نظام فرهنگی اردن
مديريت فرهنگي كشور
در سال 1966 مديريت فرهنگي كشور بر عهده وزارت فرهنگ و جوانان گذاشته شد؛ كه شكل گيري اين وزارت خانه مرهون به هم پيوستن بخش فرهنگ و هنر، مديريت كتابخانه ها و آرشيو هاي ملي و سازمان رفاه جوانان بود.
بخش فرهنگ و هنر در سال 1966 و به منظور پيگيري تمام جوانب امور فرهنگي و هنري در اردن و همچنين حمايت از فعاليت هاي نويسندگان و هنرمندان پايه گذاري شد. در اين بخش به انتشار كتاب هاي نوشته شده يا ترجمه شده توسط نويسندگان اردني پرداخته مي شود. قبل از الحاق اين بخش به وزارت فرهنگ و هنر، 28 عنوان كتاب كه 7/5 درصد كل مطالب منتشر شده در تمام زمينه هاست در اين بخش در طي 10 سال منتشر شدند. گروه هاي هنري كه با تاسيس وزارت فرهنگ و جوانان از اين بخش جدا شدند براي تقويت و ارتقاء ميراث فرهنگي تلاش مي كردند.
مديريت كتابخانه ها و آرشيوهاي ملي
اساسنامه اين قسمت به منظور تاسيس مديريت كتابخانه ها و آرشيوهاي ملي و الحاق آن به وزارت فرهنگ و جوانان در سال 1977 شكل گرفت. طبق اين اساسنامه كار ادبي شامل هر نوع نوشته (كتاب ها، روزنامه ها و ...) مي شود.
براي توانا ساختن اين بخش به منظور دستيابي به اهداف و برنامه ها، قدرت و مسئوليت ها به مديريت آن واگذار شد. از مسئوليت هاي اين بخش مي توان به تاسيس و ارتقاء كتابخانه ملي و تاسيس بخش اسناد و مدارك و آرشيو اشاره كرد.
سازمان رفاه جوانان
اين سازمان از 16 اكتبر 1966 فعاليت دارد. هدف اين سازمان كه بطور مستقيم به جوانان مي پردازد، فراهم كردن فضاي مناسب براي شكوفايي استعدادها، شايستگي ها و مهارت هاي آنها و همچنين توانمند سازي آنها به منظور بهره وري از زمان خود با فعاليت در اجتماع و پيشرفت هاي اقتصادي و فرهنگي است. اين سازمان تا كنون 25 مركز در سرتاسر اردن تاسيس كرده است كه در هر كدام فعاليت متنوعي انجام مي شود.
وزارت فرهنگ اردن به عنوان يك وزارتخانه مستقل از سال 1988 ميلادي به عنوان وزارت فرهنگ و ميراث ملي آغاز به كار كرد. چنانچه گفته شد، پيش از تشكيل وزارت فرهنگ مستقل، اين وزارت خانه با وزارت اطلاع رساني،گردشگري و جوانان ادغام شده بود.
اولين قانون فرهنگي از سوي وزارت فرهنگ اردن در تاريخ 26/11/1988 م به نام نظام نشر فرهنگ و ميراث فرهنگ ملي به همراه جوايز تشويقي براي روي آوردن به اين قانون تصويب شد. در ادامه وظايف وزارت فرهنگ اين گونه تعريف شد:
1. معرفي تمدن عربي اسلامي اردن، انتشار و ابراز نقش اردن در تكميل تمدن و فراهم آوري فرصت براي ادغام با تمدن هاي بشري ديگر.
2. معرفي جنبش فرهنگي اردن از طريق نشر و ترجمه كتاب، برگزاري همايش ها، كنفرانس ها، جشنواره ها و نمايشگاه هاي مرتبط با اين دو كار (نشر و ترجمه كتاب)
3. تقويت ابداع فرهنگي و حمايت از طرح هاي مردمي براي پيشرفت فرهنگ عامه.
4. تحكيم مفهوم دموكراسي همچون پاي بندي به حقوق بشر،آزادي بيان شهروندان و ابراز آزادانه انديشه به همان گونه كه در قانون اساسي آمده است.
5. توجه و اهتمام به زبان فصيح عربي و به كارگيري آن در زمينه هاي مختلف
6. نهادينه سازي فرهنگ ملي از طريق بازگشت به ميراث اردن در زمينه هاي ادبيات، هنر و علوم و انتشار آن در وسعتي گسترده
7. گراميداشت ادبا، هنرمندان و نويسندگان از طريق حمايت مادي و معنوي از آنها و تشويق افراد تازه كار در اين زمينه ها
8. ايجاد مراكز و موزه هاي فرهنگي، هنري و مردمي
9. حمايت از حركت تاليف، ترجمه، نشر و توزيع كتاب
10. حمايت از كتابخانه هاي عمومي، جمع آوري، نگه داري، رده بندي و فهرست بندي اسناد ملي
11. حمايت همه جانبه از فعاليت هاي فرهنگي و هنري اتحاديه ها، انجمن ها و سنديكاهاي مختلف
2-6- نهادها و سازمان هاي فرهنگي دولتي و غير دولتي
الف. انجمن نويسندگان اردني: انجمن نويسندگان اردن، موسسه اي فرهنگي و مردمي به شمار مي رود كه سيستمي مستقل و داراي نظامي ويژه خود است. اين موسسه براي اولين بار به عنوان انجمن عادي، در سال 1966 ميلادي در عمان پايتخت اردن به ثبت رسيد و از آن زمان تا كنون دو بار در سال هاي 1971م و 1974م قانون اين موسسه تعديل و اصلاح گشته است.
