مالی
منطقۀ زیرِ خطّ صحرای بزرگ آفریقا منطقه‌ای مملو از زیبایی‌های شگفت‌آور است. بیابان‌های عظیم حدِّ فاصل شمال و سایر مناطق آفریقا، زیبایی شگفت‌انگیز این منطقه در شبانگاهان، رودخانۀ زیبای نیجر و سواحل سرسبز آن، قبایل کوچ‌نشین و یک‌جانشین صحرای بزرگ و آداب و رسوم خاص آنان، شهرهای زیبایی که در کانون و حاشیۀ اقیانوس شن‌ها و رمل‌های صحرای آفریقا جای گرفته‌اند، نوع معماری و تمدن باشکوه اسلامی‌این سرزمین و ... فقط بخشی از جاذبه‌های این بیابان پهناور است. علاوه‌بر این همه زیبایی و شگفتی، باید به مردم مهربان و صمیمی‌ساکن این صحرای بزرگ اشاره کرد که باوجود تمامی‌سختی‌ها و مشکلات موجود، همواره امیدوار و در عین حال شادمان‌اند.
یکی از شاخصه‌هایی که فرهنگ و سنن بسیاری از مردم قارۀ آفریقا را تحت تأثیر خود قرار داده، حضور اسلام در مناطق مختلف این قاره است. در حال حاضر، دین اسلام که از قرون نخستین اسلامی به‌تدریج در شمال و سپس غرب و شرق این قاره راه یافته، مهم‌‌‌‌‌ترین عامل وحدت و انسجام بسیاری از بومیان این سرزمین است؛ به‌گونه‌ای که دین اسلام، نه فقط در شکل یک آیین، بلکه هویت و غرور ملی مسلمانان کشورهای مختلف این قاره در نظر گرفته می‌شود.
پیروان دین اسلام در مناطق گوناگون قارۀ آفریقا، اسلام را بنیانی‌‌‌‌‌ترین عامل وحدت جوامع این قاره، و خود را بخشی از جهان اسلام می‌دانند و به آن مباهات می‌کنند.
کشور مالی یکی از کشورهای مهم منطقۀ غرب آفریقاست که دین اسلام عمیق‌‌‌‌‌ترین تأثیر را بر نهادهای مختلف اجتماعی- فرهنگی آن نهاده است. این کشور حاشیۀ صحرای بزرگ، با چهرۀ زیبا و شگفت‌انگیز بیابانی، یکی از کشورهای اسلامی آفریقا به‌شمار می‌آید که تاریخ حضور اسلام در آن به صدها سال پیش بازمی‌گردد.
دین اسلام را از قرون اولیۀ اسلامی، بازرگانان و مبلّغان شمال آفریقا، به بخش‌های شمالی مالی معرفی كردند؛ امّا اوج شکوفایی تمدن اسلامی در این کشور، به قرون میانۀ اسلامی بازمی‌گردد که طیّ آن چند پادشاهی بزرگ در این سرزمین بنیان نهاده شد. مالی در این دوره، به‌ویژه در زمان پادشاهی امپراطور مانسا موسی به شهرتی جهانی دست یافت و کشوری اسلامی‌در سراسر قارۀ آفریقا معرفی شد. علاوه‌بر آن، طیّ این دوره، شهر تمبوکتو به مرکز بزرگ علمی‌جهان اسلام تبدیل گردید و امروزه سه مسجد بزرگ این شهر، از شکوه و عظمت آن عهد حکایت دارند.
پویایی دین اسلام در قرون هجده و نوزده میلادی نیز ادامه یافت و با ظهور چند شخصیت بزرگ مسلمان در این سرزمین و تأسیس چند پادشاهی بزرگ اسلامی، دورۀ نوینی از شکوفایی اسلامی در مالی آغاز شد. اقدامات جهادی این بزرگان مسلمان سبب توسعۀ دین اسلام در بخش‌های مختلف مالی گردید و بسیاری از بومیان پیرو آیین‌های سنّتی به دین اسلام گرویدند.
دوران رونق اسلامی مالی تا اواخر قرن نوزدهم ادامه یافت و در آخرین سال‌های این سده، استعمارگران فرانسوی، به‌تدریج راه خود را به سوی این سرزمین گشودند و با کشتار بی‌رحمانۀ مردم و سرکوب جهادگران بزرگ مسلمان، بر این کشور تسلّط یافتند. این دوره برهۀ غم‌باری از تاریخ این کشور و حاکی از ظلم و ستم استعمارگران فرانسوی بر بومیان مسلمان است. با این حال و علی‌رغم مشکلات و موانعی که استعمارگران سفیدپوست پدید آوردند، گسترش دین اسلام پس از استقلال مالی نیز در بخش‌های مختلف این سرزمین تداوم یافت.
