هنر زیمبابوه
فصل نهم: هنر
1.مقدمه
هنر زيمبابوه شکلی از هنر کهن آفريقایی است که ریشه در زندگی مردم این سرزمین دارد.مطالعه و بررسی هنر و تنوع هنری در زیمبابوه مستلزم آگاهی یافتن هر چند مختصر از تاریخچه هنر در این کشور می باشد.
كاوش های باستان شناسی در زيمبابوه،حضور هنر در میان مردم اين كشور در اواخر عصر حجر(بیش از دو هزار سال قبل از ميلاد)را تأیید می کند.كشف بسياری از نقاشی های صخره ای و آثار هنری در 980 و پس از آن در دوره زمانی 1500-1250 ميلادی در سايت های تاریخی-فرهنگی ماننند زيمبابوه بزرگ حاکی از قدمت آثار هنری در اين كشور می باشد.
آسیب ها و مصایب ناشی از حاکمیت استعمار در این کشور غیر قابل انکار است اما این واقعیت که استعمار در کنار تمام نتایج ناخوشایند خود توانست موجب بروز خلاقيت هنری در زیمبابوه شود نیز انکار ناپذیر می باشد.استعمار باعث ایجاد نوآوری در زمینه ی هنر و در نتیجه اعتلای آن در سنگ تراشي و مجسمه سازي و تا حدودی تئاتر شد.(حسني آبيز،1385:186)
2.تئاتر
نمايش در "فرهنگ عامه"ی زیمبابوه از عناصر فرهنگی این کشور به شمار می آید.
سابقه تئاتر در این کشور به دهه ی70 می رسد.در میان بزرگان ادبی این کشور پروفسور کاهاری از معدود نویسندگانی بود که برای اولین بار یکی از آثار خود [1] را در سال 1975 در قالب نمایشنامه به زبان شوناارائه نمود.
هم زمان با استقلال زيمبابوه و توسعه ی سياست های سوسياليستی در برنامه های اجتماعی و آموزشی،تئاتر سنتی با شکل و سبکی جديد و مدرن اجرا شد.در سبك مدرن نمایش،دو عنصر بازيگر و تماشاچی از اهميت بيشتری برخوردار شدند.www.nai.uu.se))
طبق نظر "اوون سدا"[2]، ريشه تئاتر زيمبابوه در دوران پس از استقلال را كه كاملاً مردمی است،بايد در گذشته های دور این سرزمین جستجو نمود. اين تئاتر سعی دارد مشكلات مهم جامعه را از طريق تزريق اميد و آرزو حل شدنی نشان دهد.محتوای این تئاتر مایه های اصلی خود را به ویژه از تفکرات نسل فرهنگی استقلال كه در متن مبارزات آزادی بخش بودند،گرفته است.اندکی پس از استقلال و در فوریه 1986 چندين گروه تئاتر با همکاری یکدیگر و با هدف سر و سامان دادن به برنامه های نمایشی کشور، موفق به تأسیس سازماني به نام " انجمن تئاتر زيمبابوه"[3] شدند.
تلاش های این انجمن كه بيشتر توجه آن بر اجرای تئاتر بومی بود،موجب توسعه هنر قصه گویی به ويژه به زبان شونا گردید و به تدریج تحت مدیریت "کارگاه هنری کودکان"[4] آموزش کودکان و علاقمندان 13 تا 18 ساله این رشته آغاز شد.اين كارگاه در سال 1989 در حراره كار خود را شروع کرد.وظيفه اصلی اين مركز قادر ساختن كودكان به بروز خلاقيت و شركت فعال در اجرای برنامه های هنری است.
برنامه های تئاتر توسط برخی مراكز هنری توسعه يافت كه مهم ترين آنها مركز "آماخوسی" [5] در شهر بولاوايو بود كه بعدها به يكي از مراكز حرفه ای تئاتر در زيمبابوه تبديل شد.در سال 2002،مركز هنری ياد شده كه بسياری از نمايش های انتقادی، اجتماعی و سياسی را اجرا كرده بود برای ارائه برنامه هفتگی در تلويزيون سراسری زيمبابوه اعلام آمادگی کرد.
تاثير فرهنگ سياسی بر جامعه در اين دوران محتوای بسیاری از نمايش ها را كاملاً سياسی کرده بود.اين مركز در ادامه فعاليت هنری خود طي سال های گذشته، همكاری ها و اجراهای مشترکی با گروه های نمايشی خارجی داشته است. )www.newzimbabwe.com/showbiz(
1. سينما:
صنعت فیلم سازی در زیمبابوه در سطح بسیار پائین و ضعیف می باشد.در خصوص زمان و نحوه ی ورود این صنعت به این کشور اطلاعات دقیقی وجود ندارد اما قطعاً استعمارگران بریتانیایی برای نخستین بار نمایش فیلم و فیلم سازی را در زیمبابوه آغاز کرده اند .