اولين نشست اين انجمن به صورت رسمي در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصيلان دانشگاه اردن برگزار شد كه در آن نماينده اي از سوي وزارت كشور حضور داشت و با يك دقيقه سكوت به احترام محمود سيف الدين الايراني يكي از اعضاي كميته موسسان اين انجمن همراه شد.
از اعضاي كميته موسسان انجمن نويسندگان اردني مي توان افراد سرشناسي همچون دكتر محمود السمرة، دكتر عبدالرحمن ياغي، دكتر هاني العمد، دكتر فواز طوقان، روكس العزيزي، سالم النحاس و مرحوم محمود سيف الدين الايراني را نام برد.
از مواد اساس نامه انجمن نويسندگاني اردني مي توان به گزينه هاي زير اشاره كرد:
1. فعال سازي حركت فكري و ادبي اردن از طريق گسترش آن و تلاش براي افزايش تعداد خوانندگان اردني و ايجاد ساختاري فرهنگي و فكري در نزد مردم اين كشور
2. فراهم آوري شرايط مناسب براي رشد و تحول مبدعانه نويسنده عربي در زمينه هاي آفرينش و بيان فكر خود در فضاي آزاد همگاني
3. الهام گيري از ... انساني و ملي موجود در ميراث ملي و ادبي مردم اردن و قرار دادن آن در جريان ادبيات جهاني
4. صدور مطبوعات و نشريات ادبي كه به عنوان تريبوني براي نويسنده اردني و انتشار آثارش در آن باشد
5. تلاش براي تامين سطح زندگي مناسب براي نويسندگان اردني، تا بتوانند در شرايط ثبات مادي و معنوي آثار درخشاني را ابداع و به جاي بگذارند
تعداد اعضاي انجمن نويسندگان اردني را بيش از هزار تن مي توان برشمرد كه در كميسيون شعر، كميسيون داستان و رمان، كميسيون نقد ادبي، كميسيون درام، ادبيات كودكان، ميراث ملي و كتابخانه مشغول به كار هستند.
ب. موسسه عبدالحميد شومان: موسسه فرهنگي عبدالحميد شومان در سال 1980 ميلادي با تصميم هيئت عمومي بانك عربي و در سالروز عبدالحميد شومان موسس اين بانك در عمان پايتخت اردن آغاز به كار كرد.
از آغاز به كار اين موسسه فرهنگي، اعضاي آن اهدافش را اين گونه برشمردند:
1. سهم داشتن مستقيم و غير مستقيم در پژوهش هاي علمي عربي و فعال سازي آن از طريق موسسات، كميسيون ها و افراد كه به افزايش معرفت و علم آموزي جهان عرب بينجامد و اهتمام موسسه عبدالحميد شومان بيشتر متوجه پژوهش ها، مطالعات در علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي و همچنين به علوم انساني است.
2. سهيم شدن در ساخت نسلي از دانشمندان، كارشناسان و متخصصان عرب كه به زمينه هاي علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي مي پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهاي اين افراد كه در شرايط كنوني علوم آزمايشگاهي و فناوري و خبره شدن در آن اهميت ويژه اي در جهان به دست آورده است.
موسسه عبدالحميد شومان تا كنون توانسته است اقداماتي همچون تشويق به ايجاد جنبشي فرهنگي و علمي با مشاركت آحاد مردم اردن را انجام دهد و تسهيلاتي را براي كسب مهارت هاي شغلي از طريق علمي و فرهنگي با حضور كارشناسان و به كارگيري دستگاه هاي جديد به مردم اين كشور ارائه دهد. اين موسسه همچنين از آغاز به كار خود با ميزباني از مشاهير ادبي جهان عرب در اردن همچون محمود درويش، عبدالوهاب البياتي، بلند الحيدري، توفيق فياض و سمير فريد توانسته است همكاري هاي مستمر خود با اين افراد و افراد ديگري كه در قيد حيات هستند تا كنون ادامه دهد.
ج. موسسه آل البيت: اين موسسه به عنوان يك هيئت علمي اسلامي و جهاني،مستقل، غير دولتي خود را معرفي كرده است. موسسه آل البيت در سال 1980 ميلادي به دستور ملك حسين پادشاه مرحوم اردن ايجاد و ناصرالدين الاسد به عنوان رئيس آن مامور تشكيل موسسه شد.
پيش از تشكيل جلسات موسسه آل البيت، در تاريخ 2/2/1981 ميلادي 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه اين موسسه را تنظيم و تصويب كردند.
از اهداف موسسه آل البيت مي توان معرفي شريعت اسلامي و تجلي نقاط درخشان آن،پاكسازي فرهنگ اسلامي از آن چه كه باعث تيرگي آن مي شود و ترويج مفاهيم دقيق از اسلام و ميراث برجاي مانده از آن دانست.
هم چنين ابراز جهان بيني اسلامي در شرايط كنوني، همكاري بيشتر علماي اسلامي و تبادل نظر در نشست هاي ساليانه از ديگر اهداف اين موسسه است.
از ديگر نهادها و سازمان هاي فرهنگي اردن كه تاثير گذاري قابل ملاحظه اي در تاريخ معاصر اين كشور داشته اند. مجمع زبان عربي اردن، مجمع فكر عربي، موسسه نور الحسين، جمعيت كتابخانه هاي اردن و چند موسسه كوچك هستند.
توليدات فرهنگي اردن:
انتشار كتاب بيشترين دلالت را توليدات فرهنگي يك كشور دارد و پس از آن توليدات فرهنگي در زمينه هاي ديگر مانند تئاتر، هنرهاي تجسمي، موسيقي، سريال هاي تلويزيوني، سينما، گردهمايي ها، كنفرانس ها و جشنواره هاي فرهنگي جاي مي گيرند.
