فرهنگ عمومی بنگلادش
. فرهنگ عامه، عمومی
7. 1. آداب و رسوم
· در مراسم « شب برات » ( نیمه شعبان ) ، مردم مسلمان بنگلادش غذاهاي مختلف از جمله كيك، نان، حلوا و غذاهاي شيرين درست می کنند و در ميان محتاجان و فقيران تقسيم مي كنند. همچنین غذاهاي مختلف براي نزديكان و آشنايان مي فرستند.
· از مراسم ديگري كه مردم بنگال انجام مي دهند، پختن غذايي است به نام « كچوري» ،كه از برنج و بعضي حبوبات تهیه می شود. اين غذا در روز محرم تهيه و بين مردم فقير تقسيم مي شود. اين غذا آميخته با گوشت قرباني است.
· 14 آوريل هرسال مصادف با «نوروز بنگال» است. به گفتة محققان بنگالي، امير فتح اله شيرازي، دانشمند ايراني الاصل، به دستور اكبر شاه براي تسهيل اخذ ماليات و خراج زمين در ايالت بنگال تقویمی به وجود آورد. وي بر اساس تقويم خورشيدي، سال جديد بنگالي را پایه گذاری کرد. به حساب تقویم وی، نوروز 2012 را در بنگلادش برابر با 1419 سال محاسبه کرده بود.
· مردم روز اول سال بنگالی را پاس می دارند و فقط در اين روز، رئيس جمهور و نخست وزير و رهبران محلي و رسانه ها پيام هايي به مردم مي دهند و اين روز تعطيل رسمي مـــي بــاشد. مردم در پارك ها جشن هاي بوبشاكي ( روز نخستین ماه ) را برگزار مي كنند. در اين روز مسابقات مردمي مانند كشتي و انواع بازي هاي ديگر و نمايشگاه صنايع دستي برگزار مي شود (The daily Ittefag , 15 April 1999 , Bangladesh ).
شایان ذکر است که همه كارهاي دولتي و مردمي بر اساس سال ميلادي انجام مي شود و تقویم میلادی، تقویم رسمی دولتی است.
7. 1. 1.غذاهای سنتی
غذاهای سنتی بنگلادش شباهت بسیار زیادی با غذاهای بنگال غربی در هند دارد. معروف ترین غذاهای بنگلادش، غذاهای گوشتی، فرآورده های دریایی و غذاهای تهیه شده از سبزیجات هستند. این ها عبارت اند از(Alfred and Lindsay, 2009: 34-50):
7. 1. 2.غذاهای گوشتی و دریایی
کالیا (گوشت گوساله با ادویه های مخصوص بنگالی)، چکن مکانی (مرغ با ادویه)، رزالا (گوشت بره در ماست)، پراون کاری (میگو با کاری مخصوص)، ماکر تو کاری (ماهی با کاری)، ماهی دوپیازه، باپالیش پتی (خوراک ماهی مخصوص بنگلادشی)، ماهی با روغن خردل، رشمی کباب، تیکه کباب، ویندالو (کباب مخصوص بنگالی).
7. 1. 3.غذاهای غیر گوشتی
بنگلادشی ماسور دال (دال عدس بنگالی)، ساکر گنتو، فولکو پیر باتی جال، اسفناج بنگالی، شاکتو.
دسر و سس های مخصوص بنگالی
میستی دوی (ماست شیرین)، منگو لاسی (ماست انبه)، کاسترد کارامل (پودینگ تخو مرغ)، توشا حلوا، لمون کرد (ماست لیمو)، اگ حلوا (حلوا تخو مرغ)، شاندش (دسر پنیر تازه)، شیمای سویت ورمیشلی، تمتو چاتنی (سس گوجه فرنگی)، چری چاتنی (سس گیلاس)، کیوی چاتنی.
7. 1. 4.بازي هاي محلي معروف
مــــردم بنگلادش علاقة زيادي به ورزش دارند و بيشتر اوقات فراغت خود را به ورزش مي گذرانند. تماشاي ورزش در كنار بازي هاي ورزشي نيز علاقه مندان زيادي دارد و جزو اصلی سرگرمی عموم می باشد.
7. 1. 5.لباس سنتی
نظر به اینکه، اقوام مختلفی از سرزمین هند عموما و کشورهای دیگر خصوصا ترکیب جمعیتی این کشور را تشکیل می دهند، رسمی ترین لباس سنتی مردان، «کورتا شلوار» و زنان، «قمیص شلوار» است، که هردو شامل پیراهنی بلند و شلواری نسبتا گشاد شبیه به پوشاک مردم پاکستان و ناحیه پنجاب هند است. با این وجود بسیاری از زنان بنگلادشی از «ساری/سارنگ» هندی نیز استفاده می کنند.
7. 1. 6.مراسم خواستگاری و ازدواج
ازدواج در حقيقت پيوند قانوني ميان زن و مرد است. معمولاً مردان بنگلادش قبل از 35سالگي و زنان قبل از 25 سالگي ازدوج مي كنند. بر اساس تحقيقات و مطالعاتی کهICDDr/B انجام داده است، در سال 1975، ميانگين ازدواج دخترها در مناطق روستايي 6/16 بود كه در سال 1992 به 8/20 افزايش يافته است. مساله ازدواج در ميان مردم مسلمان و هند و بنگلادش داراي سه خصيصه مهم است:
اول ؛ به پيشنهاد خانواده پسر (داماد)، مراحل نخستین یعنی تماس با خانواده عروس صورت می گیرد.
دوم ؛ پس از توافق طرفین، ازدواج در منزل عروس انجام مي شود.
سوم ؛ عروسي را والدين عروس و داماد، فاميل، دوستــــان و آشنـــايان شركت كننده، برگزار می کنند.
در ميان مسلمانان، ميزان مهريه تعيين شده توسط داماد يا خانواده اش به عروس پرداخت شود. مبلغ فوق در نكاح نامه دقيقاً ذكر مي شود. اين امر در خصوص ازدواج هاي قانوني و شرعي است.
در ميان هندوها، داماد موظف به تهيه وسايل مشخص است و پرداخت مبلغ معين به نام «پان» (pan) و يا هزينه مراسم ازدواج، به پدر عروس صورت می گیرد. معمولاً در جشن عروسي مبلغ زيادي از مهريه مطالبه مي شود. قسمتي از مهريه در روز جشن عروسي دريافت مي شود و در روز جشن دامادي نيز مقداري جواهر آلات با نام هديه ازدواج به عروس داده مي شود. البته داماد مي تواند مابقي مهريه را به صورت مدت دار پرداخت كند.
در مراسم هندوها، تمامي مبالغ تعيين شده به طور نقد در روز مراسم ازدواج دريافت مي شود. در ميان رسوم ازدواج هندوها، آنان حق ازدواج با patri – family ( نسبت هاي فاميلي ) را ندارند. در بعضي موارد به آن patri- clan نيز گفته مي شود.
بر اساس قوانين اسلامي، طبق آيين نامه 1961 ،كه در سال 1986 اصلاح شــــد، مــــردان مي توانند زن دوم را به شرط رضايت و موافقت همسر اول به عقد خود در آورند.
در آيين هندوها، اجازه طلاق به زن و شوهر داده نشده است، اما مي توانند در صورت ناسازگاري در زندگي، از يكديگر جدا شوند.
7. 1. 7.جشنواره « زردچوبه زني » براي جشن ازدواج
اين جشن در حال حاضر جزو مراسم ازدواج بنگالي ها محسوب مي شود. اين فرهنگ نيز برگرفته از آداب و رسوم هندوهاست.
حدود يك روز پيش از مراسم اصلي ازدواج، اين رسم برگزار مي شود. درقسمتي از اين جشنواره، دختراني از جانب دو خانواده با لباس هاي زردرنگ به نام ساري در منزل مورد نظر جمع مي شوند، سپس ماده اي زرد رنگ درست كرده و آن را در سبدي مخصوص تزيين مي كنند. پس از انجام اين قسمت از مراسم، همه آن ها استحمام می کنند و شيريني مي خورند.
در همان روز از خانوادة عروس، دختران جواني با ساري هاي قرمز رنگ روانة منزل مزبور مي شوند و به لاك زدن و رنگ زدن دست ها و پاهاي حاضرين در اين مراسم مي پردازند.
