کوبا در دنیای پس از روسیه
سقوط دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ و فروپاشی شوروی سابق، کاسترو را بدون پدرخوانده‌ای که حدود ۳۰ سال او را حمایت کرده بود، گذاشت. درحالی که این کشور با شدیدترین بحران اقتصادی‌اش
روبه‌رو بود، کاسترو این دوره را به‌نام "دوره خاص"۳ اعلام کرد، به این
1. Museo A la Batalla de Ideas 2. Union de Jovenes Comunistas 3. Periodo especial
۷۱
۷۲
معنی که وی قبول کرده بود که کیفیت زندگی در کوبا به سطوح خیلی پایینی تنزل خواهد کرد و همین‌طور هم شد. پزوی کوبا تقریبا تمام ارزش خود را از دست داد، کمبود سوخت، باعث شد تا حمل‌ونقل و سرویس‌های الکتریکی و آب فلج شود، در بسیاری از موارد، دوچرخه جایگزین اتومبیل و گاو جایگزین تراکتور شد.کاسترو به ناچار گردش دلار را قانونی کرد و کمی اقتصاد را از حالت متمرکز خارج نمود و اجازه سرمایه‌گذاری به خارجی‌ها هم داده شد، اگرچه تمام این موارد تحت کنترل شدید دولت انجام می‌شد. جدا از شکر و دیگر صادرات کشاورزی، بعضی از فاکتورها به دولت کاسترو کمک کردند تا بتواند زنده بماند اگرچه در سال ۲۰۰۱ کوبا با طوفان میشل روبه‌رو شد و زیان‌های زیادی را تحمل کرد. از مواردی که به کمک اقتصاد کوبا آمدند می‌توان از کمپین موفقیت‌آمیزی برای ترویج توریسم نام برد که آغازگر جذب توریست‌های بسیاری شد. "تقریبا تمام توریست‌هایی که از کوبا دیدن می‌کردند اروپایی و کانادایی بودند (دو میلیون کانادایی در سال ۲۰۰۴ از کوبا دیدن کردند). از طرف دیگر می‌توان به صدها میلیون دلاری اشاره کرد که کوبایی-آمریکایی‌های مقیم ایالات‌متحده برای خانواده‌هایشان در کوبا ارسال می‌کردند و همین امر یکی دیگر از فاکتورهای نجات‌بخش اقتصاد کوبا بشمار می‌آید." (,2001 De la Fuente, 67) ضمنا صادرات مواد معدنی به‌خصوص نیکل نیز افزایش یافت، در این میان، شرکت‌های خارجی به‌خصوص شرکت‌های کانادایی به استخراج معادن مشغول شدند زیرا کاسترو مالکیت شرکت‌های آمریکایی سال‌های ۵۰ را به آن‌ها اعطا کرده بود، آمارهای رسمی،
افزایش سالانه ۵ درصدی برای سال ۲۰۰۴ را در رابطه با استخراج معادن کوبا اعلام کردند. از طرف دیگر، کشف تعدادی مخازن نفتی در آب‌های کوبا، چشم‌اندازی از یک آینده خودکفا در زمینه انرژی را برای این ملت گشود. علاوه بر امضای یک معاهده مهم بازرگانی با چین، کاسترو با رئیس‌جمهور ونزوئلا، هوگو چاوز، که کاسترو را مربی خود می‌دانست نیز متحد شد. چاوز به قیمت پایین‌تر از بازار به کوبا نفت می‌فروشد و در قبال آن همه نوع محصولی از کوبا خریداری می‌کند؛ به‌عنوان بخشی از این موافقت‌نامه، هزاران پزشک کوبایی به ونزوئلا اعزام می‌شوند تا در انقلاب بولیواری رهبر فقید ونزوئلا شرکت نمایند، این پزشکان برای کمک به بی‌بضاعت‌ها و درمان آن‌ها، به دورترین و صعب‌العبورترین نقاط ونزوئلا اعزام می‌شوند.
یکی دیگر از اقدامات کاسترو در این دوران ممنوعیت گردش دلار درکوبا بودکه به تلافی اعمال محدودیت مقدار دلار ارسالی کوبایی- آمریکایی‌ها برای خانواده‌های خود در کوبا توسط جورج بوش پسر در سال ۲۰۰۴ صورت گرفت. (88 ,2001 (De la Fuente,
در پی این جریان، کوبایی‌ها می‌بایست دلارهای خود را به "پزوی قابل تبدیل" تعویض می‌کردند، پولی‌که فقط در کوبا ارزش داشت. به این ترتیب، دلارهایی که وارد کوبا می‌شدند به تصرف دولت در می‌آمدند که این روش، برای کاسترو، حذف سمبل وابستگی اقتصادی کشور به واشنگتن بود. توصیه وی به کوبایی-آمریکایی‌ها ارسال پول به‌صورت یورو و یا دلار کانادا بود.
