مطبوعات در چین
پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه ی مطبوعات و روزنامه ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی های خاص خود را دارند.
1-مرحله ی نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 آغاز و تا سال 1966 (آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه ها سلب و به تدریج همه ی رسانه ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه ی حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.
2-مرحله ی دوم از سال 1966 آغاز و تا سال 1978 (پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه ها، به غیر از 43روزنامه ی متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه ی خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می پنداشتند.
3-مرحله ی سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته ی مرکزی حزب کمونیست اندیشه های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه ها فراهم کرد. مهمترین هدف رسانه ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت ها و پرداختن به سایر فعالیت های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه های چین شاهد سریعترین رشدها بودند.
4-آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَنمِن در سال1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به شمار می آید. در این دوران، روزنامه نگاران و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آنها با حمل پلاکارت هایی با مضمون«ما را باور نکنید، ما دروغ می گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آنها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدین گونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.
5-با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَنمِن، مطبوعات شاهد عقبگرد از صحنه ی سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می دهد رسانه ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[i]، و همزمان با محدودیت های فراوانی در زمینه های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از«منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی های امروز مطبوعات و رسانه های چینی است، اعمال می شود(Ting Ni,2005).
دسته بندی مطبوعات در چین
امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می توان رسانه های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آنها بالغ بر 2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از 6/96میلیون نسخه[ii] در روز است را در گروه های زیر دسته بندی کرد:
1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه ی پرتیراژ خلق (Peoples Daily)(به زبان های چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.
2-مطبوعات تجاری و روزنامه های تخصصی: مانند روزنامه ی وِن خویی (Wenhui Ribao)، روزنامه ی خلق راه آهن (Renmin Tiedabao)، و روزنامه ی تجارت چین (Zhogguo Shengbao).
3-روزنامه های ارگان شهرها: مانند روزنامه ی جوانان پکن (Beijing Youth Daily)، روزنامه ی شهری غرب چین (Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر می شوند.
4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه ی تجاری چِنگدو (Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز (Economic Daily).
5-روزنامه های ارایه کننده ی اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».
6-نشریات گزیده ی اخبار و مقالات: مانند روزنامه ی گزیده ی اخبار.
7-روزنامه ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه ی ارتش آزادی بخش خلق.
البته در کنار این روزنامه ها، طیف وسیعی از هفته نامه ها و مجلات هفتگی و یا شماره ی آخر هفته ی روزنامه های یومیه منتشر می شود که به خاطر گزارش های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آنها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر می شوند، ولی برخی از روزنامه های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می گردند. در چین حدود 20روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می شود که روزنامه های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه ی آنلاین خلق، از جمله ی آنها هستند.
لازم به ذکر است که، همان گونه که هنوز در این کشور روزنامه ی خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه ی مستقل متعلق به اقوام و اقلیت های نژادی(55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی خورد.
سیستم توزیع مطبوعات و نشریات
تا سال1990میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده میکردند، اکثر روزنامهها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع میشد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانهها، زمینه برای چاپ آگهیهای تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمدهای از هزینههای خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامهها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکهی توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحویکه با آغاز قرن 21تقریبا تمامی روزنامهها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکههای مطبوعات، خرده فروشیهای خیابانی و... را دارند. (www.pressreference.com)
مجلات و نشریات مهم و تأثیر گذار
زمانی مجله هایی همچون مروری بر پکن (Beijing Reviw)، چین مصور (China Pictorial)، چین امروز (China Today)، و چین خلقی (People’s China)، و روزنامه هایی مثل روزنامه ی مردم، و رادیو بین الملل چین، اصلیترین رسانه های گروهی برای معرفی کشور چین به خارجیان بودند، اما در سال های اخیر، این کشور با بهره گیری از فناوری های نوین ارتباطی گام های بلندی در این زمینه برداشته است.