توضيح اينكه، مراسم زردچوبه زني به گونه اي است كه حاضرين در منزل گاهي اوقات اعضاي مختلف بدن خود را به زردچوبه آغشته مي كنند و پس از ساعاتي چند استحمام مي كنند.
7. 2. اساطیر و افسانه ها و قصه های عامیانه
اسطوره های مردم بنگلادش، همانند همه ملل ریشه در تاریخ حماسی دارد و از آن جا که تاریخ باستان و دوران حماسی بنگلادش عینا برگرفته از دوران مشابه در هند باستان است، بنابراین، هستی شناسی بنگالی با هستی شناسی هندی گره خورده و منبعی جز «وداها» و «پوراناها» در دست نیست. به بخشی از این مطالب در فصل تاریخ باستان بنگلادش اشاره کردیم که برای جلوگیری از تکرار مطالب، به همان بسنده می شود.
معروفترین قصه های عامیانه بنگلادش، «تاکورماجولی» یا قصه های مادر بزرگ است که مجموعه ای از قصه های عامیانه و افسانه های ملی و مردمی بنگلا ها است. «داکشینا رانجان میترا مجمدر» نخستین کسی است که به جمعاوری افسانه ها و قصه های بنگالی پرداخت و آن ها را در مجموعه موصوف در 1907م منتشر کرد. بر اساس این کتاب شخصیت هایی مانند بیانگومی-بیانگوما به شخصیت های افسانه ای در میان کودکان و نوجوانان تبدیل شدند. کتاب های دیگری نیز بعدها به تقلید از این مجموعه منتشر شد، مانند: تاکور ددر جولی (قصه های پدر بزرگ ساک)، دادا موشایر تولی (داستانهای پدر بزرگ پدری ساک)، تاندیدیر تولی (داستانهای مادر بزرگ پدری ساک).
7. 3. جشن ها و سرودها
مردم بنگلادش به بازي و مسابقات و برگزاري جشنواره هاي فرهنگي از جمله موسيقي، فيلم، تئاتر، رقص و آواز اهميت وتوجه خاصي دارند و معمولاً برگزاري چنين مراسم و برنامه هايي در ايام خاصي برگزار مي شوند.
معمولاً مردم بنگلادش، اوقات فراغت خود را به ورزش مي گذرانند و حضور چشمگير مردم براي تماشاي بازي ها، مسابقات و جشنواره هايي متعدد از جمله نكات درخور توجه است.
ورزش « كبدي » كه يك ورزش خانگي است، از جمله ورزش هاي ملي بنگلادش به حساب مي آيد. فوتبال، كريكت، شنا، تنيس، بدمينتون، هاكي و شطرنج از جمله ورزش هاي رسمي اين كشور است.
7. 3. 1.آخرين چهارشنبه
آخرين چهارشنبه ماه صفر در بنگلادش، هر سال تحت همين عنوان ( آخرين چهارشنبه ) مراسم خاص ديني برگزار مي شود. بنابر روايت برادران اهل سنت، پيامبر گرامي اسلام (ص ) در ماه صفر بيمار شده بودند و درآخرين چهارشنبه آن ماه كمي احساس بهبودي نموده و براي آخرين بار در زندگي خود غسل كرده و در مسجد نبوي حضور يافتند و با مردم نمازگزاردند. به شكرانه آن صحت و سلامتي رسول گرامي اسلام، اصحاب آن حضرت با اهدای صدقات و انجام نيايش و شكرگزاري به درگاه پروردگار اظهار خوشحالي کردند. اکنون به یادبود آن روز شیرین، مسلمانان بنگلادش هر ساله در اين روز غسل می کنند و آن را تبرك مي دانند(The Daily Ittefag Newspaper , 20 December 2001 , Dhaka , Bangladesh. ).
7. 3. 2. 21 فوريه
همه ساله به مناسبت سالروز اكوشه (21 فوريه ) روز قيام دانشجويان براي دفاع از زبان مادري، به نخبگان فرهنگي كشور كه در زمينه احيا و گسترش ادبيات و فرهنگ بنگالي تلاش کرده و آثار و نوشته هايي به جامعه عرضه کرده و مي کنند، مدالهايي اهدا مي شود.
شخص نخست وزير همه ساله در اين روز، كه روز زبان مادري نيز گفته مي شود، طي مراسمي خاص، « مدال اكوشه » را، كه بزرگ ترين مدال فرهنگي ملي بنگلادش مي باشد، به نخبگان در رشته هاي ادبيات، روزنامه نگاري، موسيقي، آموزشي، فرهنگي، فيلم و تئاتر اهدا مي کند.
مدال مذكور شامل يك نشان طلا و مبلغ 40000 تاكا پول نقد و يك تقدير نامه رسمي است.
جايگاه سرودهاي سنتي در فرهنگ بنگلادش
با توجه به رشد چشمگير ترانه ها و سرودهاي اجرا شده به سبك مدرن و علاقه مندي نسل جوان فعلي به اين نوع سبك از موسيقي و سرود، بايد اذعان داشت كه سرودهاي سنتي جايگاه قبلي خود را از دست داده اند و به كارگيري اين نوع سرودها امروزه بسيار كم رنگ تر شده است. بعضي از سرودها مربوط به دوره اسلامي و بعضي مربوط به دوره قبل از اسلام بنگلادش است.
در حال حاضر سرودهاي سنتي، كه به آن ها غزل گفته می شود، بيشتر در محافل و برنامه هاي فرهنگي روستاها و يا شهرها اجرا مي شوند و معمولا بدون استفاده از آلات موسيقي است. اين نوع غزل ها داراي مزامين عشق به خدا و پيامبر اكرم (ص ) است. معمولاً توسط علمای مدارس علوم ديني در مناسبت هاي خاصي از جمله ماه مبارك رمضان و به هنگام سحر از طريق بلند گوهاي مساجد این گونه سرودها را بدون نوا پخش مي کنند، زیرا علمای اهل سنت موسيقي را جايزه نمي دانند. معمولاٌ وسعت بهره گيري و خواندن اين نوع غزل ها درزبان اردو بسيار بيشتر از زبان بنگالي است.
از مشهورترين غزل خوان ها در شبه قاره ، آقاي مهدي حسن است كه غزل هاي بسيار جذابي را سروده است و اغلب خوانندگان حرفه اي وخوش نام غزل خوان، از وي تقليد مي كنند.
در گزارش روزنامه جاناكانتا، تاريخ 24/4/1381 ه. ش، آمده است كه سلطان صلاح الدين يكي از خوانندگان مشهور در يكي از برنامه هاي فرهنگي كشور به مدت سه ساعت به خواندن سرودي كه برگرفته از غزل هاي مهدي حسن بود، پرداخته است. این گزارش اشاره به جایگاه خاص این گونه سرودها در میان مردم دارد.
علاوه بر غزل، قصيده خواني نيز در ميان سرودهاي سنتي مردم مسلمان بنگلادش و عمدتاً در بخش قديمي شهر داكا، در ايام ماه مبارك رمضان جايگاه ويژه اي دارد. قصيده ها محتواي اسلامي دارند و دامنه استفاده از آن ها در سرودهاي سنتي بيشتر از غزل است. در غزل بيشتر به فضايل و عشق به پيامبر اكرم ( ص ) و در قصيده بيشتر به فضائل ماه مبارك رمضان پرداخته مي شود.
معمولاً اينگونه قصيده ها در دو بخش است، كه بخش اول مربوط به نيمه اول ماه مبارك رمضان و داراي محتويات شادي است، اما بخش دوم كه مربوط به نيمه دوم اين ماه مي شود، بيشتر از مضامین غم انگيز برخوردار است، كه علت آن را وداع با اين ماه گفته اند.
در روزنامه انقلاب 28/8/1381 ه . ش چاپ بنگلادش آمده است، سنت قصيده خواني در داكا در دوره حكومت مغول ها به ويژه در زمان شايسته خان استاندارد بنگال كه ايراني الاصل و شيعه بود، در داكا رواج یافت.
معمــــولاً قصيـــده ها به طور دسته جمعي، مركب از يك گروه 20 نفره، در مراسم ها خوانده مي شود. درماه مبارك رمضان، مسابقه هاي قصيده خواني در سطح شهر برگزار مي شود و به برندگان نيز جوايزي داده مي شود.