امروزه این کشور به عنوان یکی از کشورهای مسلمان‌نشین با جمعیّتی بالغ بر 95 درصد مسلمان، جایگاه ویژه‌ای در قارۀ آفریقا دارد و دین اسلام، مهم‌‌‌‌‌ترین مؤلفۀ فرهنگی- اجتماعی این سرزمین است که در تاروپود آن رسوخ کرده است.
کتاب جامعه و فرهنگ مالی، پژوهشی است که کلیۀ بخش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن کشور را به‌صورت جامع مورد بررسی قرار داده است. با این حال رویکرد اصلی نویسنده، متمرکز به شاخصه‌های مهم فرهنگی و اجتماعی این سرزمین است و تا حد امکان، نهایت تلاش خود را انجام داده تا اطلاعات جدیدی در مورد جامعه و فرهنگ مالی ارائه نماید.
روش تحقیق در این پژوهش، روش تحقیق تاریخی متكی بر منطق توصیف و تحلیل است و اطلاعات ارائه شده، در حد توان تجزیه و تحلیل شده‌اند. علاوه بر آن، با توجّه به کمبود شدید اطلاعات موجود در منابع فارسی و انگلیسی، نویسنده تحقیق میدانی را نیز یکی از منابع اصلی تحقیق خود درنظر گرفته و بخشی از اطلاعات ارائه شدۀ این کشور را، به‌ویژه در مورد اسلام و تشیع، در سفری کوتاه به این کشور جمع‌آوری كرده است.
در این پژوهش، همان‌گونه که مشخص است، بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی کشور مالی مدّ نظر است و نویسنده با ارائۀ موضوعات مختلف، سعی کرده شاخصه‌های فرهنگی و تمدن این سرزمین تاریخی را به بهترین وجه ترسیم کند. در مورد تاریخچۀ این پژوهش خاطرنشان می‌گردد باوجود پیشینۀ فرهنگی تمدنی کشور مالی، این سرزمین تاكنون مورد توجّه پژوهشگران داخلی نبوده و طیّ چند دهۀ اخیر، فقط دو کتاب مستقل در مورد کشور مالی تألیف شده است. بنابراین، کمبود منابع داخلی دربارۀ مالی، خصوصاً از نقطه نظر فرهنگ و تمدن، در منابع فارسی شدیداً به‌چشم می‌آید و این در حالی است که قارۀ ناشناخته آفریقا و راز و رمزهای آن، برای مردم ایران و به‌ویژه دانشجویان و دانش‌پژوهان از جذابیّت فراوانی برخوردار است. این کمبود اطلاعات در منابع غربی نیز مشهود و مطالب موجود در کتاب‌ها، مقالات و پایگاه‌های اینترنتی بیشتر در ارتباط با وضعیت عمومی‌این کشور و تحولات سیاسی آن طیّ چند دهۀ اخیر است. با این همه، نویسنده تا حد امکان، اطلاعات موردنیاز خود را با مراجعه به كتب، مقالات غربی، دائره‌المعارف‌های بزرگ جهانی، پایگاه‌های معتبر اطلاع‌رسانی و سایت‌های اینترنتی جمع‌آوری کرده است .
