نظام حزبی تونس
تونس با وجود ادعای آزادی احزاب در دوران حکومت بورقیبه و بن علی، دارای نظام تک‌حزبی و فعالیت برخی از احزاب، تشریفاتی و فرمایشی بود. مهم‌ترین احزاب سیاسی تونس پس از استقلال از این قرار است:
حزب آزادی قانون اساسی تونس'نخستین حزب ملی است که در سال ۱۹۲۰ میلادی برابر با ۱۲۹۸شمسی، شخصیت‌های مشهوری مانند شیخ عبدالعزیز ثعالبی، محی‌الدین قلیبی و احمد توفیق مدنی آن را تأسیس کردند. این حزب مطالبات ملی، از قبیل برخورداری تونس از قانون اساسی و آزادی و برابری را دنبال می‌کرد، این حزب اکنون فعالیتی ندارد.
حزب کمونیست تونس که متأثر از جریان کمونیستی فرانسه بود، در سال ۱۹۲۰ راه‌اندازی شد. علی جراد، حسن سعداوی و ۱. الحزب الحر الدستوري التونسي.
برخی از فرانسویان مقیم تونس از مؤسسان این حزب بودند. این حزب در آغاز از مدافعان حقوق فلسطین بود؛ اما باگذشت زمان به مشروعیت اسرائیل اعتراف کرد. حکومت بورقیبه فعالیت این حزب را در سال ۱۹۶۲ ممنوع کرد؛ اما توانست در سال ۱۹۸۱ اجازه فعالیت دوباره را کسب کند. این حزب اکنون فعالیتی ندارد؛ گرچه تمایل به افکار کمونیستی در اندیشه و ذهن برخی از سیاستمداران فعال معاصر تونس هنوز زنده است.
حزب قانون اساسی جدید' که انشعابی از حزب آزادی قانون اساسی تونس بود، در سال ۱۹۳۴ میلادی، برابر با اسفند ۱۳۱۲ شمسی، به پیشنهاد حبیب بورقیبه تأسیس شد و با اعلام ناکارآمدی سیاست تفاهم و گفت‌وگو با فرانسه، خواهان تشکیل مجلس نمایندگان منتخب، دولت مسئول در برابر مجلس، تفکیک قوا، استقلال قوه قضاییه و آزادی‌های مدنی شد و سرانجام توانست در حرکت استقلال‌طلبی تونس نقش مهمی را ایفاکند. «العمل» عنوان نشریه این حزب بود و پس از استقلال تونس تنها حزب حاکم و رسمی بودکه در سال ۱۹۶۴ به حزب سوسیالیستی قانون اساسی" و در سال ۱۹۸۲ نیز به تجمع قانون اساسی دموکراسی۳ تغییر نام داد و سرانجام در سال ۲۰۱۱ میلادی منحل اعلام شد. غرب‌گرایی و ملی‌گرایی مهم‌ترین گرایش این حزب بود.
حزب وحدت مردمی را در سال ۱۹۷۳ میلادی افرادی مانند احمد بن صالح راه‌اندازی کردند که گرایش شدیدی به اقتصاد آزاد داشتند. بن صالح از وزیران و همراهان بورقیبه بود؛ اما مغضوب ۱. حزب الدستور الجدید.
ر.
۸۵
۲. الحزب الإشتراکي الدستوري. ۳. حزب التجمع الدستوری.
۸۶
وی شد و نتوانست به فعالیت خود ادامه دهد. این حزب در سال ۲۰۱۱، توانست مجوز فعالیت رسمی خویش را از دولت موقت تونس دریافت کند. لیبرالیسم برجسته‌ترین گرایش فکری این حزب است.
