آداب و رسوم ازدواج در اردن
1 آداب و رسوم ازدواج
آداب و رسوم ازدواج در اردن در دهه‌هاي اخير تا حدود زيادي از شکل سنتي - که مراسم آن تا يک هفته طول مي‌کشيد ـ فاصله گرفته و به شيوة غربي و يک روزه متمايل شده است. امروزه تفاوت چنداني ميان رسوم ازدواج در اردن با کشوهاي همسايه نظير فلسطين، لبنان و سوريه و مصر يافت نمي‌شود.
مراسم ازدواج سنتی اردني در هر دو خانة عروس و داماد برگزار مي‌شود و مانند بسياري رسوم ديگر در ميان چادرنشين‌ها و روستا نشين‌ها با اندکي تفاوت همراه است.
عروسي در قبايل چادرنشين 5 تا 7 روز به طول مي‌انجامد. ازدواج عموما ميان اقوام نزديک و ترجيحاً بين دختر عمو و پسر عمو انجام مي‌شود و تنها در صورتي که پسر عمو از ازدواج انصراف دهد، دختر عمو اجازه دارد به پيشنهاد خواستگار ديگري فکر کند؛ با تداوم نسل از طريق ازدواج عموزاده‌ها ثروت در درون خانواده باقي مي‌ماند و به دست غريبه نمي‌افتاد.
هنگامي‌که پسري به سن ازدواج مي‌رسد، پدر او با زنان خانواده در مورد گزينة برتر مشورت مي‌کند و وقتي گزينه انتخاب مي‌شود، داماد به منظور گفتگوي کوتاهي عروس را هنگام انجام کارهاي روزانه يا چَراي گوسفندان ملاقات مي‌کند؛ در جوامع کوچک سنتي فرصت‌هاي اندکي براي معاشرت دختر و پسر پيش از ازدواج وجود دارد.
در روز خواستگاري پسر به همراه پدر خود با لباس رسمي به خيمة پدر عروس مراجعه مي‌کنند. پدر عروس با ديدن آنها لباس رسمي مي‌پوشد و از آنها در قسمت مردانة خيمه پذيرايي مي‌کند و صحبت‌هاي اوليه انجام مي‌شود.
مراسم عروسي در اولين فرصت برپا مي‌شود. فراهم نمودن جهيزيه خانه، بر عهدة خانوادة عروس است. خانوادة عروس، همچنين لباس عروس را مهيا مي‌کنند.
خانوادة داماد مسئول دعوت از مهمانان و تهيه غذاي عروسي هستند. معمولاً يک عضو جوان يا نوجوان خود را براي دعوت شفاهي به خيمه‌هاي اقوام مي‌فرستند. شيوخ (رؤساي قبايل) نيز دعوت مي‌شوند.
از بعد ازظهر نخستين روز هفتة جشن، نزديکان در چادر خانواده‌هاي عروس و داماد جمع مي‌شوند. در چادر خاندان داماد رقص و پايکوبي مي‌شود و مردان تير هوايي شليک مي‌کنند.
در روز پاياني يا اصلي عروسي داماد با مشايعت تعدادي از مردان به حمام مي‌رود و لباس نو مي‌پوشد و منتظر رسيدن عروس مي‌ماند. مهمانان به تدريج از راه مي‌رسند. زنان خانواده خوراک روز جشن را که "منصف" نام دارد به همراه برنج و سس ماست آماده مي‌کنند. مردان خانواده گوسفند، بز يا شتري قرباني و گوشت آن را براي طبخ آماده مي‌کنند. در اين فاصله از مهمانان با چاي و قهوه پذيرايي مي‌شود.
عروس لباس مي‌پوشد و با جواهرات آراسته مي‌شود. پارچة ابريشمي (معمولاً سبز رنگ) روي سر و صورت او مي‌اندازند و او را بر اسب سوار مي‌کنند. اسب توسط نزديک ترين مرد خانوادة عروس هدايت مي‌شود. مردان ديگر به دنبال آنها حرکت مي‌کنند و زنان هلهله کنان مي‌آيند. مردان جوان مي‌رقصند. قسمتهايي از جهاز عروس روي دست نشان داده مي‌شود.
عروس به چادر کوچکي که مخصوص عروس و داماد در کنار چادر خانواده داماد بر پا شده، منتقل مي‌شود. سپس داماد به او ملحق و عقد خوانده مي‌شود. آنگاه زنان به چادر وارد مي‌شوند و تبريک مي‌گويند.
بعد از آن زنان و مردان جداگانه غذا مي‌خورند و پس از خوردن غذا چاي يا قهوه مي‌نوشند و متفرق مي‌شوند. عروس به مدت يک هفته از خيمة خويش خارج نمي‌شود. در اين يک هفته داماد و برخي زنان فاميل از او ديدار مي‌کنند. پس از گذشت يک هفته عروس به همراه زنان خانوادة داماد به حمام مي‌رود و با لباس‌هايي که معمولاً زنان متأهل مي‌پوشند ملبس مي‌شود و زندگي جديد خود را آغاز مي‌کند.
