فرهنگ عمومی قطر
قطر کشوري مهاجر‌پذیر است؛ لذا از فرهنگ‌های گوناگوني تأثیر پذیرفته است که بعضی از آنها مانند فرهنگ اسلامی اثرات مثبت و برخی اثرات منفی بر جامعه قطر داشته‌اند. می‌توان فرهنگ سنتی و بومی قطر را طی چند دهه‌ي گذشته، متأثر از فرهنگ‌های زیر دانست:
الف) فرهنگ ایرانی: ایرانیان به دلیل نزدیکی و همسایگی و سهولت رفت و آمد به آن کشور جزو اولین گروه‌هایی هستند که بر فرهنگ قطر اثر گذاشته است.
ب) فرهنگ ديگر ملت‌ها: فرهنگ هندی، پاکستانی، فیلیپینی، اندونزی و به تازگی موریتانیایی، نیز در فرهنگ این کشور، مؤثر بوده‌است و اکثر خانواده‌های قطری از خدمه‌هاي اين كشورها براي نگهداری از فرزندانشان و نظافت خانه و غیره استخدام می‌کنند.
1-8- آداب و رسوم،غذاهای سنتی،لباس سنتی،مراسم خواستگاری و ازدواج، سو گواری
مردم قطر در محیطی آرام و باصفا زندکی می‌کنند و به همدیگر احترام می گذارند. به شعائر، قوانین و حفظ نظم با دیده‌ي احترام می‌نگرند. مردمانی میهمان نواز، متدین، پرکار و دوراندیش‌اند. به ندرت دروغ می‌گویند و به عمران و آبادی کشور خود علاقه دارند. مردم قطر در کمال سادگی و بی‌آلایشی و در نهایت اطمینان معامله می‌کنند. تنها ضمانتی که در معاملات دوطرفه وجود دارد، تعهد اخلاقی است همچنين کم و بیش روحیه، اخلاق و عادت یکسانی دارند و در مهمان‌داری، آداب سفر، عیدها، جشن‌ها و... با هم همانند هستند.
مهمان نوازي يکي از مهمترين رکن از ارکان فرهنگ قطريها به شمار مي آيد. قطريها از ميهمانان مذکر خود در سالني خاص در منزلشان پذيرايي مي کنند. و طبق سنت ميهمانان بر روي متکا و بالشت مي نشينند ولي در حال حاضر اين مجالس تبديل به اتاقهاي امروزي که مجهز به پيشرفته ترين تکنولوژي هاي روز دنيا مانند تلويزيون .دي وي دي و مبلمان و.... مي باشد.
نوع پوشش زنان قطري عبارت است از چادر مشکي که تمام بدن را پوشش مي دهد، و حجاب مشکي رنگ که قسمت سر را پوشش مي دهد. بعضي از زنان بغير از چادر مشکي، نقاب که بجز چشم کل صورت را مي پوشاند نيز استفاده مي کنند و نيز از دستکش.
اما پوشش مردان متشکل از لباس سفيد رنگ بلند بنام (ثوب يا دشداشه) بهمراه شال (قطره) که به دو زنگ سفيد و قرمز مي باشد.
غذاهای سنتی:هریس، مضروبه، الثرید، مرقوقه، مجبوس، بریانی، مشخول، کبسه، عصیده، خبیصه، خنفروش، ساقو، بلالیط، محمر، کباب، خبزمحلی، خبزجباب و بثیثه، از غذاهای معروف و سنتی این کشور به شمار می‌آیند.
لباس سنتی: نوع پوشش زنان قطري عبارت است از چادر مشکي که تمام بدن را پوشش مي دهد، و حجاب مشکي رنگ که قسمت سر را پوشش مي دهد. بعضي از زنان بغير از چادر مشکي، نقاب که بجز چشم کل صورت را مي پوشاند نيز استفاده مي کنند و نيز از دستکش.
اما پوشش مردان متشکل از لباس سفيد رنگ بلند بنام (ثوب يا دشداشه) بهمراه شال (قطره) که به دو زنگ سفيد و قرمز مي باشد.
مراسم خواستگاری
آداب و رسوم ازدواج در قطر:آداب و سنن مراسم ازدواج در قطر مانند ديگر كشورهاي عربي حوزه خليج فارس و شهرهاي جنوبي كشورمان ايران شامل يك سري از مراحل مي‌باشد.