فاروق منصور يكي از پژوهشگران اردن بر اين عقيده است كه بيشترين تاليفات اديبان در تاريخ ادبيات جديد در كشور اردن و فلسطين پيش از به نيمه رسيدن قرن بيستم، در چارچوب كتاب هاي منسجم كه در محوريت يك موضوع باشد نبوده است بلكه اين تاليفات مجموعه اي از مقالات نويسندگان و اديبان به شمار مي رود كه به صورت روزانه،هفتگي و يا ماهانه در جرايد به چاپ رسيده و پس از آن به صورت كتاب گردآوري و به چاپ مي رسيده است.
به اعتقاد فاروق منصور حركت تاليف و نشر در اردن به نيمه دوم دهه پنجاه ميلادي بازمي گردد. و اولين تلاش براي انحصار توليد فكري اردني فلسطيني، تهيه بيوگرافي مشترك دو كشور است كه شامل 2740 عنوان و با نظارت محمود الاخرس تكميل شد.
وي در ادامه اشاره دارد كه با تحليل اين ببليوگرافي مي توان گفت كه آنچه در بين سال هاي 1920 تا 1970 در اردن و كرانه غربي رود اردن (فلسطين) به چاپ رسيده 358 عنوان كتاب است. در نيمه اول دهه هفتاد ميلادي با رشدي چشمگير در حركت چاپ و نشر مواجه شده، تا جائي كه ميزان نشر كتاب در بين سال هاي 1971 تا 1975 ميلادي در اين كشور به 1010 عنوان كتاب مي رسد.
همچنين طي سال هاي 1976، 1977 و 1978 ميلادي 5/41% از تاليفات نويسندگان اردني در داخل اردن چاپ و نشر پيدا كرده است.
بر اساس آمارهاي ثبت شده در بين سال هاي 1971 تا 1978، توزيع مولفات به شرح زير بوده است:
| موضوع | تعداد | تعداد سال 1979 |
| ادبيات | 530 | 27 |
| تاريخ و جغرافيا | 372 | 22 |
| علوم اجتماعي | 328 | 60 |
| اديان | 86 | 16 |
| علوم نظري و تطبيقي | 77 | 15 |
| معارف | 31 | 6 |
| هنر | 24 | 1 |
| فلسفه | 21 | 4 |
| زبان | 19 | 152 |
از آمار فوق مي توان نتيجه گرفت كه كتاب هايي با مضمون ادبيات و علوم انساني تاليف و انتشار بيشتري در اردن يافته است.
3-6- سياست گذاري و سياست گذاران فرهنگي
4-6- وضعيت تفكر و جريان هاي فكري موثر
5-6- ذائقه فرهنگي مردم
در عصر جديد و با گسترش روزافزون وسايل ارتباط جمعي بديهي است كه بسياري از فرهنگ ها از مناطق و نواحي مختلف جهان به سراسر جهان مخابره شود. فرهنگ كشور اردن را در عصر حاضر مي توان تا حدودي تحت نفوذ عناصر فرهنگي اروپا و امريكا دانست و شايد هم تعامل اين كشور با كشورهاي قاره هاي گوناگون در طول زمان از عوامل شكل گيري فرهنگ كنوني اين كشور باشد. اشكال متنوع فرهنگي را مي توان در نقاط مختلف اين كشور ملاحظه كرد. از جمله مظاهر فرهنگي وارداتي كه به كشور اردن وارد شده است را مي توان موسيقي و ورزش بويژه فوتبال و بسكتبال دانست كه از اروپاي غربي و ايالات متحده به اين كشور وارد شده است با اين وجود آداب و رسوم عربي هم چنان در اين كشور به چشم مي خورد كه از جمله پاي بندي مردم اين كشور به بخشش به يكديگر و پذيرايي و برخورد خوب با مهمان است كه اين فرهنگ ها و آداب و رسوم را مي توان از تاثيرات كشورهاي عربي و همسايه اردن مانند عربستان سعودي، عراق، فلسطين و سوريه دانست. اما با اين وجود همچنان توسعه فرهنگي در اردن با چالش هايي رو به رو است كه مي توان اين گونه آنها را برشمرد:
1. غيبت سياست و استراتژي واضح در موضوع فرهنگ
2. ضعيف بودن آگاهي عمومي در مورد اهميت توسعه فرهنگي
3. ضعيف بودن هماهنگي بين نخبگان فرهنگي براي توسعه فرهنگي مانند: جامعه مدني، بخش خصوصي و مسئولان رسمي و ...
4. وخامت اوضاع روشنفكران و مخترعان و هنرمندان اين از نظر اقتصادي و معيشتي
5. متمركز شدن تمامي تصميمات فرهنگي در ساختار وزارت فرهنگ اين كشور
6. محدود بودن حمايت وزارت فرهنگ اين كشور از هيئت هاي فرهنگي و روشنفكران و مبتكران در پرتو بودجه محدود وزارت فرهنگ
7. ضعيف بودن زير ساخت ها در بخش فرهنگي اين كشور در بيشتر استان ها و تمركز كارهاي فرهنگي در پايتخت
8. عدم تناسب بعضي از قانون ها و سيستم هاي اجرايي در مورد فرهنگ عصر حاضر
با اين وجود طبق بررسي هاي به عمل آمده،كشور اردن در ميان كشورهاي عربي از موقعيت برتر فرهنگي،آموزشي و ادبي – هنري برخوردار است و اين به خاطر وجود سنديكاهاي مختلف فكري و فرهنگي و وجود رسانه هاي مختلف نظير مطبوعات و كانال هاي تلويزيوني با برنامه هاي متنوع و نيز سازمان هاي فعال فرهنگي خارجي مستقر در اردن است. از اين رو تمايزاتي را براي نسل جوان اين كشور در زمينه هاي مختلف فرهنگي، سياسي، اجتماعي و مذهبي در مقايسه با ساير همسايگان چون عراق، سوريه، مصر و لبنان مي توان قائل شد.
