ادبیات کودک و نوجوان در سوریه
شاید كتاب «حفظ الرسوم التوضيحية في أدب البنات والصبيان» (تصاویر توضیحی حفظی در تربیت دختران و پسران) که كتابخانه هاشمي دمشق در سال 1937 در دو قسمت به قلم «جميل سلطان» منتشر كرد، نخستین اثر در ادبیات کودک و نوجوان در تعریف مدرن و غربی آن باشد؛ پیش از آن ادبیات کودک، محدود به اشعار فولکلور و درسی مدرسه بود و یا قصص تمثیلی کتب متقدمین.
چند دهه به صورت پراکنده، عدهای از فعالان حوزه نشر، به صورت ذوقی، ناشیانه و آماتوری که هنوز هم ادامه دارد، تلاشهایی در راهاندازی ادبیات کودک ونوجوان نمودند؛ اما جهش اصلی در برنامه درسی جدید وزارت آموزش وپرورش برای مرحله ابتدایی در 1967 صورت گرفت و داستانکهای مصوری؛ البته با رویکرد آموزش خوانش صحیح، تهیه و به عنوان کتاب درسی منتشر شد؛ مثل آثار «منیر الخیر»، «یوسف بنا» و «عادل زوریک» از روی قصص قدیمه و ترجمه آثار اروپایی و پس از آنها، «زكريا تامر» (زاده 1931)[34]، «عادل أبو شنب» ( ۱۹۳۱ - ۲۰۱۲)[35] دمشقی و «عبد الله عبد» (1937-1975) اهل لاذقیه که این ژانر ادبی را وارد نشریات و مجلات نیز نمودند؛ مخصوصاً دوهفته نامه کودک«اسامه» و «جسور الثقافیه» (نوجوان) که وزارت فرهنگ سوریه منتشر میکرد با ترتیب مدیریتی عادل أبو شنب، زكريا تامر، ميشيل كيلو (1940-2021)[36]، خانم دلال حاتم (1931- 2008)[37] و تصویرگری «ممتاز البحرة» (1938 - 2017) ، خالق شخصیت اسامه، «نذير نبعة» (1938- 2016)، «يوسف عبدلكي» (زاده 1951 قامشلی) [38]«لجينة الأصيل» (زاده 1946 دمشق)[39] و...[40]
مؤسسات انتشاراتی خصوصی، نقش تجاری و توسعه حوزه نشر در این ژانر را به خوبی ادا کردند؛ اما آثار ایشان از ویژگی‌های هنری چندانی بهره نداشت؛ از نظر محتوا نیز محدود میشد داستانهای مذهبی، داستانهای برگرفته از هزار و یک شب، زندگی‌نامه‌های عامیانه؛ مانند سفرهای سندباد، علاءالدین، چراغ جادو، علی بابا، چهل دزد، جوحا، قراقوش و... ؛ همچنین ترجمه شاهکارهای ادبی غرب که همه نوعی ساده سازی بود؛ مانند آثار «کامل کیلانی»
ناشران پیشکسوت این نوع ادبی در سوریه «مكتبة الربيع»، «مكتبة الشرق» و «مكتبة البلاغة» در حلب بودند و پس از آنها، «دار الفكر»، «دار كرم»، «مكتبة الزهراء»، «دار الجليل» و «مكتبة أسامة» در دمشق و «مكتبة التراث» در دير الزور و «مكتبة الغزالي» در حماه.[41]
وضعیت ادبیات کودک و نوجوان سوریه در حال حاضر نیز در حد پاسخگویی تجاری و سنتی به همین نیازهای اولیه است و از جهت شکل ومحتوا (داستان و تصویر) نسبتاً ضعیف است؛ البته در دو دهه اخیر تحرکاتی صورت گرفتهاست؛ اما بیشتر از سوی طیف روشنفکر و مخالف حکومت اسد بودهاست که در بحران اخیر صدمه دیده و نوعاً خارج از کشور به سر میبرند و جسته گریخته، نمایشگاههایی دایر میکنند.
برنامه وزارت فرهنگ نیز روی کشف داستانهای کودک و نوجوان برای ترجمه بود کما این که هنوز این رویکرد را دارد. اخیرا مسابقه سالانه کتاب کودک و برگزاری نمایشگاههای تخصصی کتاب کودک را نیز در دستور کار دارد که اولین دوره و دومین دوره آن، در 2018 و 2019 در کتابخانه اسد برگزار و پس از آن، به دلیل کرونا تعطیل شد.
رویکرد وزارت فرهنگ در گزینش کتاب برای ترجمه برای کودکان ونوجوانان، تقویت فرهنگ و اندیشه سوسیالیستی است؛ مثل آثار «جیانی روداری» (Gianni Rodari)؛ (۱۹۲۰ - ۱۹۸۰) ایتالیایی که آثارش محتوای آموزشی و اجتماعی دارد؛ از امور روزمره و ساده گرفته تا محتوای سیاسی با ماهیت سوسیالیستی.[42]
رئیس اتحادیه ناشران سوریه، هیثم حافظ نیز با رویکردی سنتی، با مدیریت سه عنوان دفتر نشر کودک و یک فروشگاه تخصصی در خیابان «حلبونی»، منطقه متمرکز صنعت نشر دمشق، تولیدات فراوانی راهی بازار کرده که در ذائقه پروری و پذیرش شکلهای سنتی مؤثر و حریف بلا منازع بوده است.
گروهی از نویسندگان و هنرمندان سوری علاقهمند در تلاشند تا از دستاوردهای ادبیات و هنر کودک و نوجوان برای تبدیل شدن به یک صنعت فکری مستقل بهره ببرند؛ امثال «رامز حاج حسین» (زاده 1979) که در حال حاضر، به عنوان مربی انیمیشن در « المعهد التقني للفنون التطبيقية» (مؤسسه فنی هنرهای کاربردی) وزارت فرهنگ مشغول است.
اخیراً نیز هشت عنوان کتاب کودک از زبان فارسی با تلاش آژانس ادبی تماس برای اولین بار از فارسی ترجمه شده و به بازار نشر سوریه راه پیدا کرده است.