مرحله اول (الخطابه):الخطابه به يك خانمي مي‌گويند كه كارش پيدا كردن دختر خوب و مناسب براي خانواده داماد است كه در مقابل آن مبلغي از خانواده داماد دريافت مي‌كند.اين خانم طبق سليقه خانواده داماد به دنبال دختر مورد نظر در تمام منازل را مي‌زند. هنگامي كه دختر مناسب را يافت شد براي آشنايي بيشتر و اخذ موافقت نهايي به منزل خانواده داماد دعوت مي‌شوند. و در صورت توافق طرفين وارد مرحله بعدي مي‌شوندكهنام (الذره) است.
مرحله دوم الدزه:الدزه عبارت است از يك بسته و يا ساك بزرگ كه حاوي لباسهاي عروس و جهيزيه با يك كيسه كوچك مالي است كه به منزل عروس مي‌برند. اين مراسم شب و قبل از نماز عشا برگزار مي‌شودو به اين صورت است كه خانواده داماد براي احياي اين مراسم از كليه فاميلها و دوستان به خانه دعوت مي‌كند و بسته الدزه كه آماده كردند دسته جمعي و سرودن (الف الصلاه و السلام عليك يا حبيب الله محمد) و زدن كل به سوي منزل عروس حركت مي‌كنند. به محض رسيدن به خانه عروس خانواده عروس بهمراه مدعوين از آنان استقبال مي‌كنند و وقتي دو خانواده مستقر شدند به باز كردن بسته الدزه مي‌پردازند و از وسايلهايي كه براي عروس آورده شده تمجيد مي‌كنند.
مرحله سوم شب حنا زدن است:در اين شب از دو خانواده عروس و داماد و اطرافيان دعوت مي‌شود و لباس عروس در شب حنا به رنگ سبز است كه تمام بدن بجز دستان و پاها پوشش مي‌دهد. و ضمن اين كه در اين شب به دستان و پاهاي عروس حنا مي‌گذارد براي بركت ديگر دختران حاضر نيز به دستان خود حنا مي‌گذارند.
و پايان مرحله شب عروسي است،ا ين مراسم خانم بصورت مجزا از آقايان برگزار مي‌شود. لازم به ذكر است كه كليه مراسم ويژه خانم‌ها مي‌باشد و فقط شب عروسي است كه آقايان نيز بصورت مجزا دعوت مي‌شوند. البته اين مراسم‌ها در گذشته صورت مي‌گرفت ولي امروزي فقط شب حنا و شب عروسي برگزار مي‌شود.
در این کشور خانواده‌های قطری با درخواست مهریه‌های سنگین، دخترانشان را به خانه‌ی بخت مي‌فرستند. مهریه به صد و پنجاه هزار ريال قطر، می‌رسد و اکثر ازدواج‌ها در این کشور فامیلی است و تمام هزینههای مراسم جشن عروسی (مهریه عروس، لباس، طلا و هزینه‌ي مراسم جشن) بر عهده داماد می‌باشد. در این کشور براي این مراسم، بیشتر از پانصد هزار ریال قطر، هزینه می‌شود و برای خانم‌ها از سالن‌های بزرگ و براي آقايان از خیمه‌های مجهز با کامل‌ترین دستگاه‌ها، براي برپايي مراسم استفاده مي‌كنند و حداقل قیمت جایگاهی که عروس و داماد در آن برای چند ساعت در سالن زنانه می‌نشینند، به پانزده هزار می‌رسد و این جداي از لباس‌عروس است که اکثر قطری‌ها از خارج و از مدل‌ساز لبنانی یا اروپایی استفاده می‌کنند. پول‌هایی که هر فرد براي رقابت بین دو خانواده بر سر عروس و داماد از خانواده‌ي دو طرف ریخته می‌شود، بيشتر از ده هزار ریال می‌باشد و رقابت آنها طوری است که با دلار و یا یورو نیز با هم رقابت می‌کنند. این امر هزینههای سنگینی بر دوش داماد می‌گذارد. در ماه مبارک رمضان شبکه‌ي تلویزیونی قطر، سریالي قطری به نام تصانیف 2 پخش نمود و این هزينه‌ها را به طور مفصل به تصوير كشيد. این سریال، واقعیت اجتماعی مردم قطر را در این‌گونه مراسم، بيان نمود و اين یک واقعیت است که در زندگی قطری‌ها به صورت واضح و آشکار دیده می‌شود. قیمت اجاره‌ي خیمه به مدت یک شب با همه امکاناتش به يك‌صد و پنجاه هزار ریال می‌رسد، به غیر از هزینه‌ي سنگین سالن خانم‌ها که حداقل به ده هزار ریال می‌رسد
2-8- جشن ها و سرود ها
عید فطر و عید قربان و روز ملی قطر، از مهم‌ترین جشن‌های این کشور به شمار می‌آیند. در اين بين، مردم برای عیدهای‌های قربان و فطر اهمیت بسیاری قائل هستند. در روز عید قربان، گوسفند قربانی کرده و نماز عید را به جای می‌آورند. در روز عید فطر و عیدقربان، به خانه‌های یکدیگر می‌روند و عید را تبریک می‌گویند و با صبحانه‌ای که شامل چای، قهوه، برنج، گوشت و... می‌شود افطار می‌کنند. در این روز لباس نو می‌پوشند و با سوزاندن عود، عطر و گلاب، لباس‌های خود را خوشبو می‌کنند و ابتدا به ديدن پدر و مادر مي‌روند و همه در خانه‌ي بزرگ خانواده جمع می‌شوند و در آن‌جا صبحانه و ناهار می‌خورند و یک عادت خوبی که از آنها ملاحظه شده است، اين است كه در این روز هر خانواده‌ای كه عزیزی را از دست داده، به قبرستان می‌روند و برایشان فاتحه می‌خوانند و یاد آنها را زنده می‌کنند.
