فرهنگ عمومی قطر
قطر کشوری مهاجر‌پذیر است؛ لذا از فرهنگ‌های گوناگونی تأثیر پذیرفته است که بعضی از آنها مانند فرهنگ اسلامی اثرات مثبت و برخی اثرات منفی بر جامعه قطر داشته‌اند. می‌توان فرهنگ سنتی و بومی قطر را طی چند دهه‌ی گذشته، متأثر از فرهنگ‌های زیر دانست:
الف) فرهنگ ایرانی: ایرانیان به دلیل نزدیکی و همسایگی و سهولت رفت و آمد به آن کشور جزو اولین گروه‌هایی هستند که بر فرهنگ قطر اثر گذاشته است.
ب) فرهنگ دیگر ملت‌ها: فرهنگ هندی، پاکستانی، فیلیپینی، اندونزی و به تازگی موریتانیایی، نیز در فرهنگ این کشور، مؤثر بوده‌است و اکثر خانواده‌های قطری از خدمه‌های این كشورها برای نگهداری از فرزندانشان و نظافت خانه و غیره استخدام می‌کنند.
1-8- آداب و رسوم،غذاهای سنتی،لباس سنتی،مراسم خواستگاری و ازدواج، سو گواری
مردم قطر در محیطی آرام و باصفا زندکی می‌کنند و به همدیگر احترام می گذارند. به شعائر، قوانین و حفظ نظم با دیده‌ی احترام می‌نگرند. مردمانی میهمان نواز، متدین، پرکار و دوراندیش‌اند. به ندرت دروغ می‌گویند و به عمران و آبادی کشور خود علاقه دارند. مردم قطر در کمال سادگی و بی‌آلایشی و در نهایت اطمینان معامله می‌کنند. تنها ضمانتی که در معاملات دوطرفه وجود دارد، تعهد اخلاقی است همچنین کم و بیش روحیه، اخلاق و عادت یکسانی دارند و در مهمان‌داری، آداب سفر، عیدها، جشن‌ها و... با هم همانند هستند.
مهمان نوازی یکی از مهمترین رکن از ارکان فرهنگ قطریها به شمار می آید. قطریها از میهمانان مذکر خود در سالنی خاص در منزلشان پذیرایی می کنند. و طبق سنت میهمانان بر روی متکا و بالشت می نشینند ولی در حال حاضر این مجالس تبدیل به اتاقهای امروزی که مجهز به پیشرفته ترین تکنولوژی های روز دنیا مانند تلویزیون .دی وی دی و مبلمان و.... می باشد.
نوع پوشش زنان قطری عبارت است از چادر مشکی که تمام بدن را پوشش می دهد، و حجاب مشکی رنگ که قسمت سر را پوشش می دهد. بعضی از زنان بغیر از چادر مشکی، نقاب که بجز چشم کل صورت را می پوشاند نیز استفاده می کنند و نیز از دستکش.
اما پوشش مردان متشکل از لباس سفید رنگ بلند بنام (ثوب یا دشداشه) بهمراه شال (قطره) که به دو زنگ سفید و قرمز می باشد.
غذاهای سنتی:هریس، مضروبه، الثرید، مرقوقه، مجبوس، بریانی، مشخول، کبسه، عصیده، خبیصه، خنفروش، ساقو، بلالیط، محمر، کباب، خبزمحلی، خبزجباب و بثیثه، از غذاهای معروف و سنتی این کشور به شمار می‌آیند.
لباس سنتی: نوع پوشش زنان قطری عبارت است از چادر مشکی که تمام بدن را پوشش می دهد، و حجاب مشکی رنگ که قسمت سر را پوشش می دهد. بعضی از زنان بغیر از چادر مشکی، نقاب که بجز چشم کل صورت را می پوشاند نیز استفاده می کنند و نیز از دستکش.
اما پوشش مردان متشکل از لباس سفید رنگ بلند بنام (ثوب یا دشداشه) بهمراه شال (قطره) که به دو زنگ سفید و قرمز می باشد.
مراسم خواستگاری
آداب و رسوم ازدواج در قطر:آداب و سنن مراسم ازدواج در قطر مانند دیگر كشورهای عربی حوزه خلیج فارس و شهرهای جنوبی كشورمان ایران شامل یك سری از مراحل می‌باشد.