7. 3. 3.قوالي
نوع ديگر از سرودهاي ديني سنتي بنگلادش، قوالي است، كه معمولاً براي ستايش خداوند و عشق به پيامبر اكرم (ص ) خوانده مي شود. قوالان قصاید و اشعار را به زبان اردو می خوانند که بيش از زبان بنگالي رايج است و عموماً در بخش قديمي شهر داكا و شهر چيتاگنگ طرفداران زیادی دارد.
7. 3. 4.سرودهاي مرشدي ( معرفتي )
سرودهاي مذهبي سنتي كه معمولاً در مناطق روستايي بنگلادش رايج است، به نام سرودهاي «مرشدي » يا « معرفتي » مشهور است و همراه با موسيقي و به طور دسته جمعي اجرا مي شوند.
اينگــونه سرودها بيشتر در خصوص آن دسته از « پيرها» كه غالباً از شريعت پيروي نمي كنند و داراي فلسفه خاصي براي خود هستند و معتقد به وحدت خدا و پيامبر اكرم (ص ) و وحدت خالق و مخلوق و يا وحدت پير و خدا هستند و پيرها را نجات دهنده مي دانند، سروده مي شود.
7. 3. 5.بائول
از ديگر سرودهاي عرفاني، بائول نام دارد كه همراه با موسيقي خوانده مي شود. در ميان طرفداران فرهنگ مدرن، بائول جايگاه خوبي دارد. معمولاً اينگونه سرودها ریشه در تزكيه نفس و تفكرات تصوف اسلامي و هندو دارد. طرفداران اين تفكر، معتقدند كه جسم انسان خانه خدا است و پيروان همه اديان را يكسان مي دانند. آنان به شريعت اعتقادي ندارند. خواندن سرود توسط تركيبي از زنان و مردان و به طور دسته جمعي برگزار مي شود.
مردمي كه داراي اعتقادات اسلامي هستند، با اينگونه سرودها كه معمولاً باحمايت وهدايت دولت از طريق راديو و تلويزيون و يا در سينما پخش مي شود، مخالف هستند.
7. 3. 6.شاري گان
يك نوع سرود روستايي است كه تا قبل از استقلال بنگلادش در مناطق روستايي بسيار رايج بود. اين سرودها داراي اشعار طولاني است كه به طور دسته جمعي در جلسات برنامه هاي تفريحي و يا به هنگام كار كشاورزان خوانده مي شود و داراي مضامین اسلامي و ملی است.
7. 3. 7.جاري
از ديگر سرودهاي سنتي اين كشور، سرود «جاري» است كه از فارسي گرفته شده است. تا قبل از استقلال بنگلادش، اينگونه سرودها در شهرها و روستاها از محبوبيت خاصي در ميان مردم داشت که به صورت داستان هاي مذهبي از جمله واقعه كربلا آمده است. آغاز اين سرود با ستايش خدا و نعت پيامبر (ص ) و منقبت حضرت علي (ع )، حضرت فاطمه (س ) و حضرت امام حسن (ع) و حضرت امام حسين (ع ) و مدح پيروان و اولياي خدا آغاز مي شود. در ابتداي سرود، چند پند و نصيحت و سپس اصل داستان ابتدا به صورت سرود توسط يك نفر، كه «بياتي» گفته مي شود، و مشتق از كلمه بيت يا شعر است، خوانده مي شود. سپس در طول اجرا، ابيات خاصي از آن به صورت دسته جمعي (شبیه به کر) خوانده مي شود. در حال حاضر رونق گذشته را ندارد و در روستاها كم تر برگزار مي شود.
7. 3. 8.رقابت شاعري
از ديگر سرودهاي سنتي، رقابت شاعري است كه در واقع مشاعره ميان دو شاعر توانا است كه به صورت سؤال و پاسخ در قالب شعر و در حضور حضار و علاقه مندان برگزار مي شود. در حال حاضر انجام اين برنامه ها كه تا سال های اوليه استقلال بنگلادش رايج بود، اهميت گذشته خود را از دست داده است.
7. 3. 9.واتيالي
اين نوع سرودها كه سنتي و بومي است، اساساً ميان قايقرانان و ملوانان لنج ها به هنگام قايقراني كه به نام جزري نيز معروف است، خوانده مي شود. در سروده هاي آنان، اشعاري پيرامون زندگي مردم ساحلي، عشق، سيل و طوفان و ... خوانده مي شود. اين نوع سرودها معمولاً از طريق راديو و تلويزيون نیز براي مردم پخش مي شود.
7. 3. 10.ووانيا
اين نوع سرودها توسط مردمان روستايي و بيشتر توسط درشكه چيان به زبان محلي خوانده مي شود. اخيراً بعضي از خوانندگان به همراه موسيقي، از اينگونه اشعار در سرودهاي خود بهره گرفته اند ( The Daily Jugantor , 24 April 2002 , Dhaka, Bangladesh.).
7. 3. 11.جشن «لالّن و حسن» در بنگلادش
یکی از جشن های مردمی است که هر ساله در ماه می برگزار می شود. اين جشن بر اساس نام دو تن از شعرای صوفي بنگالي زبان، نامگذاري شده است. «لالن» مخفف نام « لالن فقير» و «حسن» مخفف نام « حسن راجا » است. « لالن فقير» از اهالي شهرستان كوشتيا واقع در غرب و «حسن راجا» از اهالي شهرستان سيلهت واقع در شمال شرقي بنگلادش بود. مشهور است که این دو آواز مي خواندند و شعر مي سرودند، اما اشعارشان از غناي عارفانه برخوردار نبود. لالن فقير و حسن راجا، هر دو مشي صوفيانه در پيش گرفتند و عقايد خود را در قالب سرودهاي صوفيانه ابراز كردند، هر چند بين افكار و عقايد آنان از يك طرف وعمل آنان از سوي ديگر بسيار تفاوت وجود داشت. « لالن فقير » از سواد خوبي برخوردار نبود و در روستاها زندگي مي كرد و از نظر مالي تقريباً زندگي متوسطي داشت. وي پيرو مكتب نوعي از تصوف بود كه آميخته از عقايد صوفي گري اسلامي، هندويي و بودايي بود و اين مكتب بعدها به نام « بائول » مشهور گشت.
« بائول ها » بر اين اعتقاد هستند كه خدا در درون انسان سكونت دارد و در واقع خالق و مخلوق يكي است. لذا براي شناخت خدا، بايد خود را شناخت.
مكتب بائول بر اين باور است كه حضرت محمد (ص ) همان خداست كه تغيير نام داده و سفر به دنياي مادي كرده است. اين مكتب معتقد است بين مسلمان و هندو فرقي نيست.
در بعضي از منابع متعلق به قرن نوزدهم آمده است كه « بائول ها » همه اشياء و موجودات جهان را اعم از طاهر و نجس يكسان مي بينند و تفاوتي از نظر ماهيت قائل نيستند و براي تثبيت عقايد خود، مدفوع و ادرار و حتي خون را مي خورند.
هر چند مدارك قابل قبول تاكنون در باره عقايدلالن فقير ارائه نشده است، سروده ها و عقايد او كاملاً بيانگر عقايد غير اسلامي وي و به دور از شريعت اسلام است. لذا محافل اسلامي افكار و عقايد «بائول» را مردود مي دانند. البته كساني كه داراي افكار غير اسلامي و يا مخالف اسلام بوده اند و تكيه گاه فكري آنان مادي است، معمولاً احترام خاصي براي بائول قائل هستند.
اما در خصوص « حسن راجا » بايد گفت كه وي ابتدا مالك و زمين دار و داراي ثروت فراواني بود ولی بعدها زندگي اشرافي را رها کرد و به شیوه ساده زیست و مشی صوفيانه را برگزید. وي مقداري شعر سروده كه ازاشعار و گفته هايش چنين بر مي آيد كه معتقد به معرفت خداوند از راه شناخت خود شده است و همين كافي است و فردي كه هميشه و در هر حال به خدا فكر مي كند ، نيازي به عمل و يا پيروي از شريعت ندارد؛ لذا « حسن راجا » خواندن نماز و يا روزه گرفتن را زائد مي دانست و ضرورتي براي آن قائل نبود.