3-8- تقویم سالانه ؛ تاریخچه و مبنای سال نو؛تعطیلات رسمی
تاريخ وزارت‌خانه‌ها و ادارات این کشور، بر اساس تاریخ میلادی است و فقط در ماه مبارک رمضان از تقویم هجری استفاده می‌نمایند. تعطیلات رسمیاین کشور عبارتند از: روز ملی قطر، عید قربان(5روز) و فطر(4روز)، تعطیلات هفته‌ای روز جمعه و شنبه، تعطيلات رسمي اين كشور هستند.
4-8- مناسبت های ملی و مذهبی
مردم شبه جزیره‌ی قطر، برای عیدهای قربان و فطر اهمیت بسیاری قایل هستند. در روز عید قربان گوسفند قربانی کرده و نماز عید را به جای می‌آورند. در روز عید فطر، پس از ادای نماز عید، به گورستان رفته و برای گذشتگان خود، فاتحه می‌خوانند در این روز به خانه‌های یکدیگر می‌روند و عید را تبریک می‌گویند و روز عید فطر را با صبحانه‌ای که شامل چای، قهوه، برنج، گوشت و... است، افطار می‌کنند. در این روز لباس نو می‌پوشند و با سوزاندن عود، عطر و گلاب، لباس‌های خود را خوشبو می‌کنند.
5-8- تفریحات ؛سفر و گردشگری
مجالس قطری:برگزاری نشست‌های هفتگی خانوادگی و قبیله‌ای در قطر تحت عنوان «مجلس» در منزل رئیس یا بزرگ قبیله یکی از عادت‌های دیرینه و حسنه‌ي کشورهای عربی، از جمله قطر است. این نشست‌ها را که تنها با شرکت مردان و در سالن پذیرایی منزل بزرگ قبیله برگزار می‌شود، در کویت، «دیوانیه» و در قطر، «مجلس» می‌نامند. برخی قبیله‌های ثروتمند ساختمان‌های مستقل و مجللی را خارج از منزل مسکونی رئیس قبیله می‌سازند که علاوه بر نشست‌های هفتگی یاد شده، مراسم عروسی و دید و بازدید عیدها و مناسبت‌ها را نیز در همان مکان برگزار می‌کنند.
مجلس نشینی در قطر در برخی قبیله‌ها فقط منحصر به افراد فامیل است؛ امّا در برخی از قبیله‌های دیگر کشورها، حتی خارجی‌های مقیم نیز در آن حضور می‌یابند و درباره‌ي امور مختلفی مانند روابط خانوادگی، شغل، تجارت و اقتصاد، گفت و گو می‌کنند.
طبق پژوهش اردیبهشت ماه سال 1388 دانشگاه «کامن وولت» قطر، 77 درصد قطری‌ها به طور هفتگي در مجالس دور هم جمع می‌شوند. این در حالیست که 45 درصد مردم نیز تقریباً هر روز با یکدیگر ملاقات می‌کنند. هدف از برگزاری مجالس از دیرباز، آشناسازی نوجوانان و جوانان به آداب و رسوم قبیله‌ای و تشویق آنان برای حفظ این سنت، همچنین بررسی مشکلات احتمالی افراد قبیله و حل اختلافات آنان از طریق مسالمت آمیز بوده است و در عین حال در این مجالس درباره‌ي مسائلی مانند تجارت و اوضاع بازار گرفته تا بازگو کردن خاطره‌ها، گفت و گو می‌شود.