مرحله اول (الخطابه):الخطابه به یك خانمی می‌گویند كه كارش پیدا كردن دختر خوب و مناسب برای خانواده داماد است كه در مقابل آن مبلغی از خانواده داماد دریافت می‌كند.این خانم طبق سلیقه خانواده داماد به دنبال دختر مورد نظر در تمام منازل را می‌زند. هنگامی كه دختر مناسب را یافت شد برای آشنایی بیشتر و اخذ موافقت نهایی به منزل خانواده داماد دعوت می‌شوند. و در صورت توافق طرفین وارد مرحله بعدی می‌شوندكهنام (الذره) است.
مرحله دوم الدزه:الدزه عبارت است از یك بسته و یا ساك بزرگ كه حاوی لباسهای عروس و جهیزیه با یك كیسه كوچك مالی است كه به منزل عروس می‌برند. این مراسم شب و قبل از نماز عشا برگزار می‌شودو به این صورت است كه خانواده داماد برای احیای این مراسم از كلیه فامیلها و دوستان به خانه دعوت می‌كند و بسته الدزه كه آماده كردند دسته جمعی و سرودن (الف الصلاه و السلام علیك یا حبیب الله محمد) و زدن كل به سوی منزل عروس حركت می‌كنند. به محض رسیدن به خانه عروس خانواده عروس بهمراه مدعوین از آنان استقبال می‌كنند و وقتی دو خانواده مستقر شدند به باز كردن بسته الدزه می‌پردازند و از وسایلهایی كه برای عروس آورده شده تمجید می‌كنند.
مرحله سوم شب حنا زدن است:در این شب از دو خانواده عروس و داماد و اطرافیان دعوت می‌شود و لباس عروس در شب حنا به رنگ سبز است كه تمام بدن بجز دستان و پاها پوشش می‌دهد. و ضمن این كه در این شب به دستان و پاهای عروس حنا می‌گذارد برای بركت دیگر دختران حاضر نیز به دستان خود حنا می‌گذارند.
و پایان مرحله شب عروسی است،ا ین مراسم خانم بصورت مجزا از آقایان برگزار می‌شود. لازم به ذكر است كه كلیه مراسم ویژه خانم‌ها می‌باشد و فقط شب عروسی است كه آقایان نیز بصورت مجزا دعوت می‌شوند. البته این مراسم‌ها در گذشته صورت می‌گرفت ولی امروزی فقط شب حنا و شب عروسی برگزار می‌شود.
در این کشور خانواده‌های قطری با درخواست مهریه‌های سنگین، دخترانشان را به خانه‌ی بخت می‌فرستند. مهریه به صد و پنجاه هزار ریال قطر، می‌رسد و اکثر ازدواج‌ها در این کشور فامیلی است و تمام هزینههای مراسم جشن عروسی (مهریه عروس، لباس، طلا و هزینه‌ی مراسم جشن) بر عهده داماد می‌باشد. در این کشور برای این مراسم، بیشتر از پانصد هزار ریال قطر، هزینه می‌شود و برای خانم‌ها از سالن‌های بزرگ و برای آقایان از خیمه‌های مجهز با کامل‌ترین دستگاه‌ها، برای برپایی مراسم استفاده می‌كنند و حداقل قیمت جایگاهی که عروس و داماد در آن برای چند ساعت در سالن زنانه می‌نشینند، به پانزده هزار می‌رسد و این جدای از لباس‌عروس است که اکثر قطریها از خارج و از مدل‌ساز لبنانی یا اروپایی استفاده می‌کنند. پول‌هایی که هر فرد برای رقابت بین دو خانواده بر سر عروس و داماد از خانواده‌ی دو طرف ریخته می‌شود، بیشتر از ده هزار ریال می‌باشد و رقابت آنها طوری است که با دلار و یا یورو نیز با هم رقابت می‌کنند. این امر هزینههای سنگینی بر دوش داماد می‌گذارد. در ماه مبارک رمضان شبکه‌ی تلویزیونی قطر، سریالی قطری به نام تصانیف 2 پخش نمود و این هزینه‌ها را به طور مفصل به تصویر كشید. این سریال، واقعیت اجتماعی مردم قطر را در این‌گونه مراسم، بیان نمود و این یک واقعیت است که در زندگی قطریها به صورت واضح و آشکار دیده می‌شود. قیمت اجاره‌ی خیمه به مدت یک شب با همه امکاناتش به یك‌صد و پنجاه هزار ریال می‌رسد، به غیر از هزینه‌ی سنگین سالن خانم‌ها که حداقل به ده هزار ریال می‌رسد
2-8- جشن ها و سرود ها
عید فطر و عید قربان و روز ملی قطر، از مهمترین جشن‌های این کشور به شمار می‌آیند. در این بین، مردم برای عیدهای‌های قربان و فطر اهمیت بسیاری قائل هستند. در روز عید قربان، گوسفند قربانی کرده و نماز عید را به جای می‌آورند. در روز عید فطر و عیدقربان، به خانه‌های یکدیگر می‌روند و عید را تبریک می‌گویند و با صبحانه‌ای که شامل چای، قهوه، برنج، گوشت و... می‌شود افطار می‌کنند. در این روز لباس نو می‌پوشند و با سوزاندن عود، عطر و گلاب، لباسهای خود را خوشبو می‌کنند و ابتدا به دیدن پدر و مادر می‌روند و همه در خانه‌ی بزرگ خانواده جمع می‌شوند و در آن‌جا صبحانه و ناهار می‌خورند و یک عادت خوبی که از آنها ملاحظه شده است، این است كه در این روز هر خانواده‌ای كه عزیزی را از دست داده، به قبرستان می‌روند و برایشان فاتحه می‌خوانند و یاد آنها را زنده می‌کنند.