گفتني است كه همه ساله جشني از سوي سازمان هاي فرهنگي غير دولتي در داكا و بعضي از شهرهاي بنگلادش براي بزرگداشت اين دو تن برپا مي گردد كه معمولاً مورد حمايت افراد ماترياليست قرار مي گيرد.
در اينگونه جشن ها، زن ها و مردها به طور دسته جمعي و به صورت مختلط با هم به رقص و آواز و پایکوبی مي پردازند. در قالب اشعاري كه توسط زنان به صورت گروهي يا به صورت تك خواني خوانده مي شود، آيين اسلام را زير سؤال برده و مسلمانان را به باد تمسخر مي گيرند. به همين منظور محافل و اجتماعات اين افراد مورد نفرت و خشم مسلمانان اين كشور بوده و معمولاً منجر به درگيري وتشنج مي شود.
7. 3. 12.برگزاري مسابقه كشتي سنتي در چيتاگنگ
كشتي محلي و سنتي رايج در ميان مردم به نام « بالي » معروف است و كلمه بالي يك كلمه بنگالي است به معني « قدرت ». دليل این نام گذاری در مسابقه كشتي، قدرت فردي متكي به قدرت بازوي اوست.
مي گويند يكي از تجار اين شهر به نام عبدالجبار، در سال 1909 چنين مسابقه اي را بنيان نهاد و از همان زمان تاكنون ادامه دارد، به همين دليل اين مسابقه و رقابت را « بالي جبار » نیز مي نامند.
مسابقه بالي جبار در سراسر كشور از محبوبيت فراواني برخوردار است و بهمين جهت رسانه هاي خبري بااهميت ويژه به موضوع می پردازند و ضمن پوشش خبري وسيع، گزارشات اين مسابقه را به صورت مصور براي خوانندگان خود منتشر مي سازند.
گفتني است كه كلمه « كشتي » در زبان فصيح بنگالي، « كوشتي » است كه ريشة اين كلمة در واقع فارسي است. ورزش كشتي از جمله ورزش هايي است كه از سرزمين ايران به اين منطقه آورده شده و به منزله نمادي از فرهنگ ايراني شناخته شده است. اين ورزش در دوران گذشته در ميان مردم با شكوه خاصي انجام مي شد، اما در حال حاضر از رونق آن كاسته شده است و فقط در جشن ها و در ميان روستاييان برگزار مي شود(The Daily Ittefag , Newspaper , 10 March 2002 , Dhaka , Bangladesh).
7. 3. 13.قصيّ
قصي، جشنواره اي است كه آداب آن برگرفته از فرهنگ هندوهاست. در حقيقت اين جشنواره، توسط هندوها در سطح وسيعي انجام مي شود و مسلمانان نيز به شكلي محدودتر آن را برگزار مي كنند.
مسلمانان اين مراسم را صرفاً به منظور سرگرمي و شادي انجام مي دهند، اما هندوها اين جشن را جزو آداب و رسوم خود دانسته و به آن پايبند هستند.
اين فستيوال از نيمه شب آغاز مي شود و تا نزديكی هاي صبح ادامه دارد. پيش از انجام برنامة اصلي، همة لوازم ونيازهاي ضروري پيش بيني وتهيه مي شود. شركت كنندگان حدود يك ماه قبل از مراسم، تخم پالم [1] هندي را كه در زمين كاشته بودند، از زمين بيرون آورده و بر روي سبدي مخصوص [2] مي گذارند، سپس داخل همان سبد را مزين به انواع ميوه هاي مختلف، صدف ها و مرواريدهاي گوناگون مي كنند. پس از تزئين سبد مخصوص، اطراف آن را غذاهاي خوشمزه و خوراكي هاي متنوع مي گذارند و تا سپيده صبح به صرف خوراكي ها مي پردازند.
در همان شب مراسم، همة حاضرين تكه هايي از چوب، از درختان مختلف را برداشته و آن ها را بر روي آب به طور شناور مي ريزند و طي مدت شب، چوب ها در آب خيس مي شوند؛ سپس زماني كه خورشيد طلوع كرد، حاضرين در مراسم در همان آب استحمام مي كنند. آن ها معتقدند كه استحمام در اين آب، مصونيت از امراض را براي مدت يكسال به همراه خواهد داشت.
از فعاليت هاي ديگر كه براي شب مراسم انجام مي دهن،د اين است كه يك روز پيش از مراسم، نزديكي عصر، مقداري علف هاي آبي بر روي بركه هاي آب ريخته تاخيس شوند و در نيمه هاي شب مراسم، خودشان علف ها را جمعاوري كرده و سپس بر روي رودخانه هاي مختلف روانه مي كنند. آن ها معتقدند كه علف ها به رودخانة اصلي، بعد به دريا و در نهايت به سوي اقيانوس روانه مي شود. مسلمانان به اين اعتقادند كه راهشان و هدفشان به خواجه خضر منتهي مي شود.
پس از اتمام شب و روشنايي روز، كلية حاضرين به نيت پاكي و خلوص و مصونيت از امراض مختلف، در همان آب استحمام مي كنند و سپس به تناول خوراكي ها و ميوه جات تزئين شده مي پردازند.
براي هندوها، سبد مزين شده به منزلة خداي رفاه و آسايش است و براي مسلمانان جبنة تفريحي دارد. برگزاري اين مراسم به منزله پيك نيك و تفريح مطرح است. در حقيقت اين مراسم در ميان مسلمانان و هندوها رواج دارد و در حال حاضر يكي از آداب رایج بنگالي ها است كه از فرهنگ هندوها سرچشمه گرفته است.
7. 3. 14. نوبانا ( جشنواره دروكردن )
برگزاري اين جشن جزو يكي از رسوم بنگالي هاست و برپاية آيين ديني خاصي نيست. اين جشن در اواخر پاييز در بنگلادش اجرا مي شود، زیرا فصل پاييز وقت درو كردن است و در اين فصل كشاورزان برنج هاي طلائي را درو كرده و روانة خانه هايشان مي شوند و با حاصل درو كردة خود پشته هايي درست مي كنند. اين اوقات براي آن ها و خانواده شان شادي بخش است و براي بزرگداشت و ثبت اين ايام جشني مجلل تدارك مي بينند. اين جشن پيرامون مناطقي كه درو شده است، برگزار مي شود. همسران كشاورزان انواع غذا و كيك هاي خوشمزه اي از برنج هاي درو شده تهيه مي كنند. آن ها همسايگان، نزديكان و آشنايان خود را براي شركت در مــــراسم دعـــــوت مي كننـــد و همه تا پاسي از شب به خوردن و شادي و سرور مي پردازند. همچنين از خوانندگان جهت اجراي آوازهاي بومي دعوت به عمل مي آورند. عمدتا اين مراسم در مناطق روستايي بنگلادش برگزار مي شود.
7. 4. تقویم سالانه؛ تاریخچه و مبنای سال نو؛ تعطیلات رسمی
7. 4. 1.تاريخچه سال نو بنگالي ( نوروز )
سال بنگالي (پهيلا بيشاخ )، همچنان که پیشتر اشاره شد، در 14 آوريل 2012 م قدم به سال 1419 خود نهاد. پروفسور دكتر قاضي دين محمد، استاد بازنشسته بخش ادبيات بنگالي دانشگاه داكا و نايب رئيس سابق دانشگاه آسيايي بنگلادش، در خصوص اينكه تقويم سال بنگالي از چه زمان و يا دوره هایي آغاز شده است، می نویسد:
« سال و يا تقويم بنگالي بر اساس سال هجري قمري تنظيم گرديده است. پيامبر گرامي اسلام(ص ) در 20 سپتامبر سال 622 م مطابق با 12 ربيع الاول از مكه به مدينه هجرت کردند. سپس در سال 638 م خليفه دوم به ياد بود واقعة هجرت، تقويم هجري قمري را پايه گذاري و بنيان نهاد. ( در اين محاسبه به جاي 12 ربيع الاول، اول ماه محرم يعني 16 جولاي 622 م مبناي محاسبه آغاز سال قرار گرفت). بدين ترتيب براي حفظ منظم ماه هاي سال ، 2 ماه و چهار روز پيشتر از 12 ربيع الاول، كه في الواقع زمان هجرت رسول اكرم (ص ) بود، به جلوه کشیده شد تا روز اول ماه محرم به منزله آغاز سال جديد هجري قمري براي مسلمانان شناخته شود.
