانی در سال768 میلادی رسما در شهر چانگاَن پایتخت چین اقدام به ساخت محل نیایش مانوی کردند،

(Bai Shouyi: 197)

ولی این آشنایی میتواند بسیار زودتر از این تاریخ اتفاق افتاده باشد. از ویژگیهای آیین مانی اقتباس و به عاریت گرفتن نکاتی از دیگر ادیان بود، لذا وقتی وارد چین شد نیز خود را با اندیشههای دینی موجود در این کشور از جمله آیین بودایی تطبیق داد. با این که هیچکدام از ادیان پارسی که وارد چین شدند، اقدام به تبلیغ رسمی آیین خود نکردند، ولی آیین مانی در این زمینه استثنا بود، زیرا نمایندگان و مبلغان رسمی آن تبلیغات دینی مؤثری در این کشور به راه انداختند. با آغاز موج حرکتهای ضد خارجی و ضد ادیان وارداتی در چین در سال843 میلادی، غارت مایملک مانویها و به آتش کشیده شدن کتابها و معابد آنان نیز آغاز و تنها در شهر چانگاَن70 نفر از مبلغان مانوی کشته شدند. اگرچه آیین مانوی پس از این واقعه به شکل زیر زمینی باقی ماند و از شورشهای دهقانی در دورههای مختلف از جمله در قرن چهاردهم با شورشیان علیه حاکمان مغولی و بنیانگذاران سلسلهی مینگ حمایت کرد، ولی پس از سرکوب بزرگ سال843، دیگر نتوانست به شکوه گذشتهی خود باز گردد. (همان) امروزه تنها زیارتگاه باقی مانده از آیین مانوی در جهان، در خارج از شهر چوانجو[1] در شرق چین و در استان فوجیان[2] قرار دارد که پس از باز دید هیئتی از سوی یونسکو، صحت انتساب آن به آیین مانوی مورد تأیید قرار گرفته است. (سابقی علی محمد، شهر تاریخی زیتون(چوانجو)، 1384) در دهههای اخیر، تحقیقات زیادی پیرامون نحوهی ورود و گسترش آیین مانوی در چین، اعتقادات و آداب و رسوم و مراسم آیینی آنان، بومی شدن آیین مانوی، تأثیر متقابل آیینهای مانوی و بودایی چینی، تاریخ و فرهنگ مانوی در چین، بررسی آثار و کشفیات به دست آمده از استان فوجیان، اسناد و نسخ خطی به دست آمده از منطقهی تورفان، رابطهی مانویها با قوم «هویهو[3]»(یکی از اقوام قدیمی ساکن در شمال چین)، و... صورت گرفته و بهصورت کتاب و مقاله منتشر شده است. (وانگ فنگ، 1390)

[1] - Quanzhuo.

[2] - Fujian.

[3] - Huihu.