ويژگي هاي فرهنگي
دو نكته اساسي در فرهنگ اردن وجود دارد:
نخست اين كه، مردم از نظر فرهنگي ما بين آن چه در گذشته بوده و آن چه اكنون وجود دارد گرفتار شده اند. گذشته، شكوهمند و حقيقتا داراي جاذبه هاي نامحدود است.
سرگشتگي ميان دنياي جديد و قديم موجب شده است تا افراد ويژگي هاي رفتاري چند شخصيتي به خود بگيرند.
دوم اين كه، اردن ادامه اي از فرهنگ اعراب اطراف مي باشد، به گونه اي كه مي توان گفت اين كشور بخشي از فرهنگ اعراب است.
بنابراين امكان متمايز دانستن فرهنگ اردن از فرهنگ اعراب سرزمين هاي اطراف آن تنها براي اشخاص تيزبين ميسر است، به عبارت ديگر تفاوت محلي وجود دارد.
اين تفاوت ها بواسطه وجود اقليت هاي مختلف بوجود آمده است. آشوري ها به خوراكي هاي ويژه و موسيقي قديمي علاقه مندند. سركاني ها كه يك طايفه قفقازي هستند، داراي رقص ها و لباس هايي كاملا متفاوت هستند و كليساها، سرودها و مراسمي با قدمت تاريخي دارند.
همه اين رسوم و رسومات فرهنگي اقليت ها مي توان در كشورهاي همسايه نيز مشاهده كرد. بسياري از صنايع سنتي اساسا تقليدي از الگوهاي قديمي است و تحول چنداني در آن ها صورت نگرفته است. بدين تزتيب وسايل خانگي ساخته شده از چوب، ظروف فلزي (غالبا مسي و برنجي) كاسه، كوزه و انواع مختلف ليوان نشان دهنده الگوهاي قديمي و مبتني بر تامين منافع عمومي است. اگرچه به واسطه استفاده از ابراز و وسايلي جديد و غالبا واردتي، تعداد معدودي از هنرمندان و صنعتگران به صنايع دستي اشتغال دارند، اما باديه نشينان و برخي از روستائيان در اين منطقه، بواسطه همراه داشتن خورجين هاي سنگين، چاقوهايي با روكش نقره اي و فرش هاي پشمي معروف هستند. لباس هاي سنتي و به خصوص لباس هاي زنان كه داراي طرح هايي ماهرانه هستند. وضعيت و شرايط روستا، قبيله و يا شخص را در شرق اردن مشخص مي نماييد، ولي مردان و زنان به طور روز افزون به لباس هايي كه داراي مدل و سبك غربي هستند گرايش پيدا مي كنند و اين امر در ميان جوانان و در مناطق شهري بيشتر مشهود است. از نظر حكومت اسلامي سنتي، هنرهاي تجسمي مصنوع بود، بنابراين تا قرن معاصر، خطاطي، تذهيب و طراحي هندسي رونق يافتند و هنرهاي تجسمي تضعيف گرديد. امروزه در اردن مدرسه فعال نقاشي وجود دارد كه در آن شيوه هاي شرقي و غربي به كار مي رود و يكي از اعضاي خانواده سلطنتي به نام "شاهزاده وجدان" در آن مدرسه تعليم مي بيند. گذشته، حال و آينده اي كه به آن اشاره شد، بيش از همه در لباس ها و موسيقي اين مردم جلوه گر است. انواع مختلف لباس هاي روستايي كه با لباس هاي مدرن توام گرديده اند، همراه با موسيقي هاي گوناگون توجه ديدار كنندگان را جلب مي نمايد. در اين سرزمين ممكن است طي يك روز، آوازهاي مخصوص صحرانشينان و سرودهاي جنگي كه احتمالا با صداي طبل همراه است و هم چنين موسيقي مدرن غربي و اشعار و آوازهاي "ام كلثوم" و "صبا" را كه در سراسر جهان معروف است بشنويد. در ضمن همواره نواي موسيقي كلاسيك و مويسقي غربي از خانه هاي اردن به گوش مي رسد. طي قرون گذشته موذن مسجد با صدايي زيبا و دلنشين پنج مرتبه در روز اذان مي گويد و سرودهاي كليساهاي مسيحي كه به زبان هاي يوناني، عربي و يا لاتين خوانده مي شوند، از زمان هاي دور تا كنون به گوش مي رسند. آن چه پس از پوشش، موسيقي و آواز نظر ديداركنندگان را جلب مي كند، نثر، شعر و تكلم است كه پرقدرت ترين جلوه فرهنگ عربي است. اعراب عموما زبان خود را زباني كامل و مطلوب مي دانند و كساني را كه بتوانند آن را به خوبي به كار گيرند، گرامي مي دارند.
شيوه نگارش سنتي كلاسيك در ادبيات و عربي كلاسيك مدرن در روزنامه ها راديو و تلويزيون استفاده مي شود. افراد اين كشور به لهجه هاي مختلف عربي سخن مي گويند و نثر اين زبان به كليه صورت ها مشاهده مي شود. اين در حالي است كه نويسندگان متوني را كه به سبك كلاسيك نگاشته نشده باشند، مورد استفاده قرار مي دهند.
از ديدگاه تشكيلاتي، فرهنگ به دو صورت پيش مي رود. در بخش خصوصي مردم به يكديگر ملحق مي شوند و گروه هايي را تشكيل مي دهند كه معمولا با نام باشگاه هاي فرهنگي شناخته مي شوند. افراد با استفاده از اين باشگاه ها به عنوان پايگاه، به مطالعه و نشر مطالب فرهنگي مي پردازند. در بخش عمومي دولت معمولا از طريق وزارت فرهنگ و اطلاعات با پرداخت كمك هزينه نمايشگاه تشكيل مي دهند و با دعوت از هنرمندان خارجي سعي مي كنند هنرمندان داخلي را تشويق كنند.