« حاكمان مسلمان در شبه قاره تقويم هجري قمري را رايج كرده بودند و در بنگال از زمان فتح بنگال توسط اختيار الدين محمد بختيار خلجي در سال 600 هجري قمري برابر با 1203 م تا زمان حكومت اكبر شاه به سال 1233 م از حاكمان مقتدر مغول، تقويم هجري قمري همچنان ملاك عمل بود. در آن زمان ماليات از محصولات رعايا گرفته مي شد. اين محصولات با فصل ها ارتباط داشت ولي سال هجري قمري دائم متغير بود و با فصل برداشت محصول تطابق پيدا نمي كرد. از طرف ديگر همان گونه كه همه مي دانند هر سال زمان هجري قمري حدود 11 روز به پيش مي رود و در هر 5/32 سال، نسبت به سال شمسي يك سال اضافه مي شود. مثلاً ماه رمضان در امسال بعد از 5/32 سال در همين فصل خواهد بود. اين مشكلي جدي بود در رابطه با اخذ ماليات محصولات كشاورزي از رعايا كه در زمان حكومت اكبر شاه حل وفصل يافت. زماني هم كه اكبر شاه بر تخت دهلي نشست، در شبه قاره تقويم هاي شكابدو، كلابدو، بيكرمابدو، پالابدو، گوفتابدو، و سن جلالي و سن سكندري و ... رواج داشت، ولي هيچ كدام جنبه عمومي و ملي نداشته بلكه منطقه اي ومحلي و بعضاً قومي بود. بدين خاطر اكبر به يكي از نديمان خويش بنام امير فتح ا... شيرازي، كه نجوم شناس و از اهالي شيراز ايران بود، دستور داد تقويمی بر اساس زمان شمسي ترسيم كند تا اخذ ماليات از محصولات رعايا ميسر شود.
« اكبر شاه در 14 فوريه 1556 م مطابق با 28 ربيع الثاني 963 ه ق به حكومت رسيد. براي زنده و جاويد نگهداشتن تاريخ به حكومت رسيدن اكبر شاه، امير فتح ا... شيرازي تدوين گر تقويم بنگالي، همان سال را يعني سال 963 ه.ق را به منزله مبدأ سال بنگالي در نظر گرفت و گرفتن ماليات از محصولات كشاورزي توسط حاكمان از اين تاريخ قرار داده شد و آن سال مبدأ سال بنگالي نامگذاري شد. روزي كه سال بنگالي تولد يافت، در حقيقت سال 963 بود. به عبارت ديگر، سال بنگالي ها در واقع دوبار تعيين گرديد. يك بار در سال 622 م و بار دیگر در سال 963 هجري قمري برابر با 1556م. اكنون 447 سال از آن زمان ( مبدأ سال بنگالي ) گذشته است. با توجه به این که هر ماه قمري 29 روز و 12 ساعت و 40 ثانيه را در بر مي گيرد، پس با گذشت هر 354 روز و 9 ساعت، يك سال قمري محاسبه مي شود و از طرف ديگر 365 روز و 5 ساعت و 47 دقيقه و 46 ثانيه شامل يك سال شمسي مي شود. لذا تفاوت تعداد روز در محاسبه سال قمري نسبت به سال شمسي، 11 روز زيادتر است. به اين دلیل سال قمري نسبت بــــه سال شمسي كوچك تر مي شود و در هر 5/32 سال يك سال به تقويم قمري اضافه مي شود. بهمين علت در 447 سال گذشته، تقويم بنگالي بيش از 14 سال نسبت به سال هجري قمري كم شده است» ( روزنامه انقلاب، 14 آوريل 2003 م ).
اسامي روزها و ماه هاي تقويم بنگالي عمدتاً از شوكابدو تقويم قديمي هند گرفته شده است. روزهاي هفته بر اساس اسامي ستاره ها و اسامي ماه ها بر اساس منظومه سياره ها نامگذاري شده است. در تقويم شمسي عمدتاً تاثير 27 سياره مشهود است. شایان ذكر است در زمان اكبر هر روز از ماه به يك نام جداگانه نامگذاري شده بود و تا زمان جهانگير اين امر ادامه داشت. بعداً در زمان شاه جهان هر ماه به چهار قسمت تقسيم شد و براي هر روز هفته، نام هاي جداگانه انتخاب گرديد. در حال حاضر نام هفت روز هفته در بنگلادش عبارت اند از :
رابي ( خورشيد )
شوم ( ماه )
منگل ( مريخ )
بود ( عطارد )
بريهشپتي ( مشتري )
شوكرو ( زهره )
شوني ( زحل )
7. 5. مناسبت های ملی و مذهبی
این مناسبت ها با توجه به تعداد مذاهب مختلف در بنگلادش به شرح زیر است:
7. 5. 1.نمازجمعه
نمازجمعه در عين حال كه در نظر عموم مردم از اهميت خاصي برخوردار است، روش برگزاري آن باعث شده تا فقط مفهوم عبادي مد نظر باشد و از طرح مسایل سیاسی خبری نیست.
به طـــور كلي در همه مساجد کشور، که جمعا حدود دويست هزار مسجد می شوند، در روز جمعه هر هفته، هم زمان نماز جمعه برگزار مي شود. در روستاها 99 درصد مردم مسلمان و در شهرها 90 درصد و در پايتخت در حدود 80 درصد مردم مسلمان در نمازهاي جمعه شركت مي كنند.
ائمه مساجد و يا جمعه از طرف نمازگزاران و يا كميتة مديريت مسجد مربوطه، به طور دائمي و به صورت حقوق بگير استخدام مي شوند. فقط خطيب و ائمه جماعت « مسجد بيت المكرم »، مسجد ملي بنگلادش در پايتخت، و نیز امام جماعت مسجد جامع شهر چيتاگنگ، از طرف دولت و از طريق بنياد اسلامي دولتي منصوب مي شوند.
تقريباً در تمام مساجد، خطبه هاي نماز جمعه از روي كتابی قديمي خوانده مي شود. در اين كتاب براي هر ماه 4 يا 5 خطبه پيش بيني و نگارش شده است. محتوي اين خطبه ها مسائل اعتقادي، اخلاقي و معاد مي باشد و جنبه هاي مذهبي را در بر مي گيرد.
در مسجد بيت المكرم و چند مسجد مهم ديگر، خطبه هاي نماز جمعه را خطيب و امام جمعه آن مساجد مي نويسند و مي خوانند. شایان ذكر است كه بجز يكي دو مسجد، در همه مساجد خطبه هاي نماز جمعه به زبان عربي خوانده مي شود. در يكي دو مسجد مذكور كه كاملاً به دست جماعت اسلامي است، خطبه به زبان بنگالي ايراد مي شود. معلوم است كه خطبة عربي را اكثر مردم نمي فهمند و هيچ رابطه اي با زندگي مردم ندارد؛ به همین دلیل از انعكاس آن در مطبوعات هيچ اثري نيست. البته از يكي دو دهة پيش اين سنت به همه مساجد ترويج شده است كه قبل از خطبة عربي، خلاصة خطبه و يا مسايل ضروري را امام جمعه در سخنان قبل از خطبه به زبان بنگالي بيان کند، ولي عملاً به علت ضعف علمي وكمبود اطلاعات و يا مشكلات ديگر، به آن عمل نمي شود.
دو روزنامه در داكا ( یعنی روزنامه های سنگرام و ملت ) خلاصة خطبه نماز جمعه مسجد بيت المكرم را كه اكثراً مربوط به مسائل ديني و اجتماعي روزمره مي باشد، منعكس مي كنند. مولانا عبيد الحق، امام جمعه بيت المكرم، بزرگ ترين خطيب مساجد بنگلادش است. وی نیز از طرف دولت برگزيده و استخدام شده است.
