جغرافیای طبیعی بنگلادش
1. 1.جغرافیای طبیعی
1. 1. 1.موقعيت
سرزمین بنگلادش بين 2034 و 2638 درجه عرض شمالي و 881 و 9241 درجه طول شرقي قرار دارد.
1. 1. 2.حدود و وسعت
كشور بنگلادش جزو کشورهای شبه قاره هند است. وسعت آن147570 کیلو متر مربع می باشد و در بخش شرقی جنوب آسیا واقع شده است. این کشور از سه طرف شمال ، شرق و غرب با كشور هند و از جنوب شرقي با كشور ميانمار (برمه ) مرز مشترک دارد. سمت جنوب آن را خليج بنگال فرا گرفته است.
1. 1. 3. ارتفاعات و ناهمواری ها
به طور كلي، بنگلادش به عنوان سرزمينی دلتايي با جلگة پهن رسوبي شناخته مي شود. از نظر جغرافیای طبیعی و بر اساس پستی و بلندی به سه ناحیه مشخص تقسيم مي شود :
1. تپه ها 2. سرزمين هاي مرتفع 3. جلگه ها
منطقة تپه اي در بخش چيتاگنگ در جنوب شرقي قرار دارد و عمدتاً از سنگ هاي رسي تشكيل شده است . متوسط ارتفاع تپه ها 1000 پاست . بلندترين قله « مودوك موال » با ارتفاع 3292 پا، در مرز بنگلادش با برمه مي باشد.
سرزمين هاي مرتفع شامل ناحية « مدهوپور» در شمال شهر داكا و باربند در شمال غربي كشور می باشد. ارتفاع ناحية مدهوپور، كه وسعتي حدود 1500 مايل مربع دارد، بين 30 و 60 پاست. جلگه ها به كوهپايه اي، سيلابي، دلتايي، آبگير و ساحلي تقسيم مي شوند.
جلگه های كوهپايه اي در شمال غربي، از شمال به جنوب با يك شيب متوسط سه مايلي امتداد دارند. جلگه هاي سيلابي از رسوبات قاره اي پدید آمده اند. جلگه هاي دلتايي از رسوبات دريايي و قاره اي تشكيل شده و جلگه هاي آبگير از رسوبات دريايي شکل گرفته اند.
وسعت جلگه ها حدود 90 درصد سرزمین بنگلادش را تشكيل مي دهد. قطعه ای باريك در طول ساحل چيتاگنگ، جلگه ساحلي را مشخص مي كند.
مرداب ها در بنگلادش وسعت بسيار دارند و تقريباً در همة مناطق مشاهده می شوند (فرزین نیا 1373: 5-6).
1 .1. 4.رودخانه ها و خلیج
1. 1. 4. 1.رودخانه ها
در اغلب مناطق بنگلادش رودخانه های پر آب جریان دارند. این رودها عامل اصلی در شکل گیری طبیعی این کشور هستند. برخلاف تعداد فراوان آن ها، سه رود عمده در این کشور جریان دارند:
1. پادما؛
2. براهماپوترا،جامونا؛
3. مگنا.
رود پادما در واقع دنباله رودگنگ است که از دامنه جنوبي هيماليا در اتراپرادش در هند سرچشمه مي گيرد و از تركيب دو جريان آبي « آلاكاناندا » و « بهاگيراتي » تشكيل مي شود. اين رود قبل از ورود به بنگلادش، در سرزمين هند جاري مي شود و فقط يك رود فرعی در اين كشور به آن مي ريزد كه « مهاناندا » ناميده مي شود و از طرف چپ در بخش راجشاهي به آن مي پيوندند.
عمده ترين انشعاب پادما در بنگلادش، بهايراب، گري ، مدهوماتي و آريان خان مي باشند. اين رودخانه ها دلتاي گنگ را در جنوب غربي بنگلادش كه منطقة وسيعي را در بر مي گيرد، تشكيل مي دهند.
رود براهماپوترا از جنوب رشته كايلاس در دامنة شمال هيماليا سرچشمه مي گيرد و به طرف شرق مي آيد؛ از هند مي گذرد و در بنگلادش جاري شده و به دو شاخه تقسیم می شود:
« جامونا»، كه اكنون كانالی عمده است و به سمت جنوب جاري مي شود، به پادمای اصلی در
«گوالوندا» مي رسد و از آنجا به سمت جنوب شرقي جريان مي يابد ( در اينجا « پادما » خوانده مي شود. ) و به مگنا در چندپور مي پيوندد و سرانجام به خليج بنگال مي ريزد.
رود مگنا از بخش سيلهت بنگلادش سرچشمه مي گيرد. آب اصلي این رود، از دو رود « سروما » و «كوشيارا » كه به هم مي پيوندند، تأمين مي شود.
علاوه بر این ها، رودخانه هاي پادما، كيزنا، سور و كارناپولي نیز در بنگلادش وجود دارند.
1. 1. 4. 2. خلیج بنگال
بنگلادش فقط از سمت جنوب و از طریق خلیج بنگال به اقیانوس هند راه دارد. ناحیه جنوبی بنگال را دلتای وسیع رود برهماپوترا به خلیج بنگال پیوند می دهد.
1. 1. 5. پوشش گياهي و زندگی جانوری
آب وهواي استوايي و حاصلخیزی خاک در اين كشور باعث رشد سبزيجات متنوع شده است. زمین های روستاهاي اين كشور پوشيده از درختان منگو ( انبه )، موز، جكفوروت، نارگيل، نخل، بامبو (خيزران) و درختان مفيد ديگر است. بیش از 17در صد اين كشور پوشيده از جنگل است و گياهان متنوع سراسر زمين را پوشانده است.