این کتاب دربرگیرندۀ سیزده بخش است. بخش اول اطلاعات کلی در زمینۀ جغرافیای طبیعی و انسانی سرزمین مالی است. بررسی تاریخ این كشور، از دورترین زمان تا دوره معاصر، دومین بخش کتاب را تشکیل می‌دهد. بخش سوم در ارتباط با شاخصه‌های گوناگون اجتماعی و اقتصادی این کشور شامل اقوام و قبایل، آداب و رسوم، مشکلات مهم اجتماعی، زنان و نظام اقتصادی است و در بخش چهارم سیاست و مبانی حکومتی، نهادهای عالی حکومتی و نوع رابطۀ قوای سه‌گانه با یکدیگر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بخش پنجم به وضعیت فرهنگی كشور مالی اختصاص یافته و سیاست فرهنگی، جایگاه فرهنگ در سطح جامعه و جاذبه‌های گردشگری این کشور مطالب اصلی آن را تشکیل می‌دهد. بخش ششم در مورد ادیان و آیین‌های این کشور از جمله دین اسلام، مسیحیت و آیین‌های سنتی است. تاریخ اسلام، مراكز و نهادهای دینی و آموزشی مسلمانان، فرقه‌های متصوفه، سازمان‌های اسلامی و تشیّع (براساس مشاهدات عینی و تحقیقات میدانی)، مهم‌‌‌‌‌ترین مطالب این بخش است که در آن توضیحاتی در مورد دین مسیحیت، آیین‌های سنتی و دیدگاه دولت در مورد ادیان الهی ارائه شده است. در بخش هفتم، فرهنگ عامۀ مالی و برخی نمادهای فرهنگ عمومی مردم این سرزمین از جمله جشن‌های سنتی بر پایۀ اطلاعات موجود مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بخش‌های هشتم و نهم کتاب، شامل ادبیات، ذخایر گران‌بهای ادبیات اسلامی، مشاهیر ادبی قرون میانۀ اسلامی و معاصر، هنر و شاخصه‌های اصلی آن می‌شود. بخش دهم به نهادهای آموزشی مهم این کشور چون آموزش و پرورش و آموزش عالی كشور (دانشگاه باماکو) اختصاص یافته و در بخش یازدهم، رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. در بخش دوازدهم روابط ایران و مالی طی چند دهۀ گذشته، بررسی شده و بخش سیزدهم نیز دربرگیرنده برخی نقشه‌ها، جداول و منابع است.
نویسنده در خاتمه با ابراز تشکر از همّت والای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در تدوین سلسله کتاب‌های جامعه و فرهنگ؛ بر خود لازم می‌داند از کلیۀ بزرگوارانی که وی را در تألیف این كتاب یاری نموده‌اند، به‌ویژه جناب آقای دكتر خرمشاد رئیس محترم سازمان، جناب آقای دكتر دهشیری معاون محترم پژوهشی سازمان، جناب آقای دكتر اسلامی مدیركل محترم حوزۀ ریاست، جناب آقای پالیزدار رئیس محترم مركز مطالعات راهبردی فرهنگی بین‌المللی سازمان و جناب آقای سیفی تشكر و قدردانی نماید. امید است تدوین این‌گونه مجموعه‌ها، کمبود اطلاعات موجود در مورد آفریقا و ابهامات این سرزمین پر راز و رمز را به میزان قابل توجّهی مرتفع ساخته و راه‌گشای انجام پژوهش‌های بیشتر در این عرصه باشد.
جغرافیای طبیعی و انسانی
1-1 جغرافیای طبیعی
2-1 جغرافیای انسانی
1-2-1 جمعیت و شاخص‌های آماری
2. تاریخ
1-2 تاریخ دوران باستان
2-2 تاریخ دوره میانی
3-2 تاریخ معاصر
1-3-2 دورۀ استعمار
2-3-2 روند حوادث سیاسی پس از استقلال
1-2-3-2 جمهوری اول
1- 1-2-3-2 مودیبوکیتا
2-2-3-2 جمهوری دوم
1-2-2-3-2 سرگرد ترائوره
3-2-3-2 جمهوری سوم