1. Peso convertible
۷۳
۷۴
آن‌چه که در اوایل دهه ۲۰۰۰ در کوبا به چشم می‌خورد، ظهور نشانه‌هایی از بازگشت مجدد به تمرکزگرایی بود، در این دوران، کاسترو مصمم شد تا کشور را به سوی کمونیسم تقریبا خالصی که در دهه ۶۰ پایه‌ریزی کرده بود برگرداند، به همین جهت، تصمیم داشت تا کنترل اکثر فعالیت‌های بازرگانی و اقتصادی را به دولت بسپارد و اصلاحات بوروکراتیکی جدیدی را پیاده نماید که این مسئله، فعالیت شرکت‌های خصوصی را بسیار مشکل‌تر می‌کرد. به این ترتیب، هر بار کارگران کمتری بودند که با سرمایه خود مشغول به کار می‌شدند. به‌طور مثال، تعداد "پالادار" یا همان رستوران‌های کوچکی که کوبایی‌ها در جلوی خانه خود باز می‌کردند روز به روز کمتر می‌شد. دولت حتی اقدام به تعطیلی کار فروشنده‌های کوچک که در خیابان به اغذیه فروشی مشغول بودند، کرد. این محدودیت‌ها، شامل شرکت‌های خارجی که در کوبا مشغول فعالیت بودند نیز می‌شد به‌طوری که بسیاری از آن‌ها از کوبا رفتند. شرکت‌های دولتی که در انجام صادرات و واردات از آزادی نسبی برخوردار بودند با این شرایط مکلف بودند تمام رسیدهای دلاری خود را در تنها یک حساب دولت واریز کنند. (157 ,2012 (De la Sagra,
در عرصه سیاست نیز، دولت تمام اعطاهایی که به فعالیت‌های مخالفان خود داده بود را ملغی اعلام کرد. به‌طوری‌که کاسترو در یکی از سخنرانی‌های خود اعلام کرده بود که "هیچ نرمش بیشتری" نشان نخواهد داد. در بهار ۲۰۰۳، در طی شورشی از سوی مخالفان، ۷۵ نفر از آن‌ها دستگیر شدند و در یک محاکمه یک روزه، همزمان محکوم به زندان‌های طولانی مدت شدند." (157 ,2012 (De la Sagra,
به عبارت دیگر، کاسترو سعی کرد تا تجربه کنترل کلیه امور مردم را که در کوبای دهه ۶۰ و ۷۰ با موفقیت زیادی همراه نبود، تکرار نماید. البته این مسئله با مدل موفقیت‌آمیز چین در سیاست و آزادی اقتصادی متفاوت می‌نمود (90 ,2009 (Xalma, اگرچه، بانک مرکزی کوبا دلار و دیگر ارزهای قوی را در اختیار داشت، این مسئله نتوانسته بود کمک چندانی به بهبود سطح زندگی مردم نماید. با وجود تمام این مشکلات اقتصادی و معیشتی، بایستی استقامت کوبایی‌ها را در برابر این مشکلات ستود. مردم کوبا با سعه صدر با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنند، اما حاضر به پذیرش استعمار همسایه شمالی خود نیستند.
در اول آگوست ۲۰۰۶، در پیامی از طرف فیدل کاسترو در تلویزیون کوبا اعلام شد که وی مجبور به انجام یک سری عمل‌های جراحی می‌باشد و در نتیجه، به‌طور موقت قدرت به برادرش رائول واگذار می‌گردد، تا مدتی وضعیت سلامتی وی در هاله‌ای از ابهام باقی ماند و عکس‌هایی پخش شد که وی را در بیمارستان نشان می‌داد. همچنین در ۱۳ آگوست ۲۰۰۶، فیلمی ویدئویی به مناسبت هشتادمین سالگرد تولدش انتشار یافت که وی را همچنان در تختخواب نشان می‌داد و رائول کاسترو و رئیس‌جمهور فقید ونزوئلا؛ هوگو چاوز؛ نیز وی را همراهی می‌کردند. تا این‌که سرانجام در سال ۲۰۱۶، رهبر انقلابی کوبا، چشم از جهان فروبست.