به طور خلاصه فرهنگ اردن مانند فرهنگ بسياري از كشورهاي در حال توسعه،يك تركيب در حال تكامل از فرهنگ قديمي، جديد و هم چنين فرهنگ شرق و غرب مي باشد.
در نتيجه اين روند شكل گيري فرهنگي، افراد اين كشور فرصت دارند به شيوه هاي مختلف زندگي كنند و احساسات و استعدادهاي خود را بروز دهند.فرهنگ اردن تنها بخشي از فرهنگ گسترده عرب مي باشد كه از يك سو موجب قدرت و از سوي ديگر موجب تحولات جديد آن مي گردد.
6-6- تقويم فرهنگي
7-6- نمادها و سمبل هاي فرهنگي
فرهنگ در حال رشد عرب، تحصيلات دانشگاهي، آموزش و پرورش، ماشين هاي مرسدس و خانه در مناطق شهري را نشان موفقيت مي شمارند. با اين وجود در فرهنگ سنتي عرب شترسواران هنوز هم از ارزش اجتماعي بالايي برخوردارند. قبايل سنتي هر شخصي خارج از آن قبيله را كم ارزش تر مي شمارند. بنابراين فرهنگ ازدواج هاي خويشاوندي هنوز هم پايدار است.
8-6- مفاخر فرهنگي
جامعه كنوني اردن، تركيبي از خاندان هاي مختلف با اصل و نسب هاي گوناگون است. از شرق اردن گرفته تا فلسطين، حجازي، سوري، اقليت چركسي، شيشاني، ارمني، تركسن و كرد. از تركيب اين قوميت ها افراد و مشاهيري بوجود آمدند كه كشور اردن را در زمينه هاي مختلف ادبي، هنري، مهندسي، پزشكي، ورزشي، رسانه اي، اقتصادي، تكنولوژي،آموزش، سياست و ... با پيشرفت هايي مواجه كرده اند. اسامي برخي از مشاهير اردن در ذيل خواهد آمد:
1. سياست: احمد اللوزي، عبداللطيف ابوقوره، كامل الشريف، طاهر المصري، توجان الفيصل، عبدالرحيم ملحس، سميح بينو، عون الخصاونه
2. اقتصاد: عبدالحميد شومان، خليل شقير، صبري الطباع
3. فرهنگ و تفكر: طلال ابوغزاله،ناصرالدين الاسد، خالد الكركي، محمد طمليه، صلاح جرار، جريس سماوي، الحسن بن طلال، ابراهيم نصر الله، حسن ابوعلي، ممدوح المعايطه، ممدوح بشارات، فؤاد البخاري
4. رسانه: عمر الخطيب، شريف العلمي،جمال ريان، منتهي الرمحي
5. زنان هنرمند: زها منكو، وداد كامل قعوار، هناء الرملي، رزان زعيتر، رغده بطرس، سهي شومان
6. موسيقي: طارق الناصر، زيد ديراني، راينا الكردي، عمر العبد اللات
7. ورزش: سلطان العدوان، سام دغلس، عامر شفيع، عامر ذيب، حسن عبدالفتاح، احمد هايل
9-6- تاثير فرهنگ خارجي
بيش از 60 درصد جمعيت در متروپليس واقع در امان زندگي مي كنند. فرهنگ مردم اردن به شدت تحت تاثير فرهنگ غرب قرار گرفته است. موسيقي، فيلم ها، مد و ساير اشكال سرگرمي اروپايي و آمريكايي بين مردم اردن مشهور هستند. فرهنگ باشگاه و ميهماني بخصوص در نيمه ي عربي شهر امان رواج دارند. تعداد كمي از جوانان كه اغلب از مناطق ثروتمند نشين غرب امان هستند، ويژگي هاي فرهنگي مغايري هم چون خالكوبي يا سوراخ كردن صورت، نمايش مي گذارند.
امان يكي از شهرهاي منطقه است كه بيشترين تاثير را از فرهنگ غربي پذيرفته است. پياده روهاي پردرخت، فروشگاه ها با مارك هاي غربي، هتل ها و باشگاه هاي شبانه عناصر مهمي در زندگي شهري امان محسوب مي شوند. زبان انگليسي در بين اردني هاي لوانتين1 و طبقه بالا و متوسط به بالا به خوبي فهميده و حتي صحبت مي شود. غرب گرائي بر حيات سياسي جامعه و امور خارجه، به علت فرهنگ سنگين غرب به خصوص انگلستان و آمريكا تاثير بسيار زيادي داشته است.
علاوه بر آن بسياري از مردم اروپاي غربي و امريكا در چند سال اخير به اردن مهاجرت كرده اند و آنجا را وطن خويش قرار داده اند. اين مبادله با غرب فرهنگ جديدي بوجود آورده است. آشپزي از ملت هاي مجاور بخصوص مصر، سوريه و تركيه به اردن راه يافته است.
ترجمه ها: كتاب ها به زبان خارجي
كل ترجمه هاي منتشره
| 1990 | 1994 |
| 10 | 81 |
زبان هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده
| زبان اول | زبان دوم |
| 1980 | 1994 |
| انگليسي | - |
زبان هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده
| زبان اول | زبان دوم |
| 1980 | 1984 |
| انگليسي | فرانسه |
| عنوان هاي ترجمه شده به زبان هاي خارجي | عنوان هاي منتشر شده به دو يا چند زبان |
| (%) | (%) |
| 1993-1991 | 1993-1991 |
| 3/1 |
چنانچه ملاحظه مي شود، عرصه ترجمه ارقام اميدوار كننده اي را نشان نمي دهد، بر اساس آمار يونسكو كل ترجمه هاي انجام گرفته در سال 1990 در كشورهاي عرب 270 عنوان گزارش شده كه مطلبق آمار فوق الذكر سهم اردن 7/3% جمله كشورهاي عرب مي باشد.