1-3-2-3-2 سرهنگ تومانی توره(دورۀ نخست حاکمیت)
2-3-2-3-2 دکتر آلفاعمر کناره
3-3-2-3-2 تومانی توره (دورۀ دوم حاکمیت)
4-3-2-3-2 کودتای نظامی22 مارس 2012
جامعه:
3.نظام اجتماعی
1-3 گروه‌ها و نهادهای مؤثر اجتماعی
2-3 گروه‌های قومی (قبایل)
3-3 وضعیت جامعه مدنی
4-3 روابط اجتماعی
5-3 هنجارها و ارزش‌های اجتماعی
6-3 آداب و رسوم
1-6-3 سنت‌های عمومی
1-1-6-3 اعتقاد به ارواح درگذشتگان
2-1-6-3 اعتقاد به توتم‌ها
3-1-6-3 مهمان‌نوازی
4-1-6-3 جایگاه خاص سالخوردگان
5-1-6-3 رقص ماسک
6-1-6-3 مناسبات قبیلگی
2-6-3 سنت‌های اسلامی
1-2-6-3 جشن میلاد النبی (ص)
2-2-6-3 عید فطر
3-2-6-3 عید قربان
4-2-6-3 عید غدیر خم
5-2-6-3-عید مبعث
6-2-6-3 ماه رمضان
7-2-6-3 احترام به اهل بیت و ائمه اطهار (ع)
8-2-6-3 احترام به سادات
9-2-6-3 زیارت قبور
10-2-6-3 برپایی نمازهای جمعه و جماعات
11-2-6-3 زیارت خانه خدا
7-3 نابرابری‌های اجتماعی
8-3 هویت ملی
9-3 نهادخانواده
10-3 زنان
1-10-3 زنان و جامعۀ مردسالاری
2-10-3 سازمان‌های زنان مالی
3-10-3 زنان و سیاست
4-10-3 مشكلات اجتماعی زنان
1-4-10-3 زنان و آموزش و پرورش
2-4-10-3 زنان و اشتغال
3-4-10-3 زنان و ازدواج
4-4-10-3 زنان و بهداشت
5-4-10-3 نقض قوانین مربوط به زنان
11-3 آسیب‌شناسی اجتماعی
1-11-3 جنگ داخلی
2-11-3 قاچاق مواد مخدر
3-11-3 کودکان خیابانی
4-11-3 خشک‌سالی‌های پیاپی
5-11-3 فساد جنسی
6-11-3 فساد گستردۀ اداری
7-11-3 سوءا ستفاده از کمک‌های گستردۀ نقدی و جنسی کشورهای خارجی
8-11-3 ختنۀ زنان
9-11-3 بردگی
10-11-3 مهاجرت
11-11-3 القاعده
12-11-3 ناامنی
12-3 وضعیت اقتصادی
1-12-3 کشاورزی
2-12-3 معادن
3-12-3 واحد پول
4-12-3 رفاه
5-12-3 خطّ فقر
6-12-3 اشتغال، بی‌كاری
13-3 ورزش
1-13-3 ورزش‌های ملی و بومی
14-3 نحوۀ گذراندن اوقات فراغت
15-3 وضعیت بهداشت و سلامت
16-3 تعداد مهاجران در سطح جهان
4. سیاست و حكومت
1-4 نوع حكومت
2-4 ساختار سیاسی
3-4 قانون اساسی
4-4 قوه مجریه
5-4 نظام و نهاد قانونگذاری
6-4 نظام قضایی
7-4 نظام حزبی
8-4 تقسیمات اداری و سیاسی استان‌ها و شهرهای مهم پایتخت
9-4 روابط خارجی كشور مالی
10-4 صادرات و واردات
11-4-عضویت در سازمان‌های بین‌المللی
12-4- پرچم، نشان و سرود ملی
13-4- نیروهای مسلح
5. فرهنگ
1-5 سیاست فرهنگی دولت
2-5 ذائقۀ فرهنگی مردم مالی
3-5 نمادهای فرهنگی
4-5 تأثیر فرهنگ‌های خارجی
5-5 ترجمه
6-5 تجارت فرهنگی
7-5 جهانگردی بین‌المللی (جاذبه‌های گردشگری مالی)
8-5 سه كشور مبدأ گردشگران خارجی
9-5 سه مقصد اصلی مسافران مالیایی
10-5 ثبت میراث فرهنگی و طبیعی در سازمان یونسکو
6. ادیان و مذاهب
1-6 اسلام در مالی
1-1-6 تاریخ اسلام در مالی
1-1-1-6 پادشاهی واگادو
2-1-1-6 امپراطوری ماندینگو
1-2-1-1-6 سلطان سوندیا کیتا
2-2-1-1-6 سلطان ابوبکر دوم
3-2-1-1-6 امپراطور مانساموسی
3-1-1-6 امپراطوری سونگای
1-3-1-1-6 امپراطور سنی علی بر
2-3-1-1-6 امپراطور ازکیا محمد توره
3-3-1-1-6 امپراطور ازکیا محمد دوم
4-1-1-6 مغربی‌ها
5-1-1-6 حکومت جهادی توکولور (الحاج عمرتال)