3-8- تقویم سالانه ؛ تاریخچه و مبنای سال نو؛تعطیلات رسمی
تاریخ وزارت‌خانه‌ها و ادارات این کشور، بر اساس تاریخ میلادی است و فقط در ماه مبارک رمضان از تقویم هجری استفاده می‌نمایند. تعطیلات رسمیاین کشور عبارتند از: روز ملی قطر، عید قربان(5روز) و فطر(4روز)، تعطیلات هفته‌ای روز جمعه و شنبه، تعطیلات رسمی این كشور هستند.
4-8- مناسبت های ملی و مذهبی
مردم شبه جزیره‌ی قطر، برای عیدهای قربان و فطر اهمیت بسیاری قایل هستند. در روز عید قربان گوسفند قربانی کرده و نماز عید را به جای می‌آورند. در روز عید فطر، پس از ادای نماز عید، به گورستان رفته و برای گذشتگان خود، فاتحه می‌خوانند در این روز به خانه‌های یکدیگر می‌روند و عید را تبریک می‌گویند و روز عید فطر را با صبحانه‌ای که شامل چای، قهوه، برنج، گوشت و... است، افطار می‌کنند. در این روز لباس نو می‌پوشند و با سوزاندن عود، عطر و گلاب، لباسهای خود را خوشبو می‌کنند.
5-8- تفریحات ؛سفر و گردشگری
مجالس قطری:برگزاری نشست‌های هفتگی خانوادگی و قبیله‌ای در قطر تحت عنوان «مجلس» در منزل رئیس یا بزرگ قبیله یکی از عادت‌های دیرینه و حسنه‌ی کشورهای عربی، از جمله قطر است. این نشست‌ها را که تنها با شرکت مردان و در سالن پذیرایی منزل بزرگ قبیله برگزار می‌شود، در کویت، «دیوانیه» و در قطر، «مجلس» می‌نامند. برخی قبیله‌های ثروتمند ساختمان‌های مستقل و مجللی را خارج از منزل مسکونی رئیس قبیله می‌سازند که علاوه بر نشست‌های هفتگی یاد شده، مراسم عروسی و دید و بازدید عیدها و مناسبت‌ها را نیز در همان مکان برگزار می‌کنند.
مجلس نشینی در قطر در برخی قبیله‌ها فقط منحصر به افراد فامیل است؛ امّا در برخی از قبیله‌های دیگر کشورها، حتی خارجی‌های مقیم نیز در آن حضور می‌یابند و درباره‌ی امور مختلفی مانند روابط خانوادگی، شغل، تجارت و اقتصاد، گفت و گو می‌کنند.
طبق پژوهش اردیبهشت ماه سال 1388 دانشگاه «کامن وولت» قطر، 77 درصد قطریها به طور هفتگی در مجالس دور هم جمع می‌شوند. این در حالیست که 45 درصد مردم نیز تقریباً هر روز با یکدیگر ملاقات می‌کنند. هدف از برگزاری مجالس از دیرباز، آشناسازی نوجوانان و جوانان به آداب و رسوم قبیله‌ای و تشویق آنان برای حفظ این سنت، همچنین بررسی مشکلات احتمالی افراد قبیله و حل اختلافات آنان از طریق مسالمت آمیز بوده است و در عین حال در این مجالس درباره‌ی مسائلی مانند تجارت و اوضاع بازار گرفته تا بازگو کردن خاطره‌ها، گفت و گو می‌شود.