گروه انتشارات بین المللی چین (China International Publishing Group. (CIPG))، در سال 1949 با هدف معرفی چین به دنیا از طریق كتاب، مجله و وبسایت بنیان نهاده شد و اكنون بیش از 20 شعبه در چین و 12 شعبه در آمریكا، انگلیس، آلمان، بلژیك، روسیه، مصر، مكزیك، ژاپن، و هنگ كنگ دارد. تعداد كاركنان آن 3000 نفر است كه 100 نفر آنها خارجی هستند. این انتشاراتی هر سال بیش از 3000 عنوان كتاب و 30 نشریه ی ادواری به بیش از 10 زبان منتشر می سازد. این انتشاراتی وبسایت معروف WWW.CHINA.IRG.CN و30 سایت دیگر را ساماندهی می كند. نمونه های مجلات آن عبارتند از:
مجلهی مروری بر پکن (Beijing Review): از هفته نامه های معتبر سراسری چین است و به صورت هفتگی در پكن منتشر می شود. نخستین شماره ی آن در سال 1958 منتشر شد. گزارش ها و مقالات آن در مورد امور فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و تحولات چین است . تیراژ هر شماره 70هزار نسخه اعلام می شود. این مجله، علاوه بر سراسر چین، در150 كشور و منطقه هم همزمان توزیع می شود. نسخه ی چاپی آن به زبان انگلیسی است ولی نسخه ی آنلاین مجله به زبان های انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی، آلمانی، و چینی روی سایت قرار می گیرد. گفته می شود که سایت این مجله بیش از 700 هزار بازدید كننده دارد.[۱]
چین مصور (China Pictorial): این مجله در سال 1950 بنیاد نهاده شد و هم اكنون به زبان های چینی، انگلیسی، كره ای، و روسی به چاپ می رسد. نسخه ی آنلاین آن به زبان های چینی، ژاپنی، روسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی و عربی است.
مجله ی زنان چین (Women in China): این مجله توسط فدراسیون سراسری زنان چین منتشر می شود. نخستین شماره ی آن در سال 1939 به چاپ رسید. هم اكنون این نشریه به صورت دو ماهانه منتشر می شود. این مجله در سال های 2003 و 2005 مقام دوم و سوم را در سطح ملی به دست آورد.
روزنامه ی گلوبال تایمز (Global Times): این روزنامه در آوریل سال 2009 به زبان انگلیسی آغاز به انتشار نمود و هم اكنون از روزنامه های مطرح این كشور است که توسط لیگ جوانان چین وابسته به حزب كمونیست منتشر می شود.
ماهنامه ی گلوبال (Global): این ماهنامه توسط خبرگزاری شینخوا منتشر می شود و اخبار و اطلاعات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی كشورهای مختلف دنیا را منعكس می سازد.
مجله ی شهر مصور (City Pictorial): این مجله ی مصور از مجلات محبوب چینی هاست.
مجله ی جامعه ی بین المللی در چین (International Community in China): مجله ای است ویژه ی خارجی های مقیم چین و هر دو هفته یك بار به زبان انگلیسی منتشر می شود.
هفته نامه ی آخر هفته ی شهر (City Weekend): نخستین شماره ی آن در سال 1998 منتشر شد و مجله ی سرگرمی محسوب می شود. این مجله هر دو هفته یكبار همزمان در شهرهای شانگهای و پكن منتشر می شود و اطلاعاتی در باره ی بازار، چه بخریم؟ كجا برویم؟ .. و معرفی گالری ها، رستوران ها و ... ارایه می دهد.
مجله ی چین و جهان (China and World): مجله ای است تمام الكترونیك و مسایل چین معاصر را منتشر می كند.
ماهنامه ی چین (China Monthly): این مجله چین دموكراتیك را ترسیم می کند.
مجله ی بهار چین (China Spring): این مجله در سال1982 تأسیس شده و از نشریات ادواری طرفدار دموكراسی در چین است.
مجلات و نشریات اسلامی
اگر چه انتشار نشریه های ادواری و غیر منظم با محتوای اسلامی از گذشته های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چین در بین مسلمانان از سابقه ی نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش های غیردولتی و مساجد و مراكز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بیست سال آخر قرن بیستم از نظر تعداد و كمیت در جامعه چین بی سابقه است.
