ساختار و سیاست های آموزشی سیرالئون

ساختار و سیاست آموزشی كشور

1-2-10-نظام آموزشی قدیم سیرالئون

نظام آموزشی دوران استعماری سیرالئون که انگلیسی‌ها آن را تحمیل کرده بودند چند دهه بعد از استقلال آن کشور نیز ادامه یافت. نتایج این نظام آموزشی که به هیچ وجه با فرهنگ و آداب و رسوم مردم این کشور تطابق نداشت صرفاً موجب افزایش فقر فرهنگی و اقتصادی و گسترش فرهنگ خدمت به بیگانه گشت به طوری که در دهه اخیر کشور سیرالئون یکی از آخرین کشورهای توسعه نیافته به شمار می‌رفت.

در نظام آموزشی مزبور دانش آموزان در سن 5 سالگی وارد مدرسه می‌شدند و طی 6 سال دوران ابتدائی را سپری می‌کردند که البته از 5 تا 7 سالگی دوره آمادگی و از 7 سالگی تا 12 سالگی دورۀ ابتدایی محسوب می‌گشت. دانش آموزان سپس در امتحان سراسری تحت عنوان «امتحان ورودی به دبیرستان و تعیین رشته» شرکت می‌کردند که مدت دوره دبیرستان بین 5 تا 7 سال بود بدین گونه که بعد از دوره 5 سالۀ دبیرستان دانش آموزان می‌توانستند دانش آموخته دوره دپیلم تلقی شوند و در صورت تمایل با سپری نمودن دو سال دیگر به اخذ مدرک دیپلم عالی نائل گردند. مدرک پایان دوره اول «گواهینامه آموزشی سطح معمولی» نامیده می‌شد. دانش‌آموزانی که واجد شرایط علمی و اقتصادی برای ورود به دانشگاه‌ها بودند می‌توانستند در این مرحله رسما درخواست ورود به دانشگاه را ارئه نمایند که معمولاً بین 4تا 5 سال به طول می‌انجامید و سال اول تحصیل، سال مقدماتی محسوب می‌گشت.

دانش‌آموزانی که با مدرک دپیلم عالی دانش آموخته می‌شدند و در واقع دورۀ هفت ساله دبیرستان را طی می‌کردند موفق به کسب مدرک «گواهینامه آموزشی سطح عالی» می‌شدند. این دانش‌آموزان بعد از ورود به دانشگاه نیازی به شرکت در کلاس‌های مقدماتی نداشتند و معمولاً بر اساس رشته‌های تحصیلی پس از سه و یا چهار سال مدرک کارشناسی خود را دریافت می‌نمودند.

بر اساس این سیستم آموزشی دانش‌آموزان سیرالئونی از دوره استعمار تا زمان تغییر نظام آموزشی مزبور به شرح ذیل بود:

الف: دوره آمادگی

5 سالگی                 کلاس اول مقدماتی

6 سالگی                 کلاس دوم مقدماتی

ب: دوره دبستان:

7 سالگی                 کلاس اول دبستان

8 سالگی                 کلاس دوم دبستان

9 سالگی                 کلاس سوم دبستان

10 سالگی               کلاس چهارم دبستان

11 سالگی               کلاس پنجم دبستان

12 سالگی               کلاس ششم دبستان

دانش‌آموزان بعد از اتمام کلاس ششم ابتدایی می‌بایست در امتحانات ورودی به دوره متوسطه شرکت نمایند که بسیاری از دانش‌آموزان به خاطر ضعف مالی و علمی در این مرحله مجبور به ترک تحصیل می‌شدند.

ج: دوره متوسطه با مدرک تکمیلی جی سی‌ای او ال[3]:

13 سالگی               کلاس اول دبیرستان

14 سالگی               کلاس دوم دبیرستان

15 سالگی               کلاس سوم دبیرستان

16 سالگی               کلاس چهارم دبیرستان

17 سالگی               کلاس پنجم دبیرستان

دانش‌آموزان پس از اتمام سال پنجم چنانچه فاقد شرایط علمی و مالی لازم برای ادامه تحصیل بودند می‌توانستند در امتحانات سراسری شورای غرب آفریقا شرکت نموده و ضمن اتمام تحصیلات مدرک دوره تحصیلی دبیرستان را دریافت کنند. البته دانش‌آموزان ممتاز با دارا بودن شرایط مالی مناسب می‌توانستند مراحل تکمیلی دبیرستان را ظرف دو سال سپری کرده و موفق به کسب مدرک دوره تکمیلی دبیرستان گردند.