مناطق كوهستاني معمولاً پوشيده از جنگل است. مهم ترين جنگل اين كشور به نام «سون داربان» در ناحية جنوب غربي واقع شده است كه زیستگاه ببر سلطنتي بنگال است. مناطق ساحلی بیشتر پوشیده از جنگل های باتلاقی است. بزرگترین جنگل های «من گروو» (از خانواده شاه پسند) در دنیا در کرانه های ساحلی خلیج بنگال قرار دارند. همچنین این سرزمین دارای گیاهان متنوع و جانوران گوناگون است. علاوه بر ببر مشهور بنگال، زاغ سینه سرخ، به عنوان پرنده ملی شناخته شده است و نزد عموم به «دویل» (Doyel ) معروف است. تصویر این پرنده روی اسکناس های این کشور طراحی شده است. البته سمبل بنگلادش دو خوشه برنج، یک شاخه گل شاپلا (نیلوفر)، چهار ستاره و سه برگ گیاه کنف (جوت) می باشد. جالب است که نماد شهر داکا پایتخت این کشور و راهنمای این شهر بزرگ، میدانی به نام همان پرنده است (میدان دویل). سرزمین های حاصلخیز بنگلادش پر از انواع گل های منطقه گرمسیری و مرطوب است، اما گل ملی این کشور، نیلوفر آبی است که به «شاپلا» شهرت دارد. فراوانی میوه های این کشور ناشی از حاصلخیزی و موقعیت خاک آن است که می تواند میوه های مختلفی از جمله جکفوروت و انبه پرورش دهد.
1. 1. 6. آب و هوا ، میزان بارندگی و دما
كشور بنگلادش از آب و هواي استوايي و گرم برخوردار است. اين كشور به سبب نزديكي با خليج بنگال و نزديك بودن به خط استوا، داراي هواي گرم و مرطوب و پرباران است و به همين سبب، هر چندگاه طوفان و سيل هاي مهيب در اين كشور كشتارهاي هولناك به راه مي اندازد. اين كشور داراي شش فصل است.
1. تابستان از 14 اوریل ( اغاز سال جدید ) تا 15 ژوئیه؛
2. باران یا بارانی از15 ژوییه تا 15 اگوست؛
3. پاییز از16 اگوست تا 15 اکتبر؛
4. پیش زمستان از 16 اکتبر تا 14 دسامبر؛
5. زمستان از 15 دسامبر تا 12 فوریه؛
6. بهار از 13 فوریه تا 13 اوریل.
دماي حرارت در فصل زمستان، در سرتاسر كشور، از 5/13 تا 5/26 درجه متغير است.
ريزش متوسط باران در غرب، از 160 تا 200 سانتي متر و در جنوب شرقي، از 200 تا 400 سانتي متر و در شمال شرقي، از 250 تا 400 سانتي متر متغير است.
1. 1. 7. جاذبه ها و دیدنی های طبیعی
جنگل سون داربان[1]
طبق گزارش یونسکو ( UNESCO Country Program, 2012:18 )، جنگل «سون داربان» در جنوب غربي بنگلادش در ساحل خليج بنگال، از تاريخ 4 فوريه 1999م به ميراث جهاني پيوست. خانم شيخ حسينه در اين روز با رونمايي يك تابلو، رسماً پيوستن سون داربان به ميراث جهاني را اعلام کرد. «كميتة ميراث و ثروت جهاني يونسكو» در 2009 م جنگل سون داربان را ميراث شماره 22 جهان اعلام كرد. اين منطقه جنگلي 41200 هكتار وسعت دارد.
كميتة ميراث و ثروت يونسكو فقط 13900 هكتار یعنی یک سوم از اين جنگل را ميراث جهاني اعلام كرده است.
ببر بنگال كه از حيوانات معروف جهان است، در يكي از اين سه قسمت وجود دارد. بعد از اعلام اين منطقه به منزله بخشی از ميراث جهاني، صيد ماهي و بريدن درخت از این جنگل ممنوع شد The Daily Ittefog, 1999) ).
2.پارك ملي
پارك ملي داكا، در 40 كيلومتري شمال شهر داكا در منطقه « بهاول » قرار گرفته است. بهاول، محلي بسيار زيبا و ديدني با چشم اندازي عالي براي گردشگران، هنرمندان، عكاسان، پرنده شناسان و عموم مردم مي باشد. اين پارك بزرگ، مساحتي حدود 16000 جريب (acres) دارد كه تعداد فراواني از پرندگان محلي و حيواناتي مانند ببر، آهو، روباه، ميمون، جوجه تيغي، سوسمار، انواع و اقسام مار و افعي و حيوانات ديگر را در خود جاي داده است.
اين پارك در واقع جنگلی طبيعي است كه در داخل آن حدود هزار متر درياچه مصنوعی طراحي و ساخته شده است تا گردشگران از فضاي داخل آن حداكثر بهره را ببرند. در اين درياچه امكان ماهيگيري و قايق راني براي عموم فراهم شده است. احداث باغ هاي گل در درون اين جنگل، وجود 20 جايگاه ویژه براي گردشگران، 6 محل براي استراحت با امكانات رفاهي از ديگر امكانات وتسهيلات لازم در درون اين جنگل زيباست.
[1] - Sundarban