محمد یعقوب خان

شیرعلی خان در ۱۳ دسامبر ۱۸۷۸، از کابل خارج شد و پسرش، محمدیعقوب خان را از زندان درآورد و جانشین خود ساخت. یعقوب خان پس از فوت شیرعلی خان در فوریه ۱۸۷۹، رسما جانشین پدرش شد و به تخت سلطنت افغانستان نشست و قریب به یک سال سلطنت کرد.

محمدیعقوب خان، فرزند ارشد شیرعلی خان، در آغاز زندگی مرد نیکنامی بود و در اعاده سلطنت شیرعلی خان خدمات شایسته‌ای کرد؛ اما مسئله جانشینی و ولایت‌عهدی و انتخاب عبدالله در مقام ولیعهد سبب انزجار و شورش او علیه پدر شد؛ ازاین‌رو شیرعلی خان وی را به زندان انداخت. یعقوب خان طی سال‌ها زندان، عقل سلیم، درایت، روحیه شجاعت و خوی جنگاوری خود را از دست داد و به فردی ترسو و ضعیف‌الاراده تبدیل شد. انگلیس از به سلطنت رسیدن او خشنود شد؛ زیرا می‌دانست یعقوب خان نیروی تدبیر و مبارزه ندارد و آنچه را انگلیس از وی بخواهد انجام می‌دهد. محمدیعقوب خان پس از رسیدن به سلطنت، طی نامه‌ای به روسیه، ضمن اعلام فوت شیرعلی خان و اعلان امارت خود، معاهدات شیرعلی خان با روسیه را محترم و اجرایی دانست و نیز تقاضا کرد که عبدالرحمان خان را از ورود به سرحدات افغانستان دور نگه دارد و به نمایندگان اعزامی خود تأکید کرد تا بکوشند عبدالرحمان در روسیه محبوس نگه داشته شده، اجازه مراجعت به افغانستان به او داده نشود.

یعقوب خان طی نامه‌ای به لرد لیتن درخواست کرد که دوستی میان دو کشور همانند سابق برقرار بماند و معاهداتی را که پدرش با انگلیس منعقد کرده بود به رسمیت شناخت؛ اما انگلستان که از سه محور به افغانستان حمله کرده بود و افغانستان و حکومت محمدیعقوب خان را در محاصره گرفته بود، وضعیت دیگری یافته بود و شرایطش برای مصالحه با افغانستان به نسبت گذشته خیلی تغییر کرده بود؛ ازاین‌رو، در نظر داشت با استفاده از این شرایط، حداکثر بهره‌برداری را به عمل آورد. انگلیس خواسته‌هایش را تدوین و براساس معاهده گندمک به افغانستان تحمیل کرد.

معاهده‌گندمک. معاهده گندمک در ۲۸ می ۱۸۷۹، مطابق میل انگلیس تنظیم شد. محمدیعقوب خان که فردی کم‌روحیه، ضعیف و ترسو شده بود و در شرایط ضعف قرار داشت، تنها خواهان خروج نظامی انگلیس از افغانستان بود تا چند صباحی را بدون تشنج سلطنت کند؛ بنابراین آن را امضا کرد.

براساس معاهده گندمک، افغانستان اختیار سیاست خارجی خود را از دست داد و عملا در اختیار انگلیس قرار گرفت و حضور نماینده سیاسی دائم انگلیس را پذیرفت و متعهد شد روابط خارجی را براساس نظر نایب‌السلطنه هند تنظیم و اجرا کند و از حکومت انگلیسی هند اطاعت کند و درصورتی‌که هدف حمله خارجی قرار گیرد با صلاحدید حکومت بریتانیا رفتار کند. این معاهده افغانستان را عملا مستعمره انگلیس کرد؛ علاوه‌براین بخش‌هایی از مناطق سوق‌الجیشی در شرق کشور، مانند پیشین و سبی در دهانه تنگه بولان، قسمت‌های سفلای دره کرم و قلمرو افریدی را، که تنگه‌های خیبر و مچنی را دربر می‌گیرد، به انگلیسی‌ها واگذار کرد. این جابه‌جایی و تصحیح مرزها به‌منظور ایجاد «مرز علمی» هند بود.

قتل کاواگناری. پس از امضای معاهده گندمک، انگلیس‌ها شروع به خارج‌کردن نیروهایشان از افغانستان کردند و براساس ماده ۷ معاهده گندمک، که استقرار نماینده‌ای از جانب انگلیس در کابل پیش‌بینی شده بود، سر لویس کاواگناری (Sir Louis cavagnari) با دسته‌ای ۷۵ نفری در ۲۴ جولای ۱۸۷۹، در مقام سفیر و نماینده سیاسی انگلیس وارد کابل شد و یعقوب‌خان آنها را در بالاحصار اقامت داد.کاواگناری فردی باهوش و پرکار، ولی کم‌تجربه و مغرور بود. او خود را حکمران افغانستان می‌دانست و به محمدیعقوب خان تحکم می‌کرد. افغان‌ها از طرز رفتار او در خشم بودند. رفتار تحکم‌آمیز و تند کاواگناری، حاکم‌شدن انگلیس بر سرنوشت و امور افغانستان و جدا شدن بخش‌هایی از خاک این کشور موجب خشم و نفرت مردم شد. یعقوب‌خان نیز قلبا از این معاهده ناراضی بود و بالاجبار آن را تصدیق کرده بود. مردم شورش کردند و به طرف اقامتگاه کاواگناری حمله کردند. در حین درگیری‌ها، اقامتگاه کاواگناری آتش‌گرفت و کاواگناری و همراهانش در آتش سوختند یا توسط مردم کشته شدند و تمامی اموال، دارایی و خزانه کاواگناری و همراهانش در آتش سوخت یا غارت شد.