مراسم سنتي ازدواج در ميان روستانشينان طولاني‌تر است چون شامل دوران نامزدي هم مي‌شود. در گذشته عروس و داماد در انتخاب همسر خود نقشي نداشتند. نامزدي توسط زنان سالمند خانوادة داماد انجام مي‌شد. به اين ترتيب که آنان عروس خود را در محل‌هاي عمومي مانند بازار يا حمام و... يا در مراسم روز يکشنبه (براي مسيحيان) نشان مي‌کردند، سپس موضوع با مردان مطرح مي‌شد و مردان خانواده با پدر عروس صحبت مي‌کردند.
پس از اخذ توافق اوليه خانوادة داماد جشن نامزدي برپا مي‌کنند و از مهمانان خانوادة داماد توسط خانوادة عروس در اتاقهاي مجزا با شيريني، آب ميوه، چاي و قهوه و در سال‌هاي اخير سيگار پذيرايي مي‌شود.
در مراسم نامزدي توافق نامه‌اي کتبي (عقدنامه) توسط طرفين و يک قاضي اسلامي امضاء مي‌شود که در صورت طلاق، اين توافق نامه بايستي کتباً ابطال شود.
لباس عروس سنتي، تزيينات بسيار پر کاري داشت و آماده کردن آن گاهي تا چند ماه زمان مي‌برد. در دوخت اين لباس همة زنان فاميل عروس مشارکت مي‌کردند.
مسئوليت برگزاري جشن عروسي و پذيرايي و اجراي موسيقي بر عهدة خانوادة داماد است.
کماکان به مدت يک هفته قبل از روز عروسي، فاميل دو طرف گرد هم مي‌آيند و به پايکوبي و آواز مي‌پردازند؛ مضمون اين آوازها قدرت بدني داماد و زيبايي عروس است.
در روزهاي اول عروسي ، غذاي مفصل سرو نمي‌شود و پذيرايي شامل چاي و شيريني و ميوه است. با گذشت روزها تعداد مهمانان بيشتر و پذيرايي مفصل تر مي‌شود. شب پيش از عروسي، زنان، مهماني حنابندان راه مي‌اندازند. در روستاهاي اردن، نقوش حناي خليجي و هندي رايج نيست و حنا بيشتر به شکل نقطه اي روي کف دست و پا قرار مي‌گيرد. حنابندان زنان با رقص و آواز خواني همراه است.
صبح عروسي، دوستان داماد او را به حمام مي‌برند و اصلاح مي‌کنند و هنگام حمام کردن آواز خواني و لطيفه گويي مي‌کنند.
وقتي عروس و داماد لباس پوشيدند و آماده شدند، خانواده و دوستان، آنان را به خانة پدر و مادر داماد مي‌رسانند. در قديم اين کار با اسب انجام مي‌شد ولي امروز با اتومبيل و کاميون که بوق زنان و با کف زدن و آواز همراه است، مردان در بيرون خانه مي‌مانند و زنان داخل مي‌شوند. مردان جوان در جلوي درب خانه مي‌رقصند. زنان هم در داخل پايکوبي خود را دارند و از پنجره رقص مردان را تماشا مي‌کنند. در اين حال کيک، شيريني، چاي، قهوه و سيگار تعارف مي‌شود. غذاي اصلي (منصف) هنگام ظهر سرو مي‌شود.
پس از صرف غذا عروس به اتاقي مي‌رود که داماد در آنجا منتظر اوست. در گذشته مراسم عروسي تا اثبات باکرگي عروس و تأييد آن توسط زنان دو خانواده ادامه مي‌يافت. امروزه اما با تغيير سبک زندگي به خصوص در شهر امان، بسياري از بخش‌هاي مراسم حذف و مراسم يک روزه به سبک غربي رايج شده است. عروس لباس سفيد غربي مي‌پوشد و داماد هم کت و شلوار؛ بعضي خانواده‌هاي ثروتمند لباس عروسي خود را از اروپا سفارش مي‌دهند.
مراسم بردن عروس به خانة داماد همچنان با کارواني از اتومبيل همراهي مي‌شود. امروزه به جاي منزل داماد، مراسم در سالن عمومي يا تالار هتل برگزار مي‌شود و ديگر زنانه-مردانه نيست. گروه‌هاي خانوادگي به دور يک ميز مي‌نشينند. گرچه خانواده‌هاي اردني امروز تمايل چنداني به مراسم تأييد باکرگي عروس در روز عروسي نشان نمي‌دهند، اما باکره بودن عروس هنوز مسئله بسيار حياتي به شمار مي‌رود.
مردم اردن از 1940 تدريجاً به مراسم ازدواج کوتاه و اقتصادي به شيوة غربي روي آوردند. اکنون تنها خانواده‌هاي اندک شمار و ثروتمند به مراسم عروسي يک هفته اي علاقه نشان مي‌دهند.
اجراي مراسم سنتي عروسي چنان هزينة بالايي مي‌طلبد که داماد براي تأمين آن بايستي ازدواج خود را تا سي و چند سالگي به تاخير بياندازد. با تمام اين احوال، جشن ازدواج نشان آبرو، سخاوت و طبقة اجتماعي هر خانواده به شمار مي‌رود. (10)