تئاتر و هنرهای نمایشی تایلند

خن

خُن از نمایش‌های سنتی و درباری تایلند است که همراه با نقاب و رقص اجرا می‌شود و میراثی از دورهٔ تاریخی آیوتایا است.این نمایش برآمده از آیین‌های مذهبی است و نشانهٔ ایمان و باورهای مردم سیام است و ریشه‌ای ژرف در مکتب‌های هندی، برهمنی، تاریخ و دربار تایلند دارد. و نقش مهمی در رواج صداقت و وظیفه‌شناسی و گوشزدکردن آن به درباریان بازی می‌کند و نمایانگر قدرت و فر ایزدی شاهان است و از سنت‌ها، آداب و تشریفات مذهبی بسیار ماهرانه و دقیق، تشکیل می‌شود.

«این نمایش در حقیقت بدنهٔ اصلی و جوهر هنر کلاسیک و سنتی تایلند است، زیرا شباهت‌های بسیاری بین خُن و نقاشی مینیاتور دیواری از یک سو و معماری و مجسمه‌سازی و موسیقی این کشور از سوی دیگر وجود دارد؛ همچنین طرح لباس‌های پرزرق و برق بازیگران، پیشتر در کتاب‌های قدیمی و نقاشی‌های مینیاتور دیواری دیده می‌شد».بدین‌سان نمایشی که در آن انسان به جای عروسک بازی می‌کرد، به صحنه آمد و پس از قرن‌ها تکاپوی هنری در دنیای اسطوره‌ای فرشته‌ها، انسان‌ها، دیوها و میمون‌ها، این حماسه به صورت زنده اجرا شد.

داستان اصلی نمایش خن بر پایهٔ حماسه مشهور راماکیشن بنا شده است که در فصول پیش خلاصهٔ آن را آوردیم. نمایش خن بسیار مفصل است و اجرای خلاصه‌ای از آن بیش از ۲۰ ساعت طول می‌کشد و بازیگران باید دو روز متوالی روی صحنه باشند؛ اجرای کامل آن با ۳۱۱ بازیگر، بیش از یک ماه (یا ۷۲۰ ساعت) زمان می‌خواهد. از این رو برای نمایش آن از نسخهٔ کوتاه‌تری از راماکیئن، تألیف پادشاه رامای دوم استفاده می‌شود و امروزه برگزیده‌ای از آن را در ۳ ساعت نمایش می‌دهند.

«بی‌گمان صورتک‌ها مهم‌ترین عامل در نمایش خُن به‌شمار می‌روند. صورتک‌سازی، هنری تخصصی است که نیازمند مهارت بسیار و استادی در این فن است. همه صورتک‌هایی را که در این نمایش به‌کار می‌روند، هنرمندان خِبره و باتجربه می‌سازند و می‌توانند به خوبی از روی صورتک‌هایی که قرن‌های پیاپی در نمایش خُن به کار می‌رود، الگوبرداری‌کنند.

نکتهٔ جالب آن که صورتک‌ها برای نقش‌های انسانی به کار نمی‌رود. به جای آن افرادی که نقش انسان را بازی می‌کنند به خود رنگ سفید می‌زنند و به ابروان، لب‌ها و چشم‌های خود به شکل صورتک‌های قدیمی خُن، رنگ‌های بسیار غلیظ می‌زنند.

چون لباس‌هایی که در هنگام نمایش پوشیده می‌شوند از روی لباس‌های پادشاه و سایر اعضای دربار گرفته شده است، پرداختن به جزیات در این نمایش اهمیت بسیار دارد. در همهٔ قلابدوزی‌ها و گلدوزی‌ها، به‌گونه‌ای هنرمندانه به جزئیات پرداخته می‌شود و بسیار زیبا است.آنچه که به این نمایش ویژگی می‌دهد این است که آستین‌ها و سلاح‌ها، رنگ‌های گوناگون دارند. این کار پس از بررسی شماری از منابع تاریخی از جمله موزه ملی، کتاب‌های نجومی و آثار هنری کلاسیک تایلند انجام شده است. درخشش این لباس‌های شکوهمند و پرزرق و برق در زیر نور صحنه، دوچندان می‌شود.

وسایل روی صحنه درعین‌حال که نو هستند، کاملاً از روی ابزار و لوازم سنتی و قدیمی ساخته می‌شوند تا تماشاچیان به‌ خوبی بتوانند آنچه را در صحنه می‌گذرد، درک کنند. برای نمونه ارابه‌های سلطنتی که نقش‌های اصلی را بازی می‌کنند، با یکدیگر متفاوتند. مثلاً ارابهٔ فرارام، قهرمان اصلی داستان به شکل گارودا است، ولی ارابهٔ توساکانت به شکل ناگا (مار موذی) ساخته شده است».

لاخُن

پس از خُن نوبت به نمایش سنتی لاخُن (Lakhon) می‌رسد که با رقص همراه است ولی رسمیت کمتری دارد؛ بازیگران آن جز برخی از شخصیت‌های داستان مانند میمون‌ها و موجودات غیرانسان، نقاب به صورت نمی‌زنند. داستان نمایش لاخن هم بر حماسه‌های راماکیشن، جاتاکاها و افسانه‌های عامیانه بنا شده است.

لیکای

تئاتر دیگری نیز به نام لیکای (Likay) اجرا می‌شودکه درواقع حالت مسخرهٔ لاخُن است و در آن از پانتومیم، اپرای فولکلوریک کمدی و طنز اجتماعی استفاده می‌شود. این نمایش را در معابد، در برابر زمینهٔ رنگی ساده اجرا می‌کنند و از نمایش‌های پربیننده است.

مرکز نمایش سالا چالرم‌کرونگ

یکی از سالن‌های مهم نمایش خُن و دیگر نمایش‌های حماسی تایلند، تئاتر سلطنتی «سالا چالرم‌کرونگ» (Sala Chalerm Krung) در بانکوک است. این بنا در جولای ۱۹۳۲م به مناسب یکصد و پنجاهمین سال پایتختی بانکوک و با کمک مالی پادشاه رامای هفتم گشایش یافت. معماری این سالن که یکی از شاهزادگان تایلندی تحصیل‌کردهٔ فرانسه اجرا کرده است، به‌گونه‌ای است که ستون حامل ندارد و چون جلوی دید تماشاگران گرفته نمی‌شود، بیشترین فضای مفید را برای تماشا به وجود می‌آورد.

این مجموعه که از ساختمان‌های مدرن تایلند به‌شمار می‌رود، گنجایش بیش از هزار نفر را به صورت نشسته دارد و دارای یک سالن پذیرایی، سالن رقص و یک غذاخوری است. در این تالار ابتدا فیلم‌های خارجی و کمی هم از فیلم‌های تایلندی نمایش داده می‌شد؛ چون در آن زمان هنوز در تایلند تلویزیون نیامده بود، این فیلم‌ها و اجرای نمایش‌های زنده، طرفداران فراوانی در میان مردم داشت. این مرکز که سازمان هنرهای زیبا آن را میراث تاریخی تایلند اعلام کرده است، در ۱۹۹۳م بازسازی شد و امکانات بهتری برای تماشاگران و بازیگران فراهم آمد.

از آنجا که مرکز هنری سالا چالرم‌کرونگ گروه بازیگری ندارد، برای هر نمایشی که به صحنه می‌آید آزمون آزاد هنرپیشگی برای همهٔ نقش‌ها برگزار می‌کند و بازیگران برگزیده شده، می‌توانند در نقشی که به آن علاقه دارند، در این نمایش بازی‌کنند.