در بحبوحه ی آغاز جنگ جهانی دوم، بریتانیا در سال 1939 با هدف تبلیغ مسائل جنگ برای مستعمره رودزیا،مرکز "فیلم استعماری" را ایجاد نمود.
نخستین دوره فعالیت در زمینه هنر سینما در زیمبابوه با تأسیس "اتحادیه منطقه ای سینمای آفریقای مرکزی"[6] در دهه 60 آغاز شد.
به دنبال آغاز جنبش ها و فعالیت های ملی گرایی در این کشور،سینمای انقلابی نیز تحت کنترل حاکمیت در آمد و در مواردی از ادامه فعالیت آن جلوگیری به عمل آمد.برای نمونه،فیلم "سقوط رودزیا" در سال 1969 نتوانست اجازه نمایش پیداکند. موضوع این فیلم در مورد خشونت های سفیدپوستان علیه سیاهان رودزیا بود.این فیلم در همان سال توانست در جشنواره فیلم مانهایم آلمان جایزه ویژه را از آن خود کند. در سال 1972 شاهد توسعه تدریجی صنعت فیلم بومی در رودزیا هستیم.
با استقلال زیمبابوه در سال 1980 به طور کلی سیاست تولید و پخش فیلم در این کشور تغییر یافت.
طی دهه اول استقلال،دولت از طریق وزارت اطلاعات موفق شد صنعت کوچک سینمای زیمبابوه را در حراره تقویت نماید.هدف از کمک مالی به دست اندرکاران این صنعت تقویت فیلم سازی داخلی بود. بولتن وزارت اطلاعات در سال 1987 تهیه کنندگان را به تولید فیلم های بومی در داخل کشور دعوت و تشویق کرد.در همان سال، چند فیلم بومی تهیه و به نمایش در آمد.در آن زمان بیشتر فیلم ها دارای مضامین ضد آپارتاید بود.فیلم " گریه برای آزادی" [7] (به کارگردانی ریچارد آتنبرو-1987)[8] داستان کشته شدن یک شهروند روشنفکر سیاه پوست فعال اجتماعی به دست پلیس آفریقای جنوبی است.دولت زیمبابوه در تولید این فیلم با پرداخت 5 میلیون دلار مشارکت نمود.هم چنین بعدها در تولید فیلم های بین المللی ساخته شده از سوی کشورهای فرانکوفون نیز سرمایه گذاری هایی نمود. در این دوران زیمبابوه ارتباط زیادی با صنعت فیلم سازی آفریقای جنوبی داشت.مراکز بین المللی چون بانک جهانی و برخی سازمان های بین المللی غیر دولتی با اعطای کمک به بخش صنعت فیلم زیمبابوه،دست اندرکاران را تشویق نمودند موضوع حقوق زنان جامعه را در فیلم ها مورد توجه خاص قرار دهند.
سال ها بعد،این حمایت ها موجب گردید سازمان تولید کنندگان فیلم زنان زیمبابوه در سال 1996 با همکاری شورای هنرهای ملی زیمبابوه تأسیس شود.هدف آن تولید فیلم هایی در خصوص مسائل مهم اجتماعی زنان آفریقایی بود و با تلاش بسیار در سال 2002 موفق به راه اندازی "جشنواره بین المللی فیلم زنان"[9] شد.این مرکز تنها هسته فعالیت سینمایی زنان آفریقای جنوب صحراست و طی دهه گذشته اقدام به تولید و نمایش فیلم در داخل و جشنواره های بین المللی فیلم کشورهای دیگر نموده است.در کنار این فعالیت،هر ساله بهترین فیلم های اکران شده در جهان را دریافت و در داخل کشور نمایش می دهد.
در سال 1990 نخستین فیلم رمانتیک کمدی به نام "جیت" [10] ساخته شد.
دو فیلم "نریا"[11] ( به کارگردانی گودوین ماورو)[12] در سال 1991 و "آتش"[13] در سال 1996 (به کارگردانی اینگرید سینکلیر)[14] ،هر دو موفق به کسب جوایز بین المللی شدند.