نمازهاي جمعه در بنگلادش به جز چند نمونه، در راديو و تلويزيون منعكس نمي شود. حتي در مطبوعات كشور نيز انعكاس ندارد. البته در چند نمونه كه بعد از نماز جمعه مراسم سياسي و يا سخنراني هاي بزرگ سياسي مذهبي در محوطة بيروني مسجد ملي كشور برگزار مي شود، خبر آن در مطبوعات به چاپ مي رسد كه در خصوص نماز جمعه فقط جنبة اشاره و فرعي دارد. اين نكته را نبايد از نظر دور داشت كه علت اصلي آن نداشتن مركزيت واحد براي نماز جمعه مي باشد و اصولاً در نماز جمعه مطلب مهمي بيان نمي شود كه مطبوعات بدان بپردازند.
7. 5. 2.ماه مبارك رمضان
حلول ماه مبارك رمضان در هرسال را كميته فقهي رسمي، از طرف بنياد اسلامي بنگلادش، به نام «كميته رؤيت هلال ماه» اعلام مي کند.
افطاري دادن در اين ايام براي مردم اين سرزمين بسيار اهميت دارد و مردم معتقد هستند كه افطاري دادن سبب افزايش بركت روزي آن ها خواهد شد. افطاري نيز، خود براي اين مردم اهميت خاصي دارد و به محض غروب آفتاب و شنيدن اذان، افطار مي کنند. افطاري دادن در ميان دستگاه هاي دولتي، احزاب، گروه ها و انجمن هاي فرهنگي بسيار چشمگير است و هر دسته و گروهي سعي دارد در اين مهمانی الهي سهيم باشد.
يكي از سنت هاي رايج در اين كشور براي بيدار كردن مردم به هنگام سحر، آژيري است كه از كارخانه ها براي بيداري مردم به صدا در مي آورند.
از نگاه جماعت اهل تسنن، « اعتكاف» در مسجد در روزهاي آخر ماه مبارك مستحب بوده و حتي يك نفر بعد از روز بيستم ماه مبارك بايد از سوي اهالي محل در مسجد اعتكاف كند، در غير اين صورت ترك سنت شده است.
شب هاي قدر در فرهنگ مذهبي مردم بنگلادش بسيار مهم است و شب 27 رمضان را شب زنده داري مي كنند. هفدهم رمضان را روز جنگ بدر مي دانند و مراسمي را نيز براي بزرگداشت آن ترتيب مي دهند. نماز تراويح نيز ازجايگاه بسيار والايي بین اهل سنت برخوردار است. نماز تراويح هر شب ماه مبارك رمضان خوانده مي شود و بيست ركعت می باشد که بایستی به جماعت خوانده شود. در اين نماز هر شب یک جزء از قرآن کریم توسط امام حافظ قرآن خوانده مي شود. اين نماز از نظر فقهي مستحب است اما مردم عاشقانه گاهي تا يك ساعت ونيم ايستاده اين نماز را به جا مي آورند.
عيد فطر نيز يكي از بزرگترين اعياد مذهبي اين كشور است و معمولاً سه روز تعطيل رسمي از سوي دولت اعلام مي شود. از نيمــــه دوم مـــاه مبارك رمضان مردم به خريد عيد مي پردازند و در روز عيد لباس نو مي پوشند و صله رحم به جا مي آورند و شيريني مخصوص عيد و انواع غذاها را مهيا مي كنند. راديو و تلويزيون نيز در این ایام برنامه هاي مخصوص پخش مي كنند.
7. 5. 3.عيد قربان ( عيد الاضحي )
عيد سعيد قربان، دومين عيد بزرگ مذهبي مسلمانان است كه با شكوه هر چه تمام تر در كشور برگزار می شود. آداب و رسوم اين عيد سعيد در شبه قاره، به ويژه در بنگلادش جلوه خاصي داردكه به شرح مختصري از آن پرداخته می شود.
7. 5. 4.كميته رؤيت هلال
بنياد اسلامي بنگلادش كه بزرگ ترين سازمان دولتي اسلامي بنگلادش محسوب مي شود، براي اعلام تاريخ شرعي رؤيت هلال ماه شوال ( عيد فطر ) و عيد قربان و... كميته ويژه اي دارد كه به رياست وزير مذهب و با عضويت علما و رجال ديني كشور تشكيل مي شود. در بيست و نهمين روز از هر ماه قمري كميته فوق تشكيل جلسه مي دهد. چنانچه رويت هلال ماه در يكي از نقاط كشور با شواهد عيني معتبر رؤيت شود، كميته مذكور آغاز ماه جديد را اعلام مي كند، در غير اين صورت بعد از پايان 30 روز كامل، اولين روز ماه جديد قمري آغاز مي شود. معمولاً رويت هلال در آسمان بنگلادش با ايران يكسان است.
7. 5. 5.تاريخ و نمازعيد قربان
باتوجه به اينكه اكثريت مطلق مردم بنگلادش اهل تسنن ( حنفي مذهب ) هستند، آداب و سنت هاي عيد سعيد قربان مطابق با همان فقه برگزار مي شود. نماز عيد قربان داراي دو ركعت و هر ركعت داراي سه تكبير مي باشد. نماز عيد قربان طبق فقه اهل سنت، واجب عيني است. نماز عيدين ( عید فطر و عید قربان) طبق فقه اهل سنت بايد در مصلي بزرگ ( عيد گاه ) برگزار شود؛ ولي مدت ها است كه اين سنت حسنه در بنگلادش ناديده گرفته شده است.
اجتماع اصلي نماز عيد در عيدگا ه ملي كشور، با امامت خطيب مسجد ملي بيت المكرم برگزار مي شود.
قرباني
افراد مستطيع موظف هستند در عيد قربان بعد از اقامه نماز عيد به نيت تقرب به خداوند متعال، حيوانی حلال گوشت را،كه عمدتاً گوسفند یا بز یا گاو مي باشد، ذبح كنند. طبق فقه اهل سنت هفت نفر مي توانند يگ گاو و يا شتر را مشتركاً قرباني كنند. ولي گوسفند و يا بز را يك نفر مي تواند قرباني كند. در روز عيد قربان اكثر مردم مسلمان بنگلادش، مانند سنّتی، ذبح گوسفند يا گاو را برخورد فرض مي دانند و به آن اهتمام ويژه دارند. اين روز حال وهواي يك جشن بزرگ ملي و مذهبي را دارد.
7. 5. 6.گوشت قرباني
مستحب است كه گوشت قرباني را به سه قسمت تقسيم كنند، يك قسمت براي خود، يك قسمت براي بستگان و قسمت سوم براي فقرا و مستمندان. پوست گاو و گوسفند ذبح شده بايد به ايتام و فقرا، صدقه داده شود. گفتني است عيد قربان معمولاً سه روز تعطيل رسمي است و دفاتر كليه روزنامه ها در اين ايام تعطيل است و اكثر مردم به روستاها و شهرها رفته و ايام عيد را با بستگان خود مي گذرانند.
7. 5. 7.عاشورا و كربلا در فرهنگ بنگلادش
با عنایت به اسلامی بودن کشور، فرهنگ مردم بنگلادش فرهنگي است كه در آن تاريخ، سنت ها، عقايد، انديشه ها، سليقه ها و باورهای جمع شده تحت تأثير ارزش هاي اسلامي است. از این رو، از روزي كه نور اسلام براي اولين بر این سرزمين تابید، اهميت ماه محرم و روز عاشورا نيز در فرهنگ جمعی مردم اين سرزمين جاری شد.
قبل از اينكه ايام روزه ماه مبارك رمضان واجب شود، رسول مكرم (ص ) خود روزه هاي عاشورا را مي گرفت و طبق دستور، اصحاب گرامي نيز اين روزها را روزه مي گرفتند. در ماه شعبان سال دوم هجري قمري حكم روزه برای ماه مبارك رمضان نازل شد. پيامبر گرامي اسلام (ص ) در كنـــــار گـــرفتن روزه در ماه مبارك رمضان، روز عاشورا در ماه محرم را نيز روزه مي گرفتند. بنابراین به تبعیت از این سنت، از بدو تبليغات اسلام در سرزمين بنگلادش، آن هائي كه به اسلام گرويدند، سعي کردند تا روز عاشورا را روزه بگيرند؛ كه اين سنت هنوز ادامه دارد.
مراسم عمومی دیگر این روز، سخنرانی و وعظ و خطابه واعظين مذهبي در اجتماعات عمومي پیرامون اين رخداد عظیم تاریخی است. آن ها همچنین نقل مي كنند كه قيامت در روز عاشورا برپا خواهد شد. اين سخنراني ها در اذهان مردم اثر مثبتي مي گذارد.
