دانشگاه اسلامی‌ سانکوره

از دانشنامه ملل
نسخهٔ تاریخ ‏۲۷ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۲ توسط 127.0.0.1 (بحث) (The LinkTitles extension automatically added links to existing pages (https://github.com/bovender/LinkTitles).)

يكي از شاخص‌‌ترين جلوه‌هاي ميراث فرهنگي كشور مالي، كه بخشي از هويت اسلامي ديرينۀ اين سرزمين را در خود جاي داده، دانشگاه اسلامي سانكوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پيش باز می‌گردد و هرچند امروز فقط نامي از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی اين كشور، هنوز از آن با افتخار و غرور ياد کرده و نقش آن را در توسعۀ دين اسلام در غرب آفريقا، بسيار ارزشمند و تأثیرگذار می‌دانند.

اين دانشگاه اسلامي كه در شهر تمبوكتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضي عقيب بن محمدبن عمر تأسيس شد و در حقيقت متشكل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانكوره" ، " مسجد سيد يحيي" و "جن گاريبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می شد.در واقع اين دانشگاه حوزه علميه بزرگي بشمار مي‌‌رفت كه در قرون ميانه اسلامي بويژه قرون‌ پانزدهم و شانزدهم ميلادي به اوج خود رسيد و طلاب زيادي از كشورهاي مختلف آفريقایی بويژه غرب آفریقا در آن تحصیل می کردند . سبك آموزشي اين دانشگاه با دانشگاه‌هاي معاصر آن در كشورهاي اروپايي كاملاً متفاوت بود به گونه اي كه طلاب پس از ثبت نام در اين مركز آموزشي با شور و اشتياق خاصي به مطالعه علوم اسلامي مي‌پرداختند . دانشجويان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوكتو اقامت گزيده و به تحصيل علوم اسلامي مي‌پرداختند. برنامه‌هاي آموزشي دانشگاه سانكوره در برگيرنده سه مقطع مقدماتي ، ثانوي و عالي بود. (www.muslimheritage.com/topics).

برنامه‌هاي آموزشي دانشگاه سانكوره دارای سه مقطع مقدماتي، ثانوي و عالي بود. مرحلۀ مقدماتي شامل كليات علوم اسلامي، سوادآموزي و حفظ متون بود كه در سطح پايين تدريس مي‌شد و اساتيد اين مقطع، وظيفه داشتند طلاب را به لحاظ فكري براي ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در اين مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمرۀ برنامه‌هاي دروس اصلي بود و طلبه‌‌ها پس از آشنايي با علوم قرآني، با مفاهيم اوليۀ علوم مختلف اسلامي آشنا مي‌شدند.[10] كلاس‌هاي دورۀ مقدماتي معمولاً صبح زود آغاز ‌مي‌شد و تا غروب ادامه مي‌يافت. شيوۀ تدريس به‌صورت پرسش و پاسخ بود و اساتيد در پايان هر كلاس، به پرسش‌هاي طلبه‌ها پاسخ مي‌دادند.كلاس‌ها ظهر تعطيل  و نماز جماعت به امامت اساتيد و يا شيوخ مساجد سه گانه برگزار مي‌شد. اين دوره پس از يك سال و چند ماه با برگزاري امتحان قرائت قرآن به پايان مي‌رسيد و طلابي كه در اين آزمون موفق می‌شدند،  با توصيۀ اساتيد، می‌توانستند در مقطع بعدي، تحصيلات خود را ادامه دهند.

در مرحلۀ بعدي یا مقطع ثانوي كه معمولاً يك سال به‌طول مي‌انجاميد، دروس اسلامي منطق، فلسفه، تاريخ اسلام و قرآن به طلاب تدريس مي‌شد. شيوۀ تدريس در این مقطع، كماكان به‌صورت طرح موضوعات و ارائۀ دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجويان بود. در پايان اين مقطع، امتحانات دانشجويان برگزار و به دانشجويان ممتاز گواهي پايان دوره اعطا مي‌شد (احمدي: 228).

تحصیل در مقطع عالي دانشگاه سانکوره اهمّيت زيادي داشت و معمولاً معدودی از طلاب مي‌توانستند در اين مرحله، كه دروس تخصصي ارائه مي‌شد، تحصيلات خود را ادامه دهند. طلبه‌ها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعۀ يكي از رشته‌های علوم اسلامي الهيات، تفسير قرآن، حديث، حقوق، صرف و نحو، بيان، منطق، فلسفه، تاريخ و علوم باطني می‌پرداختند. در پايان اين مقطع، دانشجويان با موفقيت در آزمون‌ها، طيّ مراسمی موسوم به عمامه‌گذاري، به افتخار استادي نائل می‌شدند[11]. در هريك از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشكده‌هاي امروز، اداره مي‌شد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترين دانشمندان اين سرزمين و برخی از آنها در كشورهاي اسلامي خاورميانه و شمال آفريقا تحصيل كرده بودند. مدرسان برای تدريس در دانشگاه حقوقي دريافت نمي‌كردند و برنامۀ درسي مدوني نداشتند و عامل اصلي حضور آنها در اين مركز آموزشي، علاقه به نشر و توسعۀ علوم و معارف اسلامي بود. در بين اين اساتيد، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوري نظير استاد احمد بابا و برادران بامايوثو بودند. رئيس دانشگاه سانكوره، امامت مسجد سانكوره و مقام قاضي اعظم شهر تمبوكتو را نيز بر عهده داشت. در مجاورت اين دانشگاه، كتابخانۀ‌ بزرگي مملو از كتاب‌هاي دست‌نويس به زبان‌هاي عربي و آفريقايي وجود داشت كه دانشجويان و مدرسان با مطالعۀ آنها بر دانش خود مي‌افزودند (www.muslim heritage.com).

اين دانشگاه در قرون ميانۀ اسلامي نقش مهمّي در توسعۀ معارف اسلامي قارة آفريقا داشت و بسياري از دانش‌آموختگان اين مركز، در كشورهاي مختلف آفريقايي در مقام امام، قاضي، خطيب جمعه و استاد، عهده‌دار مشاغل مختلفي شدند. دانشگاه سانكوره و كتابخانۀ آن در سال 1591 و با حملۀ قبايلي از مراكش نابود شد. خرابه‌هاي اين دانشگاه كه امروزه در اطراف مسجد سانكوره به چشم مي‌آید، از عظمت و شكوه دين اسلام در تمبوكتو و ديگر مناطق كشور مالي در قرون ميانۀ اسلامي حكايت دارد.[12]

اگرچه امروزه هيچ اثري از دانشگاه سانكوره بر جاي نمانده است اما يكي از مهم‌ترين عناوين افتخاری كه معمولاً دولت مالی به شخصت‌هاي برجستۀ علمي و فرهنگي ديگر كشورها اعطا مي‌کند، دكتراي افتخاري دانشگاه سانكوره است.