فیلم های دیگری از جمله "ایدز" ( به کارگردانی توربر راسموسین)[15] در جشنواره بین المللی فیلم آفریقای جنوبی در سال 1993 توانست جایزه بهترین فیلم را دریافت کند.در این دوران،جامعه هنری و فرهنگی زیمبابوه شاهد موفقیت زنان نویسنده و کارگردان فیلم خود بود. "تسی تسی دانگارمبا" در سال 1997 فیلم "کودک همه" که در مورد استثمار چهار کودک بی سرپرست و مرگ والدینشان در اثر بیماری ایدز بود را ساخت. (www.nai.uu.se/research/finalized)
امروزه نسل جدید کارگردانان زیمبابوه ای مانند "رومبی کاتدزا"[16] همه ساله در "جشنواره بین المللی فیلم زیمبابوه" فیلم های جدیدی را عرضه می کنند.(همان ماخذ)
رویداد فرهنگی "جشنواره بین المللی فیلم زیمبابوه" [17] در اوایل دهه 2000 در جهت پویایی صنعت فیلم کشور گام های مثبتی برداشت.
متإسفانه بحران اقتصادی،صنعت نوپای فیلم این کشور را با مشکلات زیادی مواجه ساخت. ((cls.mtu.edu/people/khungwe/Narrative_and_Ideology.pdf
اما علی رغم مشکلات فراوانی که سینمای زیمبابوه در مسیر خود با آن روبرو بوده اما توانسته است گام های نسبتاً خوبی در بازاریابی تولیدات خود بردارد.فیلم های "گریه برای آزادی"[18]،"فصل سرد خشک"[19](به کارگردانی اوزهان پالسی-1989)[20]، "دنیای متفاوت"[21](به کارگردانیکریس منگس-1988 ) [22] خارج از زیمبابوه مورداستقبال قرار گرفتند.
2. هنرهای سنتی
قدیمی ترین کتابی[23] که درباره هنر های سنتی زیمبابوه در دسترس می باشد،توسط کشیشی[24] در سال 1609 نگاشته شده است.تحقیقات کتاب فوق در موزامبیک و شمال شرقی زیمبابوه انجام شده است.در اواخر قرن نوزدهم سیاحان و مردم شناسان آلمانی [25] پس از سفرهای اکتشافی خود در مناطق ساحلی موزامبیک و در نزدیکی مرزهای شرقی زیمبابوه اطلاعاتی در مورد هنر های بومی زیمبابوه به دست آوردند.[26]
بخش اعظم هنرهای سنتی زیمبابوه متعلق به مردم قبیله شونا در شرق و شمال شرق کشور می باشد.
هنرهای سنتی زیمبابوه شکلی از هنر مردمی و متأثر از نفوذ فرهنگ قبیله می باشد.
هنرمندان با الهام از فرهنگ و باورهای سنتی خود،به خلق آثار هنری پرداخته از این طریق مفاهیمی از اعتقادات خود را در شکل فیزیکی منعکس می کنند.
هنر سنتی زیمبابوه به این دلیل مورد توجه قرار گرفته که غالباً متإثر از طبیعت و در ارتباط نزدیک با آن بوده است.
-نمونه هایی از صنایع دستی:
1- "موتساگو"[27]
بالش یا پشتی چوبی که در میان مردم شونا به " موتساگو" و در میان گروه زبانی "سیندبله"[28] به "اومتیوا"[29] معروف است و روزگاری در میان مردم زیمبابوه به عنوان وسیله ای برای خواب مورد استفاده قرار می گرفت. موتساگو از قطعه ای چوب در رنگ ها و طرح های مختلف درست می شد.در بعضی از خانواده ها موتساگوهای چوبی بزرگان و نیاکان،طبق عرف از پدران به فرزندان می رسیده و نگهداری می شد.
2- "هاکاتا"[30]:
"هاکاتا" از چهار قطعه چوب تشکیل شده بود که هر قطعه با حکاکی و طراحی خاص روی آن نمایان گر قدرت یا ارزشی بود که بر اساس عرف و سنت مورد تفسیرهای گوناگون قرار می گرفت . چهار قطعه چوبی فوق را جنس مذکر،جنس مونث،خوش شانسی و بد شانسی می خواندند همان گونه که برای آنها مفاهیم پدری (شجاعت )، مادری ، جوانی ، تجرد (پاکدامنی) نیز قائل بودند.
3- "گانو"[31]:
تیشه های زیمبابوه ای که برای کارهای مورد نیاز روزانه و یا در مناسبت ها و مراسم آیینی استفاده می شد.
4- "باکاتوا"[32]:
" Bakatwa" واژه ای شونایی است که بر نوعی از شمشیر و غلاف ( hara) آن که مورد استفاده مردم ساکن ایالت های ماشونا لند و مانیکا لند است،اطلاق می گردد.