انتشار حدود یكصد عنوان نشریه توسط مسلمانان مناطق مختلف چین در طول سه دهه ی گذشته، اگر چه در مقایسه با بیش از یازده هزار عنوان مجله و روزنامه ی منتشره در این كشور از نظر كمیت و كیفیت ناچیز و غیرقابل توجه است، ولی این اقبال بیانگر رویكرد جامعه ی مسلمانان این كشور به حفظ هویت و استفاده از فرصت ایجاد شده و ابزار مطبوعاتی برای مطرح ساختن فرهنگ، تاریخ و گذشته ی خود و اثبات وجود جامعه ی چند ده میلیونی مسلمان در جامعه ی 3/1 میلیارد نفری چینی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه ی «المسلم الصینی» كه به دو زبان چینی و اویغوری منتشر می شود و ماهنامه ی «مطالعات قوم خوی» كه به ترتیب از سوی انجمن اسلامی سراسری چین و آكادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نینگ شیا و با بودجه ی دولت چین منتشر و در دكه ی مطبوعات توزیع می شوند، تنها نشریات اسلامی هستند که به صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می گردند. بقیه ی مجلات و نشریات اسلامی، به صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه ی فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک های مالی مردمی و نامنظم منتشر و به صورت رایگان توزیع می شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می باشند:
1- ماهنامه ی«اطلاعات مسلمانان»: این ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسیس شد.
2- مجله ی«الفتح»: فصلنامه ی الفتح ابتدا در سال1992 از سوی مدرسه ی زبان های عربی ـ چینی شیگو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان لنجو منتشر می گردد.
3- فصلنامه ی«مسلمانان گانسو»: مجله ای است كه از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می گردد و سردبیر آن آقای یانگ گوانگرونگ (Yang Guang Rong) است. انتشار این مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاكنون بیش از 47 شماره از آن منتشر گردیده است.
4ـ دو ماهنامه ی«هنرهای اسلامی»: شامل شعر، ادبیات، نقاشی و خوشنویسی مسلمانان چین که از اوایل سال 2000 میلادی، توسط شركت با مسئولیت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.
5- فصلنامه ی«پژوهش فرهنگ اسلامی»: مجله ی علمی و تحقیقاتی است كه در سال 1994 توسط موسسه ی فرهنگ اسلامی شهر شیآن، مركز استان شناسی آغاز به انتشار نمود.
6 ـ فصلنامه ی«مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهیه و منتشر می شود.
7ـ فصلنامه ی«مسلمانان جینَن»: در سال1988 توسط انجمن اسلامی شهر جینَن مركز استان شاندونگ تاسیس و منتشر گردید.
8 - فصلنامه ی«امین»: در سال1997 از سوی مدرسه ی اسلامی شهر جوكو چاپ و منتشر گردیده است.
9 - گاهنامه ی«اخبار مسجد جنوب تیَنمو»: از سوی مسجد تیَنمو در شهر بندری تیَنجین و توسط گروهی از مسلمانان تهیه و منتشر می گردد.
10- نشریه ی«حوزه ی تحصیل و آموزش»: دو هفته یكبار از سوی مسجد خَنجونگ(در استان شیَنسی) منتشر می شود.
11- نشریه ی«آموزشگاه فنی حرفه ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه یكبار از سوی آموزشگاه فنی حرفه ای شهرستان دالی در استان یونن چاپ و منتشر می شود.
12ـ «مسلمانان خوی و ایغور خونَن»: نام نشریه ای است كه هر 6 ماه یكبار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مركز استان خوبِی چاپ و منتشر می گردد.
13- نشریه ی«هلال»: مجله ی ماهانه ای است كه توسط مركز تربیت فرهنگی مسلمانان شهر پینگ لیانگ در استان گَنسو در زمینه ی علوم قرآنی و تعلیمات اسلامی چاپ و منتشر می شود.
14- دو ماهنامه ی«نور ستاره»: نشریه ای است كه از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گویوان (از استان خودمختار مسلمان نشین نینگ شیا چاپ و توزیع می شود.[۲] [۳]
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[i] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.
[ii] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود(Ting Ni- 2005).