جغرافیای انسانی ساحل عاج
همچون اغلب کشورهای درحال‌توسعه، ساحل عاج نیز با رشد جمعیت بالایی روبه‌روست. اگر به سرشماری دهههای گذشته دقت کنیم، نرخ بالای رشد به‌خوبی مشاهده می‌شود. آخرین سرشماری عمومی در ساحل عاج، در سال 2014 انجام شد. برطبق این سرشماری که نتایج آن را مؤسسه ملی آمار ساحل عاج اعلام کرد، نرخ رشد جمعیت در این کشور، 2.6 درصد می‌باشد. جمعیت ساحل عاج در این تاریخ، برابر با 22671331 نفر بوده است که از این تعداد، 51.6 درصد جمعیت مردان و 48.4 درصد جمعیت زنان بوده است. جمعیت روستایی ساحل عاج، 49.7 درصد و جمعیت شهرنشین، 50.3 درصد جمعیت کل کشور بوده است. همین مرکز برای سال 2017، جمعیت ساحل عاج را 24571044 تخمین زده است. شاخص باروری زنان، 4.6 کودک برای هر زن ساحل عاجی است. نرخ باسوادی برای مردان، بین 15 تا 49 سال، رقم 63.8 درصد و برای زنان همین رده سنی، رقم 47.2 درصد را نشان می‌دهد. منابع بین‌المللی، جمعیت ساحل عاج در سال 2021 را بالغ‌بر 27 میلیون نفر برآورد کردهاند.
آمار و ارقام، بالاترین نرخ زادوولد را در فاصله سال‌های 1960 تا 1981 نشان می‌دهد. در این سال‌ها، نرخ باروری زنان در سنین مختلف بالاست و حتی پس‌از 40 سالگی نیز زنان بسیاری بچه‌دار شدند. همچنین بین سال‌های 1978 تا 1981، با افزایش یک بچه در ازای هر زن روبه‌رو هستیم؛ اما بعدازاین تاریخ و تا سال 2000، با کاهش نرخ زادوولد نسبت به دوره پیش مواجه می‌شویم. در این دوره تعداد بچه‌ها برای هر زن، از 7.4 به 5.1 کاهش می‌یابد که یکی از دلایل آن روی آوردن دختران جوان به تحصیل برشمرده می‌شود. هم‌اکنون نیز این نرخ، 4.1 برای هر زن است. در سال 2017 نرخ مرگ‌ومیر 10.04 اعلام گردیده است. البته این نرخ برای کودکان بسیار بالاست و در همین سال 2017، عددی معادل 66،09 درصد بوده است. البته فوت مادران درحین زایمان هم به‌ویژه در مناطق روستایی، نرخی بالا را نشان می‌دهد.[1]
1-2-2. مهاجرت
رشد خوب اقتصادی در دو دهه نخست پس‌از استقلال، یعنی دهههای 1960 و 1970 موجب افزایش سریع مهاجرت از کشورهای همسایه به ساحل عاج بوده است. این افزایش البته ازسوی حکومت مطلوب تلقی گردیده؛ چراکه دولت، خود سیاست مهاجرپذیری، تشویق خارجی‌ها برای ورود به این کشور و کمک به توسعه آن را اعمال نموده است. به‌منظور تسهیل ورود مهاجران به ساحل عاج، رئیس‌جمهور وقت، هوفوئه بوآنی، در سال 1966 پیشنهاد نمود تا به اتباع کشورهای آفریقای غربی که فرانسه‌‌زبان هستند، تابعیت ساحل عاجی نیز اعطا گردد تا آنان نیز به ملتش احساس تعلق داشته باشند؛ به این ترتیب، با اعمال این سیاست که دربین کارشناسان خارجی به‌نام Melting Pot (ظرف ذوب) معروف شده است، ساحل عاج در عرض کمتر از سی‌‌سال، به نخستین کشور مهاجرپذیر آفریقا بدل شد.