به طور تخميني پس از گذشت هفتاد سال از ظهور اسلام، در روز دهم محرم سال 61 هجري مطابق با سال 680 ميلادي حضرت امام حسين علیه السلام در دشت كربلا به مرتبه شهادت رسيد. حادثه كربلا در بين مسلمانان بنگلادش، الهامی را به وجود آورد كه در مبارزه براي اقامه حق و عدالت در صورتي كه نياز باشد بايد جان را فدا كرد. در پي تأثيرگذاري در شيعيان وتحت تأثير قرار گرفتن مردم بنگلادش، مراسم مخصوص برگزاري روز عاشورا به وجود آمد. از جمله راهپيمايي تعزیه وتأسيس امام باره ( حسینیه) بود كه هنوز هم رواج دارد و اين ها تأثيرات مذهب تشيع را در بنگلادش نشان مي دهد.
در سال 1609 ميلادي شهر داكا تبديل به مركز استان بنگال ( حكومت مغول در شبه قاره هند ) شد و به نام شهر « جهانگير نگر » ( شهر جهانگير ) مشهور شد. جهانگیر نگر از بدو تأسيس تحت تأثير عقايد تشيع قرار گرفت و با برگزاري مراسم عاشورا اين تأثير بيشتر نمايان شد.
شایان ذكر است كه در سراسر شبه قاره هند به جز دكن هند ( جنوب هند ) فقط در شهر داكا قديمي ترين امام باره به نام « حسينيه دالان » وجود دارد كه معماري آن متاثر از سنت فرهنگي بنگلادش است. امام باره دیگری را نیز حاجي محمد محسن معروف به « قهرمان بذل وبخشش » در محلي بنام مورالي، تابع شهرستان جيسور ( واقع در غرب بنگلادش ) تأسيس کرد که هنوز باقي مانده است. همچنین در منطقه خاركي، تابع شهرستان جيسور، محلي وجود دارد که به «كربلا» معروف است. در منطقه عظيم پور ( واقع در قسمت غربي ) شهر داكا نيز جائي به نام كربلايي وجود دارد.
از آغاز پيدايش اسلام در سرزمين بنگلادش تا به امروز، اسامي تعداد بي شماري از كودكان را به نام مبارك حضرت امام حسين علیه السلام مزین می کنند. پدران و مادران اسامي فرزندان خود را طوري تعيين كرده اند كه اسم حضرت امام حسين علیه السلام در تركيب اسم ها وجود داشته باشد، مانند: علاء الدين حسين شاه، شهادت حسين، سجاد حسين، حسين علي، منير حسين، انور حسين، ذاكر حسين، ارشاد حسين، مشرف حسين، ابوالحسين، فدا حسین و .... حتي به نام پسران حضرت امام حسين (ع)، اسم بسياري از كودكان مزین به نام هایی از این قرار است : زين العابدين، علي اصغر، علي اكبر و .... اسم هاي سكينه، زينب و فاطمه نيز به مناسبت رخداد كربلا برای دختران انتخاب می شود. واقعه غم انگيز كربلا و روز عاشورا و نیز شهادت حضرت امام حسين (ع) و اصحاب و يارانش در ذهن و اندیشه مردم مسلمان بنگلادش متجلي است و بخشی از باورهای مردمی و به معنایی فرهنگ دینی بنگلادش را تشكيل داده است. همين عوامل است كه نشان دهنده سیمای واقعي فرهنگ بنگلادش است.
به مناسبت واقعه كربلا تصورات زيادي نيز در ميان مردم وجود دارد كه بخشی از اجزای فرهنگ اين كشور را تشکیل می دهد. مثلاً اگر در موقع غروب در آسمان ابر قرمز ديده شود، مردم تصور مي كنند كه آن ابر از خون شهداي كربلا به وجود آمده است ( قرمز شده است). گرچه ايــن تصور اساس ندارد، اما آن خاطره شهادت كربلا را در اذهان مردم عامه و روستانشين زنده مي سازد. در بسياري از خانواده هاي مسلمان بنگلادش قسمتي از گوشت قرباني عيدالاضحي را با روش خاصي تا روز عاشورا نگه می دارند و در آن روز می خوردند.
در ادبيات بنگـــالي كتاب هايي تحت عنوان « جنگنامه » به رشته تحرير در آمده است. اين كتاب ها به صورت منظوم نوشته شده اند و نوعي اشعار طولاني هستند که در اصطلاح محلي « پونتي » گفته مي شود. نيـــز ادبيـــات مرثيه، جاري، قصيده، غزل و ... در زبان بنگالي رشد پيدا كرده اند و اين آثار مردم بنگال را با حادثه كربلا مانوس می کنند. نوحه اي است كه با اين جملات آغاز شده است: «اي شمر ! خنجرت را آهسته بر گلويم بزن تا بتوانم ناله زين العابدين را بشنوم». اين نوحه در بين مردم روستائي بنگال، در همه خانواده ها شهرت پيدا كرده است. هر كس اين نوحه را مي شنود اشك در چشمانش جاري مي شود.
در مورد رخداد غم انگيز كربلا كتاب هاي زيادي به نظم و نثر به زبان بنگالي نوشته شده است . در قرن هفدهم شاعر بنگالي شاغريب الله كتابي با عنوان جنگنامه بزرگ صحيح را نوشت. در اين كتاب منظره شهادت حضرت امام حسين علیه السلام منعكس شده است؛ به ويژه منظره جدا سازي سر مبارك آن حضرت توسط شمر، وقتي که بر سينه مبارك آن حضرت نشست و سر امام را جدا ساخت و از جمله عرش، لوح و قلم، بهشت و دوزخ و ... شروع به ناليدن كردند و آسمان و زمين وحتي كوه ها و باغ ها و دشت كربلا ناله كردند، خورشيد و ماه همه سياه شدند و جانوران بر اين حادثه ناليدند.
در قرن هفدهم با همين مضمون شاعر ديگري به نام محمد خان كتابي منظوم با عنوان مقتل حسين (ع) نوشت که توجه همگان را جلب كرد.
در سال هاي مختلف كتاب هاي ديگري نيز با عنوان جنگ نامه ( در مورد حادثه كربلا) نوشته شد. در آثار قرن نوزدهم، در نوشته های مربوط به محرم، عاشورا و كربلا بعضي از تعبيرات هنري ادبي مشاهده مي شود. در اين عصر ادبيات نثر رشد پيدا كرد و نوشتن شعر ونظم ( با جنبه هاي هنري جديد ) ادامه يافت و اديبان، واقعه غم انگيز كربلا را در قالب نثر آغاز كردند. در اواخر قرن نوزدهم، مير مشرف حسين كتاب بزرگ درياي غم را در باره حادثه كربلا نوشت که نظر همگان را جلب كرد و مردم از آن به طور گسنرده استقبال کردند. در واقع اين كتاب نيمي تاريخي و نيمي تخيلي است، يعني نه كاملاً تاريخ است نه كاملاً داستان، بلكه شبه داستان يا شبه تاريخ است. با وجود این، هنوز اين كتاب محبوب مردم مسلمان بنگال است و تقريباً در همه خانه ها نسخه هاي آن پيدا مي شود. زماني در روستاهاي سراسر بنگال مرتباً مجالس براي خواندن و شنيدن درياي غم تشكيل مي شد. يك نفر اين كتاب را مي خواند و ديگران گوش می کردند؛ شنوندگان در حين شنيدن، احساساتي و غمگين مي شدند. محبوبيت اين كتاب هنوز در میان عموم باقي است. كتاب ديگري در زبان بنگالي يافت نمي شود كه مانند كتاب درياي غم در باره واقعه كربلا موردتوجه و پذيرش عمومي قرار گرفته باشد.