5- "زویگارو"[33] :
"زویگارو" چهار پایه هایی در اشکال متنوع هنری که بیشتر توسط مردم ناحیه زامبزی در شمال غرب زیمبابوه ساخته می شوند.
6-"تسویمبو"[34]:
عصاها و چوب های بلند در اشکال و اندازه های مختلف که تا زمان های طولانی در میان مردم شونا و اندبله سمبل قدرت و اقتدار معنوی و دنیوی بود.در میان بسیاری از مردم شونا زبان " تسویمبو"نقش مهمی در رعایت و حفظ اعتقادات سنتی دارد.
7- "اندیرو"[35]:
ظروف یا کاسه های چوبی هستند که برای پخت غذا به کار می رفتند.بعضی از انواع آن دارای درب بوده غذا را گرم نگه می داشت.غالباً دور سطح خارجی ظرف نقشی به شکل مار طراحی می شد.
8- نهکوه(باکو)[36]
همان "چپق" سنتی می باشد و مردم پس از کوبیدن تنباکو و گیاهان دخانی و در مواردی گیاه توهم زای حشیش،به وسیله آن به استعمال دخانیات می پرداختند.استفاده از آن سنتی بسیار قدیمی در زیمبابوه است.این وسیله در درمان بعضی از بیماری ها به کار برده می شد.هم چنین از آن برای احضار ارواح نیاکان استفاده می شد.
9- "هاری"[37] :
ظرف کوزه شکلی بود که برای نگهداری دانه های جو،آب و تهیه غذا و درست کردن شراب مورد استفاده قرار می گرفت."هاری" نماد قرابت مردم با سرزمینشان محسوب شده در انواع،اشکال و طرح های مختلف ساخته می شد.
10- "امبیرا"[38] :
"امبیرا" یا "پیا نوی انگشتی " نوعی آلت موسیقی آفریقایی منحصر به فرد است که در پایان عصر آهن در قاره آفریقا توسعه یافته به طور سنتی در مراسم آیینی و مناسبت های دینی از آن استفاده می شد.
" امبیرا" از آلات موسیقی سنتی مردم شوناست و مردم معتقدند نیاکانشان از آن استفاده می کردند."امبیرا" صدای موزونی داشته و هنوز ماهیت و شکل اصیل و کهن موسیقی سنتی زیمبابوه محسوب می شود.
11- "انگومو"[39] :
آلت موسیقی کوبه ای شبیه طبل است که استفاده از آن در مراسم دینی،فرهنگی و اجتماعی در مناطق شهری و روستاها رایج بوده به کار گیری آن در مواقعی ضروری است.قدمت استفاده از آن در زیمبابوه به اواخر قرن شانزدهم می رسد.این آلت موسیقی از جنس چوب بوده در سراسر کشور دیده می شود و اگر چه در اندازه ها و اشکال گوناگون ساخته می شود اما مدل استوانه ای با قسمت تحتانی باریک بیشتر به چشم می خورد.بر سطح خارجی "انگومو" پوست حیوانات کشیده در اطراف با میخ های چوبی یا پیچ کوک های چوبی محکم می کنند.
12-"ماپفومو"[40]
نوعی نیزه بود که در میان مردم شونا بیشتر برای شکار استفاده می شد در حالی که قبایل اندبله از اشکال کوتاه آن در جنگ ها بهره می بردند.انواع آن در میان قبایل و مردم به نام های گوناگون خوانده می شدند.
نیزه قبیله شونا تیغه ای آهنی داشت که در داخل دسته ای چوبی قرار گرفته بود. تکنیک به کار رفته در ساخت این وسیله بسیار ظریف و دقیق و طرز قرار گرفتن نیزه بر روی زمین به هنگام عدم استفاده از آن به گونه ای بود که خطری ایجاد نمی کرد. (Ellert،2008)
مجسمه سازی :مجسمه های سنگی و حکاکی روی سنگ های صخره ای از هنرهای سنتی زیمبابوه است که در سطح بین المللی شناخته شده و قابل عرضه می باشد. مجسمه های " پرنده افسا نه ای" یا "پرنده خوشبختی" نمونه ای از هنر مجسمه سازی در دوران باستانی این کشور است که تعداد زیادی از آنها در نزدیکی ماشوینگو یافت شده است.
مجسمه های سنگی معاصر زيمبابوه حاکی از مهارت های خلاق هنری و زيبایی شناختی است.مفاهیم اصیل آن بر گرفته از سبك های سنتی هنر و معماری بوميان قبيله ای قرون سيزدهم تا پانزدهم منطقه "زيمبابوه بزرگ" كه امروزه "ماشوينگو" ناميده می شود، است.