د: اخذ مدرک دوره تکمیلی دبیرستان

18 سالگی ششم مقدماتی[4]

19 سالگی کلاس ششم عالی[5]

دانش‌آموزان پس از اخذ مدارک فوق برای ورود به دانشگاه نیازی به شرکت در کلاس‌های دوره مقدماتی نداشتند و بعد از سه سال می‌توانستند مدرک کارشناسی خود را اخذ نمایند.

دانشجویانی که با مدرک دوره تکمیلی دبیرستان. وارد دانشگاه می­شدند می‌توانستند در کلاس‌های ممتاز شرکت کرده و مدرک کارشناسی خود را با امتیاز ویژه اخذ کنند. علاوه بر آن آنها برای دوره کارشناسی ارشد نیز به راحتی پذیرفته می‌شدند و از نظر استخدام نیز ارجحیت داشتند. علاوه بر آن این دانش‌آموختگان معمولاً در صورت تقاضا برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های انگلستان به سهولت پذیرفته می‌شدند.

اغلب رشته‌های تحصیلی نظام آموزشی قدیم سیرالئون محدود به حوزه‌های علوم انسانی و تا حدودی علوم تجربی بود و رشته‌های فنی و حرفه‌ای کمتری در آن وجود داشت. (قزل سفلی، 1380:23)

2-2-10- نظام آموزشی جدید سیرالئون:

بحث و بررسی در مورد معایب نظام آموزشی قدیم سیرالئون که به نوعی میراث استعمار انگلستان محسوب می‌شد از اوایل دهه 1990 به طور جدی در دستور کار وزارت آموزش‌و‌پرورش قرار گرفت و مسئولان اشکالات فراوانی را متوجه آن نمودند. یکی از موضوعات مورد بحث عدم بهره‌دهی و در واقع عدم تطابق نظام آموزشی مزبور با واقعیت‌های موجود این کشور بود چرا که این نظام آموزشی به موازات توسعه انسانی، اجتماعی و اقتصادی کشور و تأمین نیازهای آن طراحی نشده بود و کشور را در معرض خطر استعمار جدید قرار داده بود. طراحان سیستم آموزشی جدید معتقد بودند غرب آفریقا و به ویژه سیرالئون با توجه به منابع خدادادی و طبیعی از پتانسیل وشرایط بالقوه توسعه مناسب برخوردار است و باید در ردیف کشورهای توسعه یافته جای می‌گیرد با این حال مشکلات شدید اقتصادی، وابستگی مقامات دولتی به استعمار پیر و عدم مطابقت نظام آموزشی با واقعیات موجود موجب عقب‌ماندگی شدید این کشور از نظر برنامه ریزی آموزشی شده است. مسئولان مرکز توسعه برنامه‌های تحصیلی وزارت آموزش‌و‌پرورش سیرالئون همچنین تأکید داشتند الگوی نظام آموزشی تحمیلی انگلستان بر سیرالئون موجب تخریب ساختار علمی و فرهنگی این کشور شده و تنها در خدمت طبقه اشراف و مرفهینی بوده که عموماً از فکر و اندیشه پویا و مردمی دور بوده و عمدتاً منافع شخصی را بر منافع ملت ترجیح می‌داده‌اند. علاوه بر آن دانش‌آموختگان نظام آموزشی مزبور عمدتاً در توسعه اقتصادی کشور نقش بسیار ناچیزی داشته و صرفاً مجری سیاست‌های اربابان خود بوده‌اند. در واقع طراحان نظام آموزشی جدید معتقد بودند در چنین نظامی تنها در صد بسیار ناچیزی از دانش‌آموزان وارد دانشگاه‌ها شده و این امر میزان بیکاری و بزهکاری را در جامعه افزایش می‌دهد. علاوه بر آن برغم وجود امکانات طبیعی مناسب چنین نظامی به هیچ عنوان نقشی در توسعه مشاغل، حرف، صنعت و.. نداشته و تنها نیروهای خدماتی و افراد پشت میزنشین را تربیت کرده است به طوری که جامعه امروز سیرالئون در رابطه با حرف و مشاغل مورد نیاز خود به شدت نیازمند دانش و تجربه اروپائی‌ها، هندی‌ها و لبنانی‌ها و.. است. در ارتباط با ایرادات دیگر نظام آموزشی قدیمی سیرالئون باید یادآور شد اکثر دانش‌آموختگان نظام آموزشی مزبور به دلیل عدم تطابق محفوظات خود با نیازهای جامعه از اشتغال به کار محروم بوده و برای گذران معیشت خود به امور غیرمتعارف مشغول بودند. علاوه بر آن به دلیل پیچیدگی‌های این نظام آموزشی بیش از 80 درصد مردم سیرالئون از نعمت خواندن و نوشتن محروم بوده‌اند.[6]