برگزاری این گونه مجالس که در گذشته‌های دور تقریباً تنها محفل خانوادگی و فامیلی بود، در سال‌های گذشته به خاطر تهاجم فرهنگ الکترونیکی مانند اینترنت و شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای، رنگ باخته است. در سال‌های اخیر مجالس مورد بحث بیشتر منحصر به حضور پیرمردان و افراد میان‌سال شده که هنوز به سنت دیرینه‌ی خویش پایبند هستند و به قول خودشان تلویزیونی نشده‌اند. قطریها از این که قشر جوان امروزی وقت خود را بیشتر به تماشای تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری اختصاص می‌دهند نگرانند.
شب‌های کرنکعوه
«کرنکعوه» یا قریقعان، یکی دیگر از سنت‌های فرهنگی دیرینه‌ی مردم کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج فارس است که گفته می‌شود از دوران عباسیون به ارث مانده و همچنان پاس داشته می‌شود. این سنت که نیمه‌ی ماه رمضان- شب‌های 14 تا 16 ماه- برگزار می‌شود، در قطر، بحرین و عربستان سعودی، کرنکعوه یا کریکشون، در کویت «قرقیعان»، در عمان «قرنقشوه» یا «تلمیس» و در امارات عربی متحده، «حق اللیله» یا «حق الله»، گفته می‌شود. در این شب کودکان لباسهای سنتی زری دوزی پوشیده و کلاهی رنگی بر سر می‌گذارند و ظرف‌هایی را در دست گرفته و آن را جلو خانه‌ی همسایه‌ها و در کوچه‌های محله‌ی خود به صدا درمی‌آورند و از آنها هدایایی مانند اسباب بازی و شیرینی‌هایی مانند انجیر خشک، خرما، نقل و گردو می‌گیرند و در کیسه‌هایی که به همین منظور همراه دارند، می‌ریزند. این مراسم بعد از نماز مغرب آغاز شده و تا نیمه شب ادامه می‌یابد.
خانواده‌های قطری برای آماده کردن هدایای کودکان، از چند روز قبل از این مناسبت، به بازار سنتی «سوق واقف» هجوم برده و انواع هدایایی را که مغازه داران به همین مناسبت آماده و بسته بندی کرده‌اند، خریداری می‌کنند. لباس دختران از ماکسی سنتی با آستین بلند به نام «دراعه» و لباس پسران نیز از جلیقه و کلاه سنتی تشکیل شده و در حالی که در محله‌ها می‌گردند و جلو خانه‌ی همسایه‌ها توقف می‌کنند و برای گرفتن هدایا درمی‌زنند، شعرهایی این گونه می‌خوانند:
کرنکعوه کرکاعوه اعطونا... الله یعطیکم... بیت مکه بودیکم
| یا مکه یا المعموره
|
یا ام السلاسل و الذهب یا نوره
| |
| عطونا من مال الله
|
یسلم لکم عبدالله
| |
| عطونا دحبه میزان
|
یسلم لکم عزیزان
| |
| یا بینه یا الحبابه
|
|
ابوک مشرع بابه
|
| باب الکرم ما صکه
|
ولا حط له بوابه
|
لیلة النافلة:لیله النافله نیز مصادف با شب نیمه‌ی شعبان است که در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، از جمله قطر و آن هم توسط کودکان برگزار می‌شود. در این شب غذاها و شیرینی‌جات سنتی پخته می‌شود که معمولاً در همان بازار سنتی؛ یعنی سوق واقف تهیه و توزیع می‌شود.
الحیة- بیة:در این مراسم نیز مردم این کشور، به ویژه قطر، از اوایل حلول ماه ذیحجه در ظروف مخصوصی که از برگ درخت خرما بافته می‌شود، سبزه می‌کارند و هنگام عید آن را به ساحل برده، در بلندی می‌ایستند و با خواندن ترانه‌هایی به همین مناسبت، به آب‌های دریا می‌سپارند. این مراسم نیز بیشتر مخصوص کودکان است که گفته می‌شود در تکریم حجاج انجام می‌شود؛ زیرا کلمه‌ی حیه، در لهجه‌ی محلی، خلیجی به معنای حجیه (حاجی خانم) و کلمه‌ی بیه نیز به معنای بیجی؛ یعنی خواهد آمد، می‌باشد.