حزب النهضه را، که مهم‌ترین حزب اسلام‌گرای تونس است و پایگاه مردمی‌گسترده‌ای دارد، در سال ۱۹۷۲ با عنوان «جماعت اسلامی» شخصیت‌هایی مانند شیخ عبدالفتاح مورو و شیخ راشد غنوشی به‌صورت مخفیانه راه‌اندازی کردند که برگزاری جلسات تفسیر قرآن و چاپ مجله معرفت مهم‌ترین فعالیت ایشان بود. مرامنامه حزب در سال ۱۹۷۹ در یک کنفرانس مخفی تصویب شد و در سال ۱۹۸۱ میلادی در پی اعلام بورقیبه مبنی بر آزادی فعالیت احزاب توانست با عنوان «حرکة الاتجاه الاسلامی» موجودیت خود را اعلام‌کند؛ هرچند نتوانست مجوز لازم را برای فعالیت از حکومت بورقیبه بگیرد و رهبران این حزب با واکنش منفی بورقیبه مواجه شدند و سرانجام به اتهام خیانت، دستگیر و زندانی شدند. با روی‌کارآمدن زین‌العابدین بن علی و شعارهای ملی او، حزب النهضه با وی همراهی کرد و با ارائه فهرستی از کاندیداهای دلخواه خود در انتخابات مجلس نمایندگان در سال ۱۹۸۹ میلادی شرکت کرد و توانست %۱۳ از مجموع آرا را به خود اختصاص دهد؛ این امر برای حکومت نوپای بن علی‌گران آمد و با کارشکنی و مخالفت، عرصه را بر رهبران اسلام‌گرای این حزب تنگ کرد؛ به‌گونه‌ای که غنوشی مجبور شد به الجزایر و از آنجا به لندن برود و شیخ مورو هم به عربستان پناهنده شود. بن علی در سال ۱۹۹۲ میلادی دستور دستگیری بیش از هشت هزار نفر از طرفداران النهضه را صادر کرد.
با پیروزی انقلاب کرامت در تونس و بازگشت غنوشی به کشور، حزب النهضه توانست باگرفتن مجوز فعالیت، در انتخابات مجلس مؤسسان شرکت کند و بیشترین آراء را به خود اختصاص دهد. این حزب دارای گرایش اخوانی معتدل است.
حزب گردهمایی برای جمهوری را در سال ۲۰۰۱ میلادی، دکتر منصف مرزوقی، عماد دائمی و محمد عبو تأسیس کردند که از احزاب منتقد دولت بود، برخی از رهبران این حزب با وجود داشتن مجوز فعالیت از سوی نیروهای امنیتی حکومت بن علی تحت‌فشار قرار داشتند تا این‌که با پیروزی انقلاب تونس مجوز فعالیت خویش را در ۸ مارس ۲۰۱۱، از وزارت کشور دریافت کردند و توانستند با شرکت در انتخابات مجلس مؤسسان پس از حزب النهضه بیشترین آراء را به خود اختصاص دهند. دکتر مرزوقی به سمت رئیس‌جمهور موقت تونس انتخاب شد. ملی‌گرایی و دموکراسی از مهم‌ترین گرایش‌های این حزب است.
حزب همراهی دموکراسی برای کار و آزادی" در سال ۱۹۹۴ تأسیس شد؛ اما در سال ۲۰۰۲ میلادی توانست مجوز فعالیت بگیرد. مصطفی بن جعفر، دبیرکل این حزب، توانست در انتخابات مجلس مؤسسان تونس در سال ۲۰۱۱، بیشترین آراء را پس از دو حزب النهضه و گردهمایی برای جمهوری به خود اختصاص دهد و ریاست این مجلس را در اختیار بگیرد. ملیت، لیبرالیسم و کمونیست از گرایش‌های موجود در میان مسئولان و طرفداران این حزب است، با پیروزی انقلاب کرامت، صدها حزب سیاسی
۱، حزب المؤتمر من أجل الجمهوریه.
۲، حزب التکتل الدیمقراطي من أجل العمل و الحریات.
۸۷
۸۸
دیگر، مانند حزب بعث، حزب تونس سبز، حزب لیبرال چپ‌گرا، حزب کرامت و مساوات، حزب تجمع ملی عربی و حزب اتحاد دموکراتیک در تونس تشکیل شد.