آمارهاي تعداد كل كتاب هاي منتشر شده در اردن مطابق گزارش فرهنگي يونسكو حاكي از آن است كه طي سال هاي 91 تا 1994 به ازاي هر صد نفر 113 نسخه و به ازاي هر 000,100 نفر 7 عنوان كتاب منتشر گرديده است. مطابق همين آمارها طي سال هاي 94-89 به ازاي هر صد نفر 4 كتابخانه عمومي در اردن گزارش شده است.
نويسندگاني كه آثار آنها ترجمه شده است
به نظر مي رسد آمار و ارقام نويسندگاني كه آثار آنها ترجمه شده و اطلاعات حزبي مربوط به آنها نه تنها در مورد كشور اردن دست نيافتني باشد بلكه دسترسي به اين نوع آمار به تفكيك در اكثر كشورهاي دنيا موجود نيست.
تجارت فرهنگي (كل تجارت فرهنگي، تجارت فرهنگي سرانه، درصد تجارت فرهنگي نسبت به توليد ناخالص ملي، صادرات فرهنگي)
گزارش جهاني فرهنگ آمار مبادلات فرهنگي اردن را طي سال هاي 1980-1991 به شرح زير اعلام مي دارد:
1980 1991
ميليون دلار ميليون دلار
35 32
سرانه تجارت فرهنگي نيز بدين شرح است:
| سرانه مبادلات فرهنگي به دلار براي هر نفر | سرانه ناخالص به دلار |
| 1980 | 1991 |
| 12 | 8 |
| درصد مبادلات فرهنگي به نسبت توليد ناخالص ملي (%) | درصد مبادلات فرهنگي به نسبت توليد فرهنگي ملي |
| 1980 | 1991 |
| 8/0 درصد | 7/0 درصد |
در نهايت صادرات فرهنگي به نسبت كل مبادلات به شرح ذيل است:
| 1980 | 1991 |
| 4/3 درصد | 9/0 درصد |
تجارت فراورده هاي فرهنگي
تجارت فراورده هاي فرهنگي اعم از كتاب، روزنامه، نشريات ادواري، موسيقي، هنرهاي تصويري، سينما و عكاسي و راديو و تلويزيون به شرحي است كه مي آيد
| كتاب و جزوه | روزنامه و نشريات ادواري | موسيقي | هنرهاي تجسمي | سينما و عكاسي | راديو و تلويزيون |
| 1994-1990 | 1994-1990 | 1991 | 1991 | 1991 | 1991 |
| 6/34% | 2/0% | 0 | 2/0% | 2/21% | 42% |
جهانگردي بين المللي
صنعت گردشگري به مهمترين بخش اقتصادي تبديل گشته است تا حدي كه تعيين كننده سطح توسعه اقتصادي يك كشور به شمار مي رود. اين واقعيت در دانشجويان انگيزه بيشتري براي مطالعه و تحصيل در اين بخش ايجاد كرده است. آنها تلاش مي كنند تا در ابعاد متنوع اين صنعت كه شكل و گستردگي اين پديده رو به رشد را تعيين مي كند، بررسي و پژوهش كنند.
اين در حالي است كه اهميت صنعت گردشگري، مطابق با ماهيت نظام اقتصادي هر كشور و سطح وابستگي درآمد ملي اين صنعت و هم چنين در آمد محلي اي كه از ناحيه اين بخش به دست مي آيد، از كشوري به كشور ديگر متفاوت است.
در كشور كوچك مديترانه اي اردن، صنعت گردشگري در دهه 90، بويژه از زمان امضاي پيمان صلح اسرائيل – اردن در سال 1994 (معروف به پيمان wadi Araba)، رشدي روزافزون يافت، دليل ديگر اين پيشرفت، آگاهي بيشتر دولت اردن از نقش حياتي صنعت گردشگري در طرح توسعه اقتصادي بود. بدين ترتيب، اين مسئله موجب شد تا سرمايه گذاران و بازرگانان وارد صنعت گردشگري شوند و به اين نياز پاسخ مثبت داده و در مناطق مختلف توريستي اردن مانند عمان، پترا، درياي مرده و عقبه سرمايه گذاري كنند.
اين گرايش دولت در بخش گردشگري وابسته به عدم ثبات در منطقه خاورميانه و وجود بحران هاي سياسي پيش از امضاي پيمان صلح بود.
اين شرايط بر تحقيقات و مطالعات دانشگاهي در زمينه گردشگري تاثير گذاشت و آنها را در حد عناوين مشخصي مانند مناظر باستان شناختي، تاريخي و فرهنگي اردن محدود نمود كه اين روش گرايشي براي بازديدكنندگان ايجاد نمي كرد.
همچنين اين مطالعات، تشكل هاي سياسي و ساختارهاي دولتي و امپراطوري را كه در دوره هاي مختلف بر اردن حاكم بود مورد بررسي قرار داد (اردن يك كشور نوپاست – اين سرزمين سابقا بخشي از سوريه بود كه بلاد شام نام داشت). در واقع نقش حياتي اماكن باستاني در صنعت گردشگري ناديده گرفته شده بود در حالي كه اين بخش مي تواند براي اقتصاد ملي و افراد جامعه نقشي اساسي در بازدهي و درآمد زايي داشته باشد.