تا دهه 1940 مجسمه سازی مدرن وارد عرصه هنر اين كشور نشده بود.بعدها به تدریج برخي مدارس ميسيونری رودزيا تدریس و آموزش مجسمه سازی به كودكان را شروع کردند.اوایل پيكر نگاری دينی بر دیگر اشکال مجسمه سازی غالب بود.در مدرسه ميسيونری "سريم"[41] دانش آموزان و هنرجويان توسط كشيش "گروبر"[42] آموزش داده می شدند و از طرح های به كار گرفته شده در ماسك های غرب آفريقا الگو می گرفتند.به تدريج این مدارس کوشیدند بیشتر از پیام های انجیل در هنر مجسمه سازی آفريقايی استفاده نمايند.آثار برخي از این هنرجويان پيكرتراش بعدها در مهم ترين نمايشگاه های داخلي و بين المللی به نمايش گذاشته شد .از میان مجسمه سازان مشهور زیمبابوه مي توان از:
"فرانک مک ایوان"،"نيكولاس موكومبرانوا"[43]،"جان تاكاويرا"،"هنری مونيارادزی"،"برنارد ماته مرا"
نام برد.
در دهه های 60 و 70 میلادی هنر مجسمه سازی زیمبابوه شاهد بروز خلاقیت های پيكر تراش شهیر "فرانك مك ايوان" بود.وی نخستین هنرمندی بود که مجموعه هنری مجسمه های سنگی را در گالری ملی زیمبابوه به نمایش گذاشت.مک ایوان مجسمه ساز بزرگی بود که سبک کار او مبتنی بر خلاقيت آفريقايی و عدم تقليد از سبک های غربی بود.او هک چنین نخستین مدیر گالری ملی زیمبابوه بود که توانست گروهی از پيكرتراشان ممتاز زیمبابوه ای را گرد هم آورده با استفاده از ديدگاه های روشنفكرانه،در مجسمه سازی بومی به نوآوری و خلاقیت بپردازد. وی نوعی از"زيبايی شناسی آفريقایی" را در كارگاه آموزشی خود ایجاد و در مجسمه هایش خلق کرد.
مک ایوان توانست میان هنر و اسطوره در خرابه های سنگی بحث انگیز "زیمبابوه بزرگ" که "گرترود کانون-تامپسون"[44] باستان شناس برای آن ها منشاءبومی شونا[45] قائل بود،ارتباط برقرار کند.
در اواخر دهه 1950 یک کارگاه مجسمه سازی و کنده کاری روی چوب در ووکوتو[46] در منطقه ی نیانگا[47] واقع در ارتفاعات کوهستانی شرق کشور تأسیس شد و بعدها آثار ساخته شده در آن در گالری ملی به نمایش در آمد.
تحریم اقتصادی دولت نژاد پرست یان اسمیت از سوی بریتانیا،اثرات ناخوشایندی بر توسعه هنر جدید مجسمه سازی گذاشت و در نتیجه توقف واردات لوازم مورد نیاز مجسمه سازی،هنرمندان با مشکلات جدی مواجه شدند.در سال 1969 و به دنبال مخالفت "مک ایوان" با اصول تبعیض گرایی سفیدپوستان،کارگاه هنری وی از گالری ملی جدا و در کارگاه ووکوتو مستقر شد."مک ایوان" در نیانگا با جمع کردن هنرمندان توانست کارگاه خود را به شکل مدرسه ای در فضای باز برپا نماید.مجسمه های تولیدی در این کارگاه توجه زیادی به تاریخ و قوم نگاری شونا داشته در تقویت فرهنگ بومی نقش داشت.سنت های فرهنگی شونا محتوای اصلی ساخت بسیاری از مجسمه ها بود.
از نکات قابل توجه،حضور هنرجویانی خارج از حوزه شونا مانند "چیوا نیائو" در این کارگاه بود.این هنرمندان با ایده سنت باستانی شونا در مورد چهره های نیاکان پنهان در غار یا پرندگان سنگی یافت شده در بقایای معماری شونا(زیمبابوه بزرگ) خیلی موافق نبوده تمایل نداشتند از این ایده ها در کارهایشان استفاده کنند.
برخی از هنرجویان نیز کنده کاری را نزد مبلغین هیئت های مذهبی "سیرن و سریما" آموخته بودند و از موضوعاتی چون "مادر و فرزند" که مفاهیم بر گرفته از کتاب مقدس بود،در کارهایشان بهره می گرفتند.
