امپراطوری سونگای در مالی
با فروپاشی امپراطوری مالی در قرن پانزدهم، امپراطوری جدیدالتأسیس سونگای با تصرف اکثر مناطق امروزی مالی شکل گرفت. امپراطور سني علي بر(بارو)، معروف‌ترین حکمران این سلسله، به اعتقادات سنتی خود نظیر جادو پای‌بند بود و در اجراي آیین‌ها و مراسم دینی اقتدار بسیاری داشت. وی با وجود آن که مسلمان بود، با مسلمانان برخورد خوبی نداشت. مورّخان و سیاحان عرب وی را موجودی وحشی، مستبد و بربر توصیف کرده‌اند. سني علي بر در تمبوکتو با علما و دانشمندان مذهبی نظیر المقیلی نیز رفتار تحقیرآمیز داشت و عده‌ای از آنها را زندانی کرد که این امر موجب شد برخی از علما با رقبای وی در امپراطوری سونگای ارتباط برقرار کنند و درصدد سرنگونی وی برآیند. سنی علی بر، نخستین فردی بود که پس از چند قرن، تبليغ اسلام در بين سیاهان را لغو و تلاش کرد تلفیقی بین باورهای سنتی و تعالیم اسلامی به وجود آورد. این امر موجب کندي روند رو به رشد اسلام در بخش‌هایی از مالی شد. فرزند سنی علی بر مشهور به سنی بارو نیز هم‌چون پدر به مخالفت با دین اسلام پرداخت که در نهایت موجب سرنگونی وی شد.
2-3-1-1-6 امپراطوراسکیامحمد توره
پس از سرنگونی سنی بارو، سلسله جدیدی موسوم به اسکیا، در داخل امپراطوری سونگای بنیان نهاده شد و دین اسلام مجدداً قدرت گرفت. ازکیا محمد توره مسلمانی شجاع و متقی بود. وی در سال 1497 برای حج رهسپار مکه شد. این سفر هم‌چون مانساموسی با تشریفات فراوانی انجام شد و هزاران نفر از جمله گروهی از علما، دانشمندان و استادان علوم اسلامی او را همراهی می‌کردند. ازکیا محمد با کمک این علمای مسلمان روش‌های قضایی و نظام اجرایی- اداری کشورهای مسیر را مطالعه کرد و پس از بازگشت به اصلاح سیستم حکومت قلمرو خود و پیاده نمودن احکام اسلامی پرداخت. وی پس از آن، پادشاهی خود را اقتدار بخشید و مرزهاي نظامی امپراطوری سونگای را با کمک نیروی نظامی قدرتمندی که تشکیل داده بود، توسعه داد. محمد توره حملات خود به مناطق هم‌جوار را که اکثراً آنیمیست بودند، رنگ و بوی مذهبی داد و آن را جهاد نامید. وی امپراطوری خود را تا سنگال، موریتانی و نیجر از یک سو و بنین و بخش‌هایی از نیجریه تا سمت دیگر گسترش داد.
در دوره ازکیا محمد اسلام به اوج خود رسید و شهر تمبوکتو به مرکز اسلامی بزرگ منطقه مبدل گشت و دانشگاه اسلامی سانکوره در سراسر آفریقا و جهان اسلام شهرت یافت . وی که در بازگشت از سفر حج عنوان خلیفه و نشان‌های اقتدار مسلمانان یعنی شمشیر و دستار را دریافت کرده بود، همواره گروهی از علما و اندیشمندان اسلامی را گرد خود داشت و آنها را در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی دخالت می‌داد (Lewis, 1977: 354).
3-3-1-1-6 امپراطور ازکیا محمد دوم
پس از مرگ ازکیا محمد، برادرزاده‌اش به نام ازکیا محمد دوم که خود دانش آموختۀ مرکز دانشگاهی سانکوره بود، به پادشاهی سونگای دست یافت. امپراطوری درخشان سونگای از این زمان وارد دورۀ افول خود شد و منازعات داخلی موجبات ضعف آن را فراهم آورد. سرانجام در اواخر قرن شانزدهم، نیروهای مغربی در محلی به نام تودیبی، بر سونگای غلبه و شهرهای مهم گائو و تمبوکتو را اشغال کردند www.islamreligion.com)).