برگزاری این گونه مجالس که در گذشته‌های دور تقریباً تنها محفل خانوادگی و فامیلی بود، در سال‌های گذشته به خاطر تهاجم فرهنگ الکترونیکی مانند اینترنت و شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای، رنگ باخته است. در سال‌های اخیر مجالس مورد بحث بیشتر منحصر به حضور پیرمردان و افراد میان‌سال شده که هنوز به سنت دیرینه‌ي خویش پایبند هستند و به قول خودشان تلویزیونی نشده‌اند. قطری‌ها از این که قشر جوان امروزی وقت خود را بیشتر به تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری اختصاص می‌دهند نگرانند.
شب‌های کرنکعوه
«کرنکعوه» یا قریقعان، یکی دیگر از سنت‌های فرهنگی دیرینه‌ي مردم کشورهای عربی حوزه‌ي خلیج فارس است که گفته می‌شود از دوران عباسیون به ارث مانده و همچنان پاس داشته می‌شود. این سنت که نیمه‌ي ماه رمضان- شب‌های 14 تا 16 ماه- برگزار می‌شود، در قطر، بحرین و عربستان سعودی، کرنکعوه یا کریکشون، در کویت «قرقیعان»، در عمان «قرنقشوه» یا «تلمیس» و در امارات عربی متحده، «حق اللیله» یا «حق الله»، گفته می‌شود. در این شب کودکان لباس‌های سنتی زری دوزی پوشیده و کلاهی رنگی بر سر می‌گذارند و ظرف‌هایی را در دست گرفته و آن را جلو خانه‌ي همسایه‌ها و در کوچه‌های محله‌ي خود به صدا درمی‌آورند و از آنها هدایايی مانند اسباب بازی و شیرینی‌هایی مانند انجیر خشک، خرما، نقل و گردو می‌گیرند و در کیسه‌هایی که به همین منظور همراه دارند، می‌ریزند. این مراسم بعد از نماز مغرب آغاز شده و تا نیمه شب ادامه می‌یابد.
خانواده‌های قطری برای آماده کردن هدایای کودکان، از چند روز قبل از این مناسبت، به بازار سنتی «سوق واقف» هجوم برده و انواع هدایایی را که مغازه داران به همین مناسبت آماده و بسته بندی کرده‌اند، خریداری می‌کنند. لباس دختران از ماکسی سنتی با آستین بلند به نام «دراعه» و لباس پسران نیز از جلیقه و کلاه سنتی تشکیل شده و در حالی که در محله‌ها می‌گردند و جلو خانه‌ي همسایه‌ها توقف می‌کنند و برای گرفتن هدایا درمی‌زنند، شعرهایی این گونه می‌خوانند:
کرنکعوه کرکاعوه اعطونا... الله یعطیکم... بیت مکه بودیکم
| یا مکه یا المعموره
|
یا ام السلاسل و الذهب یا نوره
| |
| عطونا من مال الله
|
یسلم لکم عبدالله
| |
| عطونا دحبه میزان
|
یسلم لکم عزیزان
| |
| یا بینه یا الحبابه
|
|
ابوک مشرع بابه
|
| باب الکرم ما صکه
|
ولا حط له بوابه
|
لیلة النافلة:لیله النافله نیز مصادف با شب نیمه‌ي شعبان است که در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، از جمله قطر و آن هم توسط کودکان برگزار می‌شود. در این شب غذاها و شیرینی‌جات سنتی پخته می‌شود که معمولاً در همان بازار سنتی؛ یعنی سوق واقف تهیه و توزیع می‌شود.
الحیة- بیة:در این مراسم نیز مردم این کشور، به ویژه قطر، از اوایل حلول ماه ذیحجه در ظروف مخصوصی که از برگ درخت خرما بافته می‌شود، سبزه می‌کارند و هنگام عید آن را به ساحل برده، در بلندی می‌ایستند و با خواندن ترانه‌هایی به همین مناسبت، به آب‌های دریا می‌سپارند. این مراسم نیز بیشتر مخصوص کودکان است که گفته می‌شود در تکریم حجاج انجام می‌شود؛ زیرا کلمه‌ي حیه، در لهجه‌ي محلی، خلیجی به معنای حجیه (حاجی خانم) و کلمه‌ي بیه نیز به معنای بیجی؛ یعنی خواهد آمد، مي‌باشد.