"مک ایوان" در جزوه ای مصور در معرفی مدرسه هنری خود به رازهای عرفانی غارهای مقدس و بعضی مجسمه های پرندگان که در خرابه های "زیمبابوه بزرگ" کشف شده بودند، اشاره کرده است.
"توماس موكاروبگوا" از اعضای گروه اصلی هنرمندان كارگاه ساليسبوری و مجسمه ساز و نقاش متبحری بود که توانست موفقيت های بين المللی زیادی كسب كرده آثارش را در موزه هایی چون موزه هنر مدرن نيويورك به نمايش در آورد.فرانك مك ايوان به سبک او در استفاده از لايه ضخيم رنگ و رنگ هاي اشباع شده، عنوان "اکسپرسیونیسم آفریقایی-آلمانی"داده بود. (كاسفر،1386:95)
"هنری مونیا رادزی"[48] از هنرمندان زیمبابوه ای بود که شهرت جهانی کسب نمود ولی مانند ديگر هنرمندان هم دوره خود به اروپا و امريكا مهاجرت نكرد و در زيمبابوه باقي ماند.او مجسمه بسيار زیبای "كودك تازه متولد شده" را ساخت. "شبان نیكوكار و گوسفند گمشده" از ديگر کارهای ارزشمند اوست.(هانس،66:1387)
ارتباط با عرصه های مجسمه سازی جهان،زیمبابوه را به سمت صحنه های بین المللی هنر مدرن سوق داد که برپایی اولین "کنگره بین المللی فرهنگ آفریقا" در سال 1962 از نتایج آن بود .
دراین برنامه آثار هنری از تمام نقاط قاره در سالیسبوری به نمایش گذاشته شد.شرکت در نمایشگاه هنر لندن در سال 1963 و نمایشگاه هنر جدید آفریقا در آمریکا در سال های 1968 و 1969 از دیگر فعالیت های هنرمندان زیمبابوه بود.
مجله نیوزویک در سال 1987 اعلام کرد که مجسمه سازی شونا مهم ترین شکل هنری است که در قرن بیستم در آفریقا ظهور کرده است.(کاسفر،911386تا105)
3. موسیقی
زيمبابوه در میان كشورهای جنوب صحرا از مهم ترين کشورهای آفریقایی در حوزه موسیقی به شمار می آید.موسیقی بخش مهمی از میراث غنی فرهنگی این کشور بوده بر زندگی فرهنگی و اجتماعی مردم سایه انداخته است.به جرأت می توان گفت موسیقی از تولد تا مرگ همراه جدا نشدنی فرد زیمبابوه ای است.موسیقی در این کشور از موسیقی سنتی آفریقای جنوبی تأثیر گرفته و مشابهت هایی با آن دارد.
با وجود آن که موسیقی در بخش ها و لایه های مختلف جامعه زیمبابوه حضور چشمگیری دارد،اما اطلاعات و مستندات کافی در این زمینه موجود نیست و در حوزه های پژوهشی به این بخش از هنر مردمی کمتر پرداخته شده است.
"توماس تورینو"[49] در کتاب خود با عنوان "ملی گرایان و موسیقی عامه پسند در زیمبابوه" که در سال 2000 از سوی دانشگاه شیکاگو چاپ شد،موسیقی زیمبابوه را از جنبه ارتباط آن با مسائل سیاسی (تأثیرات فرهنگی استعمار و ملی گرایی بر روی موسیقی)مورد بررسی قرار داده است.وی معتقد است موسیقی در زیمبابوه از گذشته های بسیار دور وجود داشته و هویت های اجتماعی و جایگاه اجتماعی افراد جامعه بر موسیقی بومی تأثیر گذار بوده اند.
وی در بررسی روند موسیقی در منطقه امباره طی دهه های 1930 تا 1960 ،نشان داده است که موسیقی و رقص بومی در رشد و توسعه سبک های موسیقی و رقص مردم پسند اثر گذار بوده است.
در بخش دیگری از مطالعات خود در ارتباط موسیقی با مبارزات آزادی خواهانه به این نتیجه می رسد که رهبران ملی گرای کشور احساسات مردمی ناشی از تأثیرات موسیقی را به کنترل خود در آوردند.وی در ادامه نقش موسیقی بر فضای رقابتی ملی گرایی در جامعه که موجب تشدید مبارزات حزبی و برای مثال پیروزی حزب "زاپو" در 1962 گردید را قابل تأمل می داند.