6-1-1-6 گسترش اسلام در دورۀ استعمار فرانسه
2-1-6 مدارس قرآنی
3-1-6 مدارس اسلامی
4-1-6 شهرهای تاریخی اسلامی
1-4-1-6 باماکو
2-4-1-6 سگو
3-4-1-6 موپتی
4-4-1-6 شهر جنه
5-4-1-6 گائو
6-4-1-6 تمبوکتو
5-1-6 طریقت‌های متصوفه
1-5-1-6 تیجانیه
2-5-1-6 قادریّه
3-5-1-6 بقعیه
6-1-6 سازمان‌ها و مؤسسات اسلامی
7-1-6 تشیّع
1-7-1-6 پیشینۀ تشیّع در مالی
2-7-1-6 سازمان‌های شیعی
8-1-6 اقلیت‌های شیعی غیرِبومی
1-8-1-6 شیعیان لبنانی
2-8-1-6 آقا خانیه
2-6 مسیحیت (پیشینه، فرقه‌ها)
1-2-6 کلیسای رومن کاتولیک مالی
3-6 آیین‌ها و مكاتب غیرِدینی (آیین‌های سنتی)
4-6 جایگاه و نقش دین در دولت مالی
5-6 دیدگاه دولت در قبال مسلمانان
7. فرهنگ عامه
1-7 غذاهای سنتی
2-7 لباس‌های سنتی
3-7 ازدواج
4-7 چند همسری
5-7 آیین سوگواری و تدفین اموات
6-7 اساطیر و افسانهها
7-7 جشنوارهها
8-7-سرودها
9-7 تاریخچه و مبنای سال نو
10-7 تعطیلات رسمی
11-7 موزه‌ها
12-7 كتابخانه‌های عمومی
1-12-7 کتابخانۀ ملی مالی
2-12-7 كتابخانۀ احمدبابا
3-12-7-كتابخانۀ ماما حیدرا
4-12-7-كتابخانۀ وانگری
8. زبان و ادبیات
1ـ8 زبان و خطّ رسمی و زبان‌های رایج
2ـ8 تاریخ ادبیات و سبكهای ادبی
3-8 گنجینه كتب و اسناد دست‌نویس اسلامی
4-8 مشاهیر ادبی
1-4-8 مشاهیر ادبی قرون اولیّه و میانۀ اسلامی
2-4-8 مشاهیر ادبی معاصر
9. هنر
1-9 هنرهای سنتی
1-1-9 موسیقی
1-1-1-9 موسیقی سنتی
2-1-1-9 موسیقی مدرن
2-9 تئاتر و هنرهای نمایشی
1-2-9 سفر گروه‌های نمایشی به خارج
3-9 صنعت سینما و فیلم‌‌سازی
1-3-9-پیشینه صنعت فیلم سازی در مالی
2-3-9-وضعیت سینمای مالی در دو دهه اخیر
4ـ9 صنایع دستی
1-4-9 ماسک و مجسمه
2-4-9 سفالگری
3-4-9 جواهرات
4-4-9 منسوجات
5ـ9. معماری
6ـ9. مجسمهسازی
7ـ9. نقّاشی
10. نظام آموزشی
1-10 آموزش و پرورش
1-1-10 بیشینۀ آموزش و پرورش
2-1-10 سیاست آموزشی كشور
3-1-10 آموزش ابتدایی و متوسطه
4-1-10 چالش‌ها و مشکلات
2-10 آموزش عالی
1-2-10 دانشگاه مالی
2-2-10 دانشگاه اسلامی‌سانکوره
3-2-10 مراكز پژوهشی
4-2-10 كتابخانه‌ها و مراكز اسناد دانشگاهی
5-2-10 بودجۀ تحقیقاتی دانشگاه‌ها
6-2-10 تعداد دانشجویان در خارج از كشور
7-2-10 تعداد دانشجویان خارجی در كشور
8-2-10 سه كشور عمده مقصد دانشجویان داخلی
11. رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی
1-11 رادیو
2-11 تلویزیون (شبکه‌های دولتی و خصوصی )
3-11 مطبوعات
1-3-11 پیشینۀ مطبوعات در کشور مالی
1-1-3-11 مهم‌‌‌‌‌ترین نشریات کشور مالی
1-1-1-3-11 نشریات فرانسوی زبان
2-1-1-3-11 نشریات محلی
3-1-1-3-11 نشریات اسلامی
4-11 سازمان‌های رسانه‌ای
5-11 شبكه‌های ماهواره‌ای
6-11 اینترنت
7-11 خبرگزاری‌ها
8-11 كتاب
12. روابط مالی و جمهوری اسلامی‌ایران
1-12 مناسبات سیاسی و اقتصادی
2-12 فعالیت‌های دینی ج.1. ایران
3-12 رویكرد نظام سیاسی مالی به جمهوری اسلامی
4-12 موافقت‌نامه‌ها و همكاری‌های مشترك
5-12 ایرانیان مقیم
6-12 ایران‌شناسی
7-12 زمینه‌های مناسب برای ایجاد روابط فرهنگی
13. نقشه‌ها، تصاویر و منابع