در سال 1965، یعنی تنها پنج‌‌سال پس‌از استقلال، تعداد 700 هزار مهاجر وارد ساحل عاج شدند، رقمی که از کل جمعیت گابن در آن روز بیشتر بوده است. در سرشماری سال 1998، نرخ مهاجرت بیگانگان، رقمی معادل 26 درصد کل جمعیت را تشکیل می‌داده است. این جمعیت ده‌‌سال بعد، دوبرابر می‌شود و در سال 1988 از هر سه‌‌نفر در ساحل عاج، یک‌‌نفر خارجی است. بخش اصلی و عمده این مهاجران را ساکنان کشورهای همسایه و عضو جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا، ازجمله مالی، لیبریا، غنا، سنگال، گینه و بورکینافاسو تشکیل می‌دهند. از این میان، مهاجران سه کشور مالی، گینه کوناکری و بورکینافاسو، بیشترین تعداد مهاجر را تشکیل می‌دهند و بنابر آماری در ابتدای دهه 80، تعداد اتباع این سه کشور، بیش‌از 80 درصد خارجیان حاضر در ساحل عاج بودند؛ در حال حاضر نیز مهاجران بورکینافاسویی، با 2 میلیون نفر، در صدر قرار دارند. به‌رغم بحران سال 2002 و بنابر سرشماری سال 2008، همچنان جمعیت زیادی تا این سال از این مناطق به‌سوی ساحل عاج مهاجرت می‌کردند؛ اما در حال حاضر، نرخ مهاجرت به این کشور کاهش یافته است.[2]
به این شمار بسیار مهاجران که تاکنون وارد ساحل عاج شده‌اند، همچنین باید تجار لبنانی و سوری (که عموماً برای تجارت به ساحل عاج می‌آیند) و آسیایی‌های دیگر (ویتنامی‌ها و چینی‌ها) و نیز اروپایی‌ها را اضافه کرد. درکل، تعداد بیگانگانی که تابعیت ساحل عاج را به‌‌دست می‌آورند، حدود 0،6 درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند. شایان‌ذکر است، بر اساس آمار سال 2007، حدود 26400 نفر پناهنده در این کشور وجود دارد که اکثریت آن‌ها از لیبریا، درپی جنگ‌های داخلی در فاصله سال‌های 1989 تا 2004، به این سرزمین مهاجرت کردهاند (World Refugee Survey, 2008). درمجموع، نزدیک به 26.5 درصد از کل جمعیت ساحل عاج را مهاجران تشکیل می‌دهند. بر اساس سرشماری 2014، تعداد خارجی‌های مقیم ساحل عاج، 5490222 نفر بوده است. از این حیث، ساحل عاج دربین کشورهای دنیا کم‌نظیر است.
لازم به یادآوری‌‌ست که مهاجرت‌ها، به‌ویژه پیش‌از آغاز بحران سیاسی و نظامی ساحل عاج، عمدتاً به‌دلیل پیشرفت اقتصادی نسبتاً سریع آن بوده که شمار زیادی را برای زندگی بهتر، به‌سوی این سرزمین کشانده است. طبیعتاً در این میان، تعداد مردهایی که به‌منظور کار در پروژه‌های عمرانی روانه ساحل عاج می‌شدند، خیلی بیشتر از زنان بوده و درنتیجه، در فاصله سال‌های 1960 تا 1980، با افزایش بی‌رویه تعداد مردان و درنتیجه بحران در ساختار جمعیتی روبه‌رو هستیم. نکته دیگر اینکه افزایش سریع تعداد مهاجران به این سرزمین، باعث رشد سریع شهرها و جمعیت آن‌ها شد. در سال 1975، اتباع خارجی، بیش‌از 40 درصد جمعیت شهری در ساحل عاج را تشکیل می‌دادند. بین سال‌های 1978 تا 1979 از هر سه خارجی، دو نفرشان به‌‌سمت شهرها مهاجرت می‌کردند و از این تعداد نیز 41 درصد به ابیجان می‌آمدند. در این میان، اتباع کشور مالی، بیشترین تعداد کسانی را که به شهرها روی می‌آوردند تشکیل می‌داد و یک‌چهارم از جمعیتشان در ابیجان ساکن می‌شدند. درعوض بورکینایی‌ها در نواحی کشاورزی و اهالی سنگال و نیجریه، عمدتاً در پایتخت، یعنی شهر یاموسوکرو، اقامت می‌گزیدند. این ترکیب و الگو تا به امروز تغییر چندانی نکرده است.
اکثریت جمعیت ساحل عاج را جوانان تشکیل می‌دهند. در سرشماری سال 1998، حدود 43 درصد زیر پانزده سال و تنها 4 درصد از جمعیت، مسن بودند. این میزان در سال 2011 نیز قابل‌توجه است؛ به‌‌طوری که در این سال، جمعیت زیر 15 سال کشور، 39.8 درصد کل جمعیت اعلام شده است. برطبق سرشماری 2014، جمعیت زیر 18 سال ساحل عاج، 8170209 نفر بوده است.[3]
همچنین این جمعیت به‌‌شکلی بسیار ناموزون، در سراسر کشور پراکنده است. این پراکندگی، از ناحیه‌ای به ناحیه دیگر و نیز از شهر به روستا متغیر است. درواقع برخلاف ناحیه شمالی، در جنوب، غرب و شرق کشور، افزون بر خارجی‌ها، غیربومیان بسیاری زندگی می‌کنند که در جستجوی زمین‌های قابل‌کشت برای محصولاتی چون کاکائو و قهوه، مجبور به عزیمت و جابه‌جایی شده‌اند. البته بحران سیاسی و نظامی سال 2002 نیز در تشدید اختلاف جمعیت در شمال و جنوب بی‌تأثیر نبوده است. از دلایل افزایش بی‌رویه جمعیت شهرها، باید به مهاجرت روستاییان و به‌ویژه جوانان جویای کار، اشاره کرد؛ به‌‌طورکلی تراکم نسبی جمعیت در ساحل عاج، 48 نفر در کیلومترمربع است؛ اما استان لاگون‌‌ها[4] (تالاب‌ها)، با مرکزیت ابیجان، بیشترین تراکم جمعیت را دارد. 57 درصد در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و 47 درصد در شهرها.
[1]. www.ins.ci
[2]. www.ins.ci
[3]. http://www.statistiques-mondiales.com
[4]. Lagunes