در این کتاب تفاوت نگرش طبقات مختلف جامعه از جمله طبقه متوسط با توجه به سطح درآمد،تحصیل و شغل افراد و نوع موسیقی مورد پسند هر یک،از دیدگاه جامعه شناختی مورد بررسی قرار گرفته است.(2012:www.archive.lib.msu.edu)
موسیقی در زیمبابوه شامل دوسبک "فولک" و"پاپ" بوده بیشتر به وسیله امبیرا mbira که آلت موسیقی معروفی بین بسیاری از کشورهای آفریقایی است نواخته می شود.
-سازهای آفريقایی
در آفریقا تنوع چشمگیری از سازها و گروه‌های هم نوازی دیده می‌شود. گروه های هم نوازان آفریقایی شامل دو تا بیست یا شمار بیشتری از سازها است. گروه‌های هم نواز در موسیقی آفریقایی مجموعه ای از سازهایی بدون زیر و بم معین و انواع زنگ و زنگوله، سازهای تکانشی و طبل‌های ساخته شده از تنه درخت تا سازهایی دارای زیر و بم معین مانند انواع فلوت،زایلوفون و نیز سازهای زهی - زخمه‌ای را در بر می‌گیرند. برخی از گروه‌ها نیز دارای هر دو گونه سازها می باشند.
سازهای ایدیوفون: مانند زنگ و زنگوله، سازهای تکانشی، سازهای سایشی، زایلوفون و نیز طبل‌های ساخته شده از تنه درخت بوده از متداول ترین سازها در آفریقا هستند. بیشتر این سازها با ضربه زدن یا تکان دادن نواخته می‌شوند اما برخی نیز با خراشیدن، سایش، زخمه‌زدن یا کوبش بر زمین به صدا در می‌آیند. این سازها اغلب زیر و بم معین ندارند( سازهای تکانشی، زنگ وکوبه‌های سنگی) بعضی از آنها نیز مانند زایلوفون و امبیرا (mbira) سازهای کوکی هستند.
Mbira-معمولاً به آن "پیانو دستی" نیز گفته می شود و از مهم ترین آلات موسیقی در زیمبابوه است.همانند کدوی قلیانی دو قسمت داشته و قابلیت تقویت صدا را دارد.Hugh Tracey موسیقیدان اعتقاد دارد در دهه 1930 این وسیله موسیقی در حال انقراض بود اما دوباره در دهه های 60 و70 احیا گردید و حتی در محافل بین المللی مورد استفاده قرار گرفت.
MbiraDzeNjari ،نوعی از Mbira بوده که در میان عامه مردم زیمبابوه به خصوص در مناطق مرزی شرق این کشور کاربرد زیادی دارد.این وسیله موسیقی دارای 32 کلید بوده از پیچیدگی بیشتری نسبت به سایر انواع آفریقایی آن برخوردار است.تعدادی از دانشجویان خارجی دانشگاه واشنگتن شواهدی دال بر استفاده مبارزان از برخی انواع این آلت موسیقی در دوران نبردهای آزادی بخش زیمبابوه به دست آورده اند.
Mbira
Mbira،به عنوان وسیله موسیقی کاملاً سنتی بیشتر در مراسمی نواخته می شود که بخواهند ارواح را احضار کنند.
قدمت آن به چندين قرن می رسد و در موسيقی بسياری از كشورهای آفريقايی مشاهده می شود و در زيمبابوه به عنوان آلت موسيقي ملي در كشور به ثبت رسيده است."امبيرا"،هنوز در مناطق روستايی و شونا زبان زيمبابوه و در مراسم های خاص استفاده می شود.
امروزه شاهد انتفال اين آلت موسيقي به مناطق شهري از جمله حراره هستیم.جوانان به وفور از آن استفاده مي كنند.
موسيقی در اين كشور هم چون ديگر اجزای فرهنگی صورت های مختلفی در خرده فرهنگ ها دارد.
مردم قبيله شونا،كليدهای ساز را با اسامی خاصی چون:شير،مرد ديوانه و.... می خواندند. (Martin،1986:237)
در"بولاوايو" كه پايتخت "ماتابله لند" محسوب می شود،ریشه موسيقی با اقوام نژادی "زولو" در آفريقای جنوبی مرتبط می باشد.(www.nai.uu.se)
چیمورِنگا:
چیمورنگا موسیقی جنگ آزادی در زیمبابوه و ترکیبی از موسیقی سنتی امبیرا و گیتار می باشد و " توماس مپ فومو" از هنرمندان شاخص و بین المللی این سبک در این کشور به شمار می رود.(www.flashkhor.com)
جیت جیف و ترو جیت:
از دیگر سبک های موسیقی آفریقایی در زیمبابوه هستند. پس از پایان جنگ در اوایل قرن هجدهم گروهی از جوانان زیمبابوه این سبک ها را به شهرت رساندند.این سبک پس از پایان جنگ های آزادی خواهی و مهاجرت بسیاری از جوانان از روستاها به پایتخت ابداع شد.این جوانان که کاری نداشتند،گروه های موسیقی تشکیل داده و در شهر به اجرای برنامه های سرگرم کننده پرداختند. بوندوس بویز از پیشگامان این سبک بود (همان)
موسیقیSungura:
نوع دیگری از موسیقی بومی زیمبابوه است که در اوایل دهه 1980 بین عامه مردم رواج یافت.در دهه 2000 نیز این سبک موسیقی در میان مردم کشور عمومیت داشت.