ما مي دانيم حضرت امام حسين علیه السلام كه سردار بزرگ حق و عدالت و انصاف بود، در روز دهم محرم سال 61 هجري قمري در كربلا در ساحل رود فرات عليه ارتش بزرگ حاكم ظالم وقت، يزيد شجاعانه جنگيد و شهادت را به جان خريد و شهادت آن حضرت الگوي مسلمانان قرار گرفت و در تاريخ اقامه حق وعدالت، غایت روشن و شكوهمند ايثارگري گشت و به مقام سيدالشهدا رسيد. وي ضمن قرباني کردن جان پاک خود در دشت كربلا، به اثبات رساند كه قافله حق در حركت خودتسليم نمي شود. حادثه كربلا به مردم مسلمان الهام مي بخشد تا متحد شوند و براي اجراي حق و عدالت و عليه بي عدالتي و ستمگري و ظلم قيام كنند. در انقلابی كه در سال 1857 ميلادي عليه انگليسيها (در سراسر شبه قاره ) آغاز شد، تأثير عاشورا کاملا مشهود است. راهپيمايان شركت كننده در مراسم عاشورا در شهر داكا، به پادگان انگليسي ها در آرمانيتولا حمله و آنجا را تخريب كردند.
از آغاز رشد ادبيات بنگالي تا به امروز، در مورد حادثه كربلا بسيار نوشته شده است و كتاب ها و كتابچه ها به تعداد زيادي منتشر شده است؛ برای نمونه به چند كتاب اشاره می کنیم: قتل قاسم و نجات زين العابدين به قلم ابوعلي محمد حامد علي، كربلا به قلم محمد عبدالباري، كربلا از خيره الله، جنگ كربلا از ضمير حسين القادري، مراسم محرم از خان بهادر عابد علي، زمينه تاريخي و درياي غم از عبدالغفور صدقي، ادبيات مرثيه بنگالي، از دكتر غلام ثقلين، داستان كربلا از ا، ن، م، بذل الرشيد، تاريخنامه جنگ كربلا و خانواده پيامبر و تاريخنامه كربلا و خانواده امام از محمد بركت الله. نيز تعداد زيادي از كتابچه ها تحت عنوان « حسن و حسين ع» و «كربلا» به زبان بنگالي منتشر شده است. شاعران بنگالي از جمله شهادت حسين، غلام مصطفي، قاضي نذرالاسلام، فرخ احمد و ... در باره محرم و كربلا اشعار ارزنده اي را سروده اند. شاعر شهادت حسين در شعر خود با عنوان « شهيد كربلا» مي سراید ( برگردان به فارسی):
اي مردم بشنويد كه صداي ناله در سراسر گيتي بلند است، آه ! آه ! يا حسين ! در آسمان بلند است، آنكه جايش در جنات است، در دشت كشته مي شود، و ناله رودخانه به ساحل مي رسد.
و در شعر دیگری با نام « محرم » مي سراید (برگردان به فارسی) :
اين همان محرم است، غم آنروز اي مسلمانان ! فراموش كرده ايد ؟، دين شما اسلام است، ...
شاعر ملي بنگلادش قاضي نذر الاسلام با كلمات زيبا و منظوم، محرم را در اشعار بنگالي تقديم كرده است (برگردان به فارسی):
امروز همان ماه محرم باز آمده است، ايثارگري مي خواهيم نه مرثيه و ناله را ...
فروخ احمد شاعر معروف در شعر خود تحت عنوان « شهيد كربلا» مي گوید (برگردان به فارسی):
توشه ها را بردار، ببين در پيش رويت دشت كربلا و اسب سواران را، شن ها در آن دشت مثل دوزخ مي سوزانند، و نشاني از سبزه و گياه ندارند، ماتم در آسمان و هوا بلند مي شود، درختان و سنگ ها نيز در ماتم هستند، امروز ما آمده ايم در دشت كربلا ، اي حسين ! ...
شاعران و اديبان بنگالی تلاش كرده اند تا ضمن بيان تاريخ ايثارگري در محرم، ملت را به همان مكتب سوق دهند. قاضي نذر الاسلام در نوشته هاي خود مي گويد: اي مسلمانان بيدار شويد، فرياد حيدري (يا علي ) بزنيد، بگذاريد همه چيز باخون شهيد سرخ شود ...
به مناسبت محرم و عاشورا بسياري از سازمان ها و انجمن هاي اجتماعي و فرهنگي، سمينارها، اجتماعات، سخنراني هاي مذهبي، مجالس دعا و نيايش، مجالس درود رساني به پيامبر اكرم (ص ) و غيره تدارك دیده می شود. در مساجد، مزارها و خانقاه ها، جلسه ها و محفل هاي ويژه برگزار می شود. روزنامه ها و مجلات، مقالات و اشعاري به مناسبت محرم وعاشورا منتشر مي كنند. در بعضي جاها نمايشگاه هایی به مناسبت عاشورا ومحرم تشكيل مي شود. راديو و تلويزيون برنامه هاي ويژه پخش مي كنند. البته اين برنامه ها بدون موسيقي پخش مي شوند. در واقع عاشورا و محرم در فرهنگ این سرزمین، مثل حسی انقلابي، در جریان است (روزنامه انقلاب – داكا : 10 ژوئن 1995 م – نويسنده استاد حسن عبدالقيوم).
7. 5. 8.عید میلاد النبی (ص)
بنياد اسلامي بنگلادش ( اسلاميك فاونديشن ) كه از طرف دولت، بر امور مسائل كشور نظارت دارد، برنامه هاي گوناگوني را بدين مناسبت تدارك مي بيند و هر ساله در اين روز، مراسم بزرگ همراه با سخنرانی و نعت برگزار می کند. لازم است پیش از صحبت درباره عید میلاد النبی (ص)، اشاره کوتاهی به عکس العمل وهابیت تحت عنوان «سیره النبی» در برابر این عید بشود.
7. 5. 8. 1. سيرة النبي
دليل اينكه بعضي از دسته جات و ياگروه ها از عنوان و اصطلاح « سيره النبي » در مقابل «ميلادالنبي » (ص ) استفاده مي كنند، اين است كه چون اين افراد تحت تأثير افكار وهابيت قرار دارند و از طرفي هم نمي خواهند رو در روي افكار عمومي قرار گيرند؛ آن ها برگزاري روز عيد و جشن را نوعي « بدعت » مي دانند، بنابراین، از اين روز به نام « سيره النبي » ياد مي كنند.
طرفداران حزب جماعت اسلامي و بعضي از پيروان مكتب وهابيت حامي « سيره النبي » هستند و پيروان پيرها و اهل تصوف و سني ها طرفدار « ميلادالنبي (ص)» هستند. منطق اين گروه اين است كه طبق حديث پيامبر، فقط عيد فطر و عيد قربان عید های مسلمانان تلقي مي شوند و عيد ديگري وجود ندارد.
7. 5. 8. 2.تاريخ ميلاد النبي (ص)
بنا بر روايت مشهور اهل سنت، دوازدهم ماه ربيع الاول روز تولد و روز وفات حضرت ختمي مرتبت (ص) است، ولي با توجه به گفته پيامبر اكرم (ص ) كه فرموده اند تولد و وفات من براي شما باعث سعادت است، چنين روزي جشن گرفته مي شود.
7. 5. 8. 3.چگونگي مراسم
مراسم عيد « ميلاد النبي (ص)» و « سيره النبي » به صورت همايش، سخنراني هاي مذهبي در مساجد و محافل عمومي و مردمي برگزار مي شود. سازمان ها و مراكز فرهنگي و ادبي هر يك متناسب با برنامه هاي خود اقدام به مسابقه هاي قرائت قرآن، نعت خواني، سرود، مقاله نويسي و ... مي كنند. گفتني است كه جشن ميلاد النبي (ص ) در بعضي نقاط از سه تا هفت روز ادامه دارد.
7. 5. 9. جشن جلوس
سنـــي هاي تند رو اقدام به برگزاري راهپيمايي مردم به نام « جشن جلوس عيدالنبي » (ص ) مي كنند. در اين راهپيمايي پيروان آن ها به صورت گسترده شركت مي كنند و آن را باعث ثواب و اجر و نشانه عشق ومحبت نسبت به رسول خدا تلقي مي كنند. پيش آهنگ برگزاري چنين رسمي، پيروان مكتب «احمديه سنيه طيبيه » مي باشند كه پير اين سلسله اهل پاكستان است و در اين ايام به بنگلادش سفر مي كند. نام وی سيد شاه محمد طاهر از منطقه سیالكوت پاكستان مي باشد. بزرگ ترين راهپيمايي