3-2-10-اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی كشور

نظام جدید آموزشی سیرالئون که آن را نظام آموزشی 4 – 3 – 3- 6 می‌نامند دارای چهار مرحله است:

- دوره ابتدایی که مدت آن شش سال است.

- دوره دبیرستان مقدماتی که مدت آن سه سال می‌باشد.

- دوره دبیرستان عالی (متوسطه) که مدت آن سه سال است.

- دوره دانشگاه تا مرحله کارشناسی که مدت آن چهار سال می‌باشد.

در نظام جدید آموزشی سیرالئون که از سال تحصیلی 94 – 93 برقرار گردیده است بر سرمایه‌گذاری بیشتر در رشته‌های فنی و حرفه‌ای، کشاورزی، برق، جوشکاری، بخاری، لوله‌کشی، تأسیسات و... تأکید شده است. در این ارتباط در نظام جدید آموزشی دانش‌آموزان ضمن تحصیل علوم نظری و انسانی، مطابق با ذوق و علاقه خود، حرفه و شغل مورد نیاز جامعه را فرا می‌گیرند و دیدگاه طراحان این سیستم مبتنی بر آن است که دانش‌آموزانی که توان ادامه تحصیل را ندارند نیز با حداقل اطلاعاتی که در مورد برخی حرفه‌ها و مشاغل مورد نیاز جامعه آموخته‌اند می‌توانند وارد بازار کار گردند. (قزل سفلی، 1380: 23-24)

ساختار نظام آموزشی جدید سیرالئون عبارت است از:

دوره ابتدایی

- کلاس اول ابتدایی              6 سالگی

- کلاس دوم ابتدایی              7 سالگی

- سال سوم ابتدایی                8 سالگی

- سال چهارم ابتدایی               9 سالگی

- سال پنجم ابتدایی                10 سالگی

- سال ششم ابتدایی               11 سالگی

در این دوره معلمان ضمن تدریس، استعدادهای دانش‌آموزان را در پایان هر سال مورد ارزیابی قرار می‌دهند. شورای معلمان مدارس مربوطه نیز در پایان سال ششم ابتدایی نظریه خود را در مورد استعدادهای فنی و حرفه‌ای هر یک از دانش‌آموزان به طور کتبی به مدیریت و اولیای دانش‌آموزان منعکس می‌نمایند. این نظریه به دانش‌آموز کمک می‌کند تا رشته متناسب با استعداد خود را انتخاب نماید. کلیه دانش‌آموزان پس از اتمام دوره ابتدایی باید در امتحانات عمومی جهت ورود به دوره بعدی شرکت نمایند.

- مرحله دبیرستان مقدماتی

- کلاس اول دبیرستان مقدماتی

- کلاس دوم دبیرستان مقدماتی

- کلاس سوم دبیرستان مقدماتی

در این دوره استعداد دانش‌آموزانی که با آزمایشگاه‌ها، فنون، حرفه‌ها و مشاغل به طور نظری و عملی آشنا می‌شوند با دقت بیشتری مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در پایان این دوره با راهنمایی اولیای مدارس و معلمان مربوطه دانش‌آموزان رشته مورد علاقه خود را به طور قطعی انتخاب می‌کنند.

مرحله دبیرستان عالی (متوسطه):

1- کلاس اول دبیرستان یا هنرستان

2- کلاس دوم دبیرستان یا هنرستان

3- کلاس سوم دبیرستان یا هنرستان

در این دوره دانش‌آموزان بیشتر وقت خود را صرف حضور در کارگاه‌های فنی و حرفه‌ای نموده و در پایان دوره به‌عنوان تکنیسین رشته‌های کشاورزی، فنی و حرفه‌ای، تأسیسات و برق و... دانش‌آموخته می‌گردند.