ترانه‌اي که کودکان هنگام انداختن سبزه به دریا می‌خوانند، این گونه است:
| حیّتی حیّیناک
|
عشیناک وغدّیناک
| |
| ولیلة العید
|
علی الرملة رمیناک
|
این آیین را هم از دیرباز جشن می‌گیرند و ظاهر آن شبیه کاشت سبزه وسپردن آن به آب روان در آیین سيزده بدر ایرانیان است.
6-8 موزه ها
قطری‌ها به منظور نشان دادن فرهنگ منطقه‌ای، عربی و اسلامی خود و همچنین بیان هویت خویش، اقدام به ایجاد اداره‌ی موزه‌ها و آثار تاریخی نموده‌اند. یکی از هدف‌های اصلی این اداره، نگهداری آثار باستانی ملی و پژوهش درباره‌ی آن و گردآوری این آثار باستان شناسی و شرکت در کنفرانس‌های عربی و جهانی بوده است.
موزه‌ي ملی قطر:موزه‌ي ملی قطر، در سال 1975م گشایش یافت، به دلیل داشتن اشیایی در ارتباط با فرهنگ منطقه، در خلیج فارس مشهور شد. این موزه دربرگیرنده‌ی آثار تاریخی طبیعی، علوم، هنرهای اسلامی و تاریخی جدید، نفت و زندگی عربی است. بخش دریایی آن نیز دربرگیرنده‌ی آثاری از حیات دریایی و صیادی است. ضمناً موزه‌های ذیل هم در قطر فعال می‌باشند.
موزه‌ي مرکز سنت‌های ملی-موزه‌ي وکره- موزه‌ي خور- موزه‌ي ملی زباره و قلعه‌ی الکوت
موزه‌ی هنرهای اسلامی
موزه‌ي هنرهای اسلامی قطر، در یازدهم آذر 88 به طور رسمی راه‌اندازی شد و مورد استقبال مردم و هنرمندان قرار گرفت. این موزه را «ایم‌پی»، معمار برجسته‌ي چینی- آمریکایی، در سن 91 سالگی ساخت.؛ البته به این شرط که جزیره‌ای برای این کار در اختیارش گذاشته شود و بنایی که می‌سازد با هیچ بنای دیگری احاطه نشود. این موزه با 37161 مترمربع و با الگوی هندسی اسلامی و معماری عربی ساخته شده است و پرده‌‌ای شیشه‌ای به ارتفاع 45 متر که دریای آبی در آن انعکاس می‌یابد زیبایی این بنا را دو چندان کرده است.
گالری‌های این موزه با خوش‌نویسی، کاشی‌ها و سرامیک‌هایی از قرن هفتم به این طرف، تزئین شده است. به گفته‌ي «الیور واتسون»، گنبد نقره‌ای این موزه یکی از استثنایی‌ترین فضاهای خلق شده در دنیای معماری است. در این موزه بیش‌از هشتصد اثر هنری از ایران، اروپا، آسیا و خاورمیانه به نمایش گذاشته است و این آثار طوری انتخاب شده است که هر اثر بازگو کننده‌ي گوشه‌ای از جهان اسلام است.
7-8- کتابخانه های عمومی
كتابخانه‌هاي اين كشور عبارتند از: کتابخانهي ملی قطر، الخنساء، علی بن عبدالله آل ثانی، دارالثقافه، ابن حریر، و ابن قیم.
کتابخانهي ملی قطر، «دار الکتب القطریه» که در سال 1962 پس از ادغام کتابخانه‌های عمومی و معارف با یکدیگر تأسیس شده، از قدیمي‌ترین کتابخانه‌های کشورهای عرب حوزه‌ي خلیج فارس به شمار می‌آید و دارای هزاران جلد کتاب نفیس و خطی است. این کتابخانه دارای 262378 عنوان کتاب عربی، 37754 کتاب خارجی، 1106 عنوان کتاب ادواری عربی و 251 عنوان کتاب ادواری خارجی می‌باشد. از ديگر فعالیت‌های اين كتابخانه می‌توان به برگزاری همایش‌های فرهنگی و ادبی، شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی کتاب و چاپ و انتشار کتاب اشاره نمود؛ همچنين کار نظارت بر شرکت‌های انتشاراتی، جمع‌آوری و حفظ میراث قطر، تحقیق علمی و تبادل مطبوعات در داخل و خارج را به عهده دارد. سایر کتابخانه‌ها در قطر عبارتند از: کتابخانهي الخور، تأسیس 1977، کتابخانه الشمال تأسیس 1979، کتابخانه الخنسا تأسیس 1981، کتابخانهي الریان تأسیس 1982و کتابخانهي الوکره تأسیس 1985.