ترانه‌ای که کودکان هنگام انداختن سبزه به دریا می‌خوانند، این گونه است:
| حیّتی حیّیناک
|
عشیناک وغدّیناک
| |
| ولیلة العید
|
علی الرملة رمیناک
|
این آیین را هم از دیرباز جشن می‌گیرند و ظاهر آن شبیه کاشت سبزه وسپردن آن به آب روان در آیین سیزده بدر ایرانیان است.
6-8 موزه ها
قطریها به منظور نشان دادن فرهنگ منطقه‌ای، عربی و اسلامی خود و همچنین بیان هویت خویش، اقدام به ایجاد اداره‌ی موزه‌ها و آثار تاریخی نموده‌اند. یکی از هدف‌های اصلی این اداره، نگهداری آثار باستانی ملی و پژوهش درباره‌ی آن و گردآوری این آثار باستان شناسی و شرکت در کنفرانس‌های عربی و جهانی بوده است.
موزه‌ی ملی قطر:موزه‌ی ملی قطر، در سال 1975م گشایش یافت، به دلیل داشتن اشیایی در ارتباط با فرهنگ منطقه، در خلیج فارس مشهور شد. این موزه دربرگیرنده‌ی آثار تاریخی طبیعی، علوم، هنرهای اسلامی و تاریخی جدید، نفت و زندگی عربی است. بخش دریایی آن نیز دربرگیرنده‌ی آثاری از حیات دریایی و صیادی است. ضمناً موزه‌های ذیل هم در قطر فعال می‌باشند.
موزه‌ی مرکز سنت‌های ملی-موزه‌ی وکره- موزه‌ی خور- موزه‌ی ملی زباره و قلعه‌ی الکوت
موزه‌ی هنرهای اسلامی
موزه‌ی هنرهای اسلامی قطر، در یازدهم آذر 88 به طور رسمی راه‌اندازی شد و مورد استقبال مردم و هنرمندان قرار گرفت. این موزه را «ایم‌پی»، معمار برجسته‌ی چینی- آمریکایی، در سن 91 سالگی ساخت.؛ البته به این شرط که جزیره‌ای برای این کار در اختیارش گذاشته شود و بنایی که می‌سازد با هیچ بنای دیگری احاطه نشود. این موزه با 37161 مترمربع و با الگوی هندسی اسلامی و معماری عربی ساخته شده است و پرده‌‌ای شیشه‌ای به ارتفاع 45 متر که دریای آبی در آن انعکاس می‌یابد زیبایی این بنا را دو چندان کرده است.
گالری‌های این موزه با خوش‌نویسی، کاشی‌ها و سرامیک‌هایی از قرن هفتم به این طرف، تزئین شده است. به گفته‌ی «الیور واتسون»، گنبد نقره‌ای این موزه یکی از استثنایی‌ترین فضاهای خلق شده در دنیای معماری است. در این موزه بیش‌از هشتصد اثر هنری از ایران، اروپا، آسیا و خاورمیانه به نمایش گذاشته است و این آثار طوری انتخاب شده است که هر اثر بازگو کننده‌ی گوشه‌ای از جهان اسلام است.
7-8- کتابخانه های عمومی
كتابخانه‌های این كشور عبارتند از: کتابخانهی ملی قطر، الخنساء، علی بن عبدالله آل ثانی، دارالثقافه، ابن حریر، و ابن قیم.
کتابخانهی ملی قطر، «دار الکتب القطریه» که در سال 1962 پس از ادغام کتابخانه‌های عمومی و معارف با یکدیگر تأسیس شده، از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های کشورهای عرب حوزه‌ی خلیج فارس به شمار می‌آید و دارای هزاران جلد کتاب نفیس و خطی است. این کتابخانه دارای 262378 عنوان کتاب عربی، 37754 کتاب خارجی، 1106 عنوان کتاب ادواری عربی و 251 عنوان کتاب ادواری خارجی می‌باشد. از دیگر فعالیت‌های این كتابخانه می‌توان به برگزاری همایش‌های فرهنگی و ادبی، شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی کتاب و چاپ و انتشار کتاب اشاره نمود؛ همچنین کار نظارت بر شرکت‌های انتشاراتی، جمع‌آوری و حفظ میراث قطر، تحقیق علمی و تبادل مطبوعات در داخل و خارج را به عهده دارد. سایر کتابخانه‌ها در قطر عبارتند از: کتابخانهی الخور، تأسیس 1977، کتابخانه الشمال تأسیس 1979، کتابخانه الخنسا تأسیس 1981، کتابخانهی الریان تأسیس 1982و کتابخانهی الوکره تأسیس 1985.