در حقيقت كمبود تحقيق و مطالعات كاف‍‍‍‍ی در اين بخش موانعي جدي براي مراحل توسعه بخش گردشگري بوجود آورد، به ويژه از اين رو كه چنين مطالعاتي مي توانند فعالانه به تشخيص اولويت هايي براي توسعه صنعت گردشگري كمك كنند و نيازهايي را برطرف كنند كه بايد به منظور ساخت محصولات گردشگري بازارهاي بين المللي جهان را تحت تاثير قرار دهند. در واقع، اين نيازمندي ها
ورود جهانگردان خارجي
گزارش جهاني فرهنگ آمار و ارقام ذيل را در خصوص جهانگردي بين المللي اردن ارائه مي دهد:
ورود جهانگردان خارجي به نسبت هر 100 نفر جمعيت
1996
20
كشورهاي عمده مبدا
كشور اول كشور دوم
1995 1995
مصر سوريه
درآمد جهانگردي بين المللي به دلار براي هر نفر
1996
698
خروج اتباع اردني 1996
1/5
كشورهاي عمده مقصد
كشور اول كشور دوم
1995 1995
اسرائيل سوريه
مخارج جهانگردي بين المللي
(دلار براي هر تبعه در خارج)
1996
511/1
محوطه هاي ميراث فرهنگي
براساس گزارش هاي جهاني فرهنگ يونسكو آمار مربوط به محوطه هاي ميراث فرهنگي اردن به شرح ذيل است:
محوطه هاي ثبت شده در فهرست ميراث جهاني بر حسب نوع محوطه (1997)
| فرهنگي | طبيعي | فرهنگي و طبيعي | جمع كل |
| 2 | - | - | 2 |
محوطه هاي در معرض خطر (1997)
| كميته ميراث جهاني | صندوق جهاني بناها |
| 1 | 1 |
ضمنا در سال 97 هيج محوطه اي در فهرست مقدماتي ميراث جهاني ثبت نشده است.
فهرست ميراث جهاني يونسكو در كشور اردن
ميراث جهاني يونسكو نام عهدنامه اي بين المللي است كه در تاريخ 16 نوامبر 1972م به تصويب كنفرانس عمومي يونسكو رسيد. موضوع آن حفظ آثار تاريخي، طبيعي و فرهنگي بشر است كه اهميت جهاني دارند و متعلق به تمام انسان هاي زمين، فارغ از نژاد، مذهب و مليت خاص مي باشند.
اين فهرست شامل ميراث فرهنگي كشور اردن است:
1. وادي رم
2. پترا
3. قصر احرا
4. ام ارصاص
5. اورشليم
انتشارات
مراكز انتشارات عمومي عربي در فلسطين عمدتا تحت مديريت بخش خصوصي است كه توسط عثماني ها به چاپ مجدد مي رسد. پس از اشغال فلسطين توسط انگلستان، هراس از تباني و دسيسه انگلستان و رژيم صهيونيستي براي تاسيس دولت يهودي، موجب تاسيس انتشاراتي عمومي در سال 1919 گرديد. انگلستان به ندرت كنترل اين انتشارات را توسط دستورات مستقيم به عهده مي گرفت، اما نهايتا به سوء استفاده از يهودي ها و فلسطيني ها در مقابل يكديگر متوسل شد. روزنامه ها و مجلات فلسطيني وسيله مهمي در ايجاد استقلال بودند. آنها بر مقالات سياسي، شعر و عنوان هاي خردمندانه و ادبي متمركز بودند كه اغلب موجب اصلاح و تغيير مي شدند.
پس از تاسيس دولت اسرائيل در سال 1948، مهاجران فلسطيني از فلسطين سابق وارد حاشيه شرقي اردن شدند و حاشيه غربي در سال 1950 رسما به اردن پيوست تا آن زمان اردن انتشارات عمومي نداشت. اردن پيش از استقلال يافتن در سال 1946 تنها يك روزنامه هفتگي داشت – الشرق العربي – كه نخستين بار در سال 1923 به چاپ رسيد و اطلاعيه هاي رسمي،قوانين مصوب دولتي و مقررات ها را منتشر كرد. اردن انتشارات عمومي نداشت و مردم آن وابسته به نشرياتي بودند كه از فلسطين، سوريه، لبنان و مصر وارد مي شد.
پس از جنگ جهاني اول منطقه اردن كنوني ميان سوريه، فلسطين و حجاز واقع بود؛ پس از اين دوران تاريخ چاپ در اردن مشخص گرديد. نخستين چاپ در اردن توسط فردي به نام خليل نصر انجام گرفت كه در سال 1992 چاپخانه اش را از هيفا2 به عمان منتقل كرد. در سال 1925 يك چاپخانه حكومتي در آنجا تاسيس شد.
تحقيقات جديدي كه بر عملكرد اقتصادي صنايع حق چاپ از جمله انتشارات كتاب در مراكش، تونس، مصر، اردن و لبنان انجام گرفت حاكي از آن است كه عملكرد اقتصادي مناسبي در مورد انتشارات كتاب در لبنان و اردن وجود دارد و اين عملكرد به دليل عوامل توليدي مثبتي چون وجود كار در اردن و سرمايه در لبنان، شرايط درخواستي مثبت (داخلي در اردن و خارجي در لبنان)، و فعل و انفعالات مساعد با صنايع روبه رشد و رو به نزول مي باشد.