Jit- نام گیتار در موسیقی پاپ زیمبابوه است و طرفداران زیادی دارد.
Gospel- در دهه 1980 و 1990 این نوع موسیقی از شهرت خاصی برخوردار بود.این موسیقی در فضای فرهنگی مسیحیت تدوین شد و در اواسط دهه 90 به اوج شهرت خود رسید. با تأسیس کلیساهای آفریقایی مانند کلیسای کاتولیک،متودیست و کلیساهای لوتران در زیمبابوه،موسیقی دینی نیز به سمت آفریقایی شدن رفته و رشد کرد.این کلیساها به نقش موسیقی در انتقال پیام مسیحیت در رستگاری انسان اهمیت خاصی می دادند.
موسیقی اعتراض:
همراه با گسترش بحران های اقتصادی و سیاسی در زیمبابوه،موسیقی شکل اعتراضی به خود گرفت.در دهه 1990 هم زمان با شرایط سخت اقتصادی،این موسیقی در قالب ابراز اعتراض به وضع موجود به ایفای نقش پرداخت.
انواع دیگر موسیقی در زیمبابوه عبارتند از:Tuku-Jit-Rumba-Lyrics.
Urban Grooves–نوع جدیدی از موسیقی در زیمبابوه است که بیشتر مورد توجه جوانان است و در حدود سال 1999 در فضای کاملاً سنتی وارد موسیقی کشور شد.
از گذشته مجموعه ای از نواهای بسيار موزون در موسیقی زیمبابوه وجود داشت كه توسط اركستر(ماريمبا)[50] متشكل از سازهای ضربی و تام- تام نواخته مي شد.نوع دیگری از موسيقي نیز که به شیوه ای کاملاً استادانه توسط تك نوازان هنگام مراسم مذهبي با امبيرا[51] نواخته می شود،از شاخصه های موسیقی این کشور است.
جنگ های آزادی بخش به رشد و پيشرفت موسيقی هم سرایی و چند صدایی با موسيقی ريتميك آفريقایی الهام گرفته از سرودهای مذهبی مسيحی،كمك نمود.( دانيل ژوآنو،1369:صص117-116).
[1]-The Imaginative Writings of Paul Chidyausika
[2]-Owen Seda
[3]-Zimbabwe Association of Community Theatre(ZACT)
[4]-Children Performing Arts Workshop(CHIPAWO)عبارت "چيپاوو" درزبان محلي شونا به معني "باديگران باش" است.
[5]-Amakhosi
[6]-CAFU
[7]-cry Freedom
[8] -Richard Attenborough
[9]-IIFF
[10]-Jit
[11]-Neria
[12] -Godwin Mawuru
[13]-Flame
[14] -Ingrid Sinclair
[15] -Torber Rasmuseen
[16]-Rumbi Katedza
[17]-ZIFF
[18]-Cry Freedom
[19]-A Dry White Season
[20] - Euzhan Palcy
[21]-World Apart
[22] - Chris Menges
[23]-Ethiopia Orientale
[24]-Joao dos Santos
[25]-Hendrik P.N.Muller,Joh F.Sneleman
[26] - https://www.selectbooks.co.za/files/africana-catalogue-58-sep-2012.pdf
[27]-Mutsago
[28]-Sindebele
[29]-"umqamelo" یا " umthiva "
[30]-Hakata
[31]-Gano
[32]-Bakatwa
[33]-Zvigaro
[34]-Tsvimbo
[35]-Ndiro
[36]-Nhekwe(bako(
[37]-Hari
[38]-Mbira
[39]-Ngoma
[40]-Mapfumo
[41]-Serim
[42] -Groeber
[43]-Nicholas Mukomberanwa
[44]-Gertrude Caton-Thomps
[45]-Shona
[46]- Vukut
[47]- Nyanga
[48] -Henry Munjaradzi
[49]-Thomas Turino
[50]-Marimba
[51]-Mbira