مقطع تحصیلات در مقطع کارشناسی

دانش‌آموزانی که دررشته‌های فنی و حرفه‌ای موفق به اخذ دیپلم شده‌اند در صورت دارا بودن شرایط لازم که شرح آن در نظام قدیم آموزشی آمده است می‌توانند وارد دانشگاه شده و در سطوح عالیه در رشته‌های مورد علاقه خود ادامه تحصیل دهند. در این مقطع تفاوتی بین نظام جدید و قدیم آموزشی وجود ندارد. www.Unesco.org / Sierra leone /2010))

4-2-10-ویژگی‌های نظام جدید آموزشی سیرالئون:

- دانش‌آموزان بعد از پایان هر دوره اعم از دبیرستان مقدماتی و عالی می‌توانند وارد بازار کار شوند.

- کاهش آمار ترک تحصیل دانش‌آموزان

- روی آوردن بیشتر دانش‌آموزان به مشاغل غیرخدماتی

- کاهش شدید بورکراسی اداری

- افزایش طبقه فعال و پویای جامعه سیرالئون

- افزایش روحیه خدمت به وطن

- کاهش بزهکاری‌های اجتماعی

- افزایش کارشناسان فنی و حرفه‌ای و صاحبان حرف و مشاغل

- بهره‌مندی تمام اقشار ملت سیرالئون از مزایای این سیستم و عدم تعلق آن به طبقه خاص

- ایجاد نشاط و تحول در بین مردم اعم از مسلمانان و مسیحی و مبارزه با تحجر و ایستائی

- درآمدزا بودن نظام جدید آموزشی. (www.Unicef.org/sierra leone/2011)[7]

جنگ داخلی سیرالئون ضربات سنگینی بر زیربنای نظام آموزشی سیرالئون وارد آورد و موجب ویرانی 1270 باب مدرسه ابتدایی در سرتاسر سیرالئون بویزه مناطق روستایی شد به‌گونه‌ای که طی سال‌های 1991 تا 2001 میلادی تعداد زیادی از والدین صرفاً بدلیل ناامنی مناطق اطراف خود و بیم حمله شورشیان از ثبت نام فرزندانشان در مدارس خودداری می‌کردند. حملات مکرر شورشیان به شهرها و روستاهای کشور موجب شد که تنها در سال 2001 میلادی 67 درصد از تمام دانش آموزانی که باید سر کلاس‌های درس حاضر می‌شدند در مدارس ثبت نام نکنند. علاوه بر آن تعداد زیادی از نوجوانان این کشور نیز با پیوستن به شورشیان جبهه متحد انقلابی عملا ترک تحصیل کرده و بجای کلاس درس و مدرسه اسلحه بدست گرفته و به کشتار مردم شهری و روستایی پرداختند. گستردگی این معضل بزرگ فرهنگی در دهه 1990 به اندازه‌ای بود که مقامات سازمان ملل به‌طور جدی معتقدند طی سال‌های جنگ داخلی تقریباً یک نسل از نوجوانان کشور سیرالئون از تحصیل محروم مانده و بدلیل حملات شورشیان نتوانستند در مدارس ثبت نام کنند. البته سازمان‌های امداد رسانی بین‌المللی در سال‌های 1991 تا 2000 میلادی برای کودکانی که به همراه والدین خود به گینه و لیبریا پناه برده بودند کلاس‌هایی برگزار کردند ولی این دوره‌های آموزشی کوتاه هیچ گاه نتوانست خلاء عدم حضور این دانش‌آموزان را در مدارس جبران کند از این روی سازمان یونیسف معتقد است بزرگسالان فعلی سیرالئون بدلیل مشکلات ناشی از جنگ داخلی و با وجود پشت سر نهادن سال‌های تحصیلی از سواد و معلومات کمتری در مقایسه با دانش آموزان دهه‌های 1970 و 1980 میلادی برخوردارند. (www.Unicef.org/sierra leone/2011)

شایان ذکر است از سال 2002 و پایان یافتن جنگ داخلی سیرالئون مقامات آموزشی سیرالئون با کمک سازمان‌های بین‌الملی، سازمان علمی فرهنگی یونسکو، یونیسف [8]و برخی کشورها از جمله عربستان، مصر، چین و فرانسه اقدامات قابل توجهی را برای رفع مشکلات آموزشی موجود آغاز کرده‌اند که در صورت ثبات سیاسی کشور و بهبود وضعیت اقتصادی نوید بخش آینده‌ای روشن برای مردم این کشور و افزایش شمار باسودان سیرالئون خواهد بود. (مطالعات میدانی نویسنده، فریتاون، 1386)