| روزنامه
تيراژ هر 1000 نفر |
كتاب
تعداد نسخه هر 100 نفر |
عنوان
تعداد هر 000,100 نفر |
مصرف كاغذ
كيلو هر نفر |
| 47 | 113 | 7 | 7 |
| 1994 | 94-91 | 94-91 | 94 |
كتابخانه هاي عمومي
| تعداد مراجعين
هر 100 نفر |
تعداد كتاب ها
هر 100 نفر |
| 94-98 | 94-89 |
| 11 |
راديو تلويزيون و سينما
| راديو
1000 نفر |
تلويزيون
1000 نفر |
نسبت راديو و
تلويزيون |
راديو – درصد به نسبت كل برنامه ها | تلويزيون – درصد به نسبت كل برنامه ها |
| 95 | 95 | 95 | 94-89 | 94-89 |
| 251 | 80 | 1/3 |
سينما
| تعداد تماشاگران سينما
در سال (1نفر) |
توليد فيلم هاي بلند سينمايي | واردات فيلم هاي بلند | واردات هاي فيلم هاي بلند به نسبت كل فيلم هاي توليد شده |
| 95-90 | 95-90 | 95-90 | 95-90 |
| 0 | 0 | 0 | 0 |
موسيقي
قيمت ها و آمار
سال 96
صفر
هنرهاي نمايشي
| تعداد تماشاگران در هر سال هر 10000 نفر | اجراي برنامه هاي نمايشي در خارج | تاسيسات هنرهاي نمايشي 000,1000 نفر | برنامه هاي نمايشي به ازاي هر موسسه | مخاطبان سالانه هر 1000 نفر |
| 85-1980 | 85-1980 | 85-1980 | ||
| 62 | 10 | 7/1 | 0 | 0 |
| خروج اتباع | تورهاي عمده مقصد | جهانگردي بين المللي ... هر نفر تبعه در خارج | |
| اول | دوم | ||
| 96 | 95 | 95 | 96 |
| 1/5 | اسرائيل | سوريه | 511/1 |
ارتباطات و فن آوري هاي جديد
| دفاتر پست براي هر 000,100 نفر | مراسلات براي هر نفر | مراسلات خارجي براي هر نفر |
| 95-94 | 1995 | 1995 |
| 25 | 11 | 8/3 |
| خطوط اصلي ... براي هر 1000 نفر | مكالمات خارجي | |
| Min براي هر نفر | شركاي بين المللي اصلي | |
| 95 | 95 | 95 |
| 73 | 17 | عربستان |
| مشتركين همراه
000,10 نفر |
نمابر
000,10 نفر |
رايانه هر
000,10 نفر |
دارندگان اينترنت
000,10 نفر |
| 95 | 95-92 | 95 | 97-96 |
| 26 | 80 | 80 | 2/0 |
گرايش هاي فرهنگي
| كتاب هاي منتشر شده
تعداد نسخه براي هر 100 نفر |
ميزان تغيير سالانه | عنوان هاي چاپ شده براي هر 000,100 نفر | ميزان تغيير سالانه | ||||
| 83-1981 | 94-91 | 4-91 | 3-81 | 83-91 | 94-91 | 4-91 | 3-81 |
| موجودي كتابخانه هاي عمومي
براي هر 1000 نفر |
ميزان تغيير سالانه | |
| 4/2 | 5/3 | 6/7 |
گرايش هاي فرهنگي روزنامه ها و اوراق چاپي
| روزنامه هاي يوميه
تيراژ روزانه هر 1000 نفر |
ميزان تغيير سالانه | مصرف اوراق چاپي
كيلو براي هر نفر |
ميزان تغيير سالانه | ||
| 1980 | 1994 | 1994-1980 | 1980 | 1994 | 1994-1980 |
| 23 | 47 | 7/8 | 3/3 | 8/6 | 2/8 |
گرايش هاي فرهنگي راديو و تلويزيون
| گيرنده هاي راديويي براي هر 000,10 نفر | تغيير سالانه | گيرنده هاي تلويزيوني براي هر 000,10 نفر | ميزان تغيير سالانه | نسبت گيرنده هاي راديو به تلويزيون | |||
| 1980 | 1995 | 1995-1980 | 1980 | 1995 | 1995-1990 | 1980 | 1995 |
| 188 | 251 | 6/3 | 59 | 80 | 7/2 | 2/3 | 1/3 |
گرايش فرهنگي سينما
| تماشاگران سينما سالانه به نفر | تغيير سالانه | توليد فيلم هاي بلند | تغيير سالانه | صادرات فيلم | تغيير سالانه | ||
| 83-1980 | 95-90 | 5-90/3-80 | - | - | 93-1980 | 95-90 | 5-90/3-80 |
| 438 | 271 | 9/5- | |||||
گرايش هاي فرهنگي ارتباط سفر
| خطوط ... براي هر 100 نفر | تغيير سالانه | ورود جهانگردان خارجي براي هر 1000 نفر جمعيت | تغيير سالانه | ||
| 1980 | 1995 | 95-1980 | 1980 | 1996 | 96-1980 |
| - | - | - | - | - | - |
گرايش هاي فرهنگي مبادلات فرهنگي
| 000,1000 دلار US | 000,1000 $ | سرانه به دلار براي هر نفر | سرانه به دلار ناخالص | نسبت توليد ناخالص ملي | نسبت توليد فرهنگي ملي | صادرات فرهنگي كل مبادلات | |
| 1980 | 91 | 80 | 91 | 80% | 91 | 80 | 91 |
| 35 | 32 | 12 | 8 | 8% | 7/0 | 4/3 | 9/0 |
پذيرش كنوانسيون هاي بين المللي تا سال 97
ترجمه ها و انتشار كتاب به زبان هاي خارجي
| كل ترجمه هاي منتشر شده | زبان هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده | زبان هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده | عنوان هاي ترجمه شده به زبان هاي خارجي | عنوان هاي منتشر شده به دو يا چند زبان | |||
| 90 | 94 | اول | دوم | اول | دوم | ||
| 10 | 81 | Eng | - | Eng | Fr | 3/1 | - |
آموزش
| ابتدايي خالص | متوسطه خالص | آموزش عالي | توليد ناخالص ملي | ||
| پسر | دختر | پسر | دختر | ||
| 95 | 95 | 94-91 | 94-91 | 94-91 | 94-92 |
| 82 | 83 | 63 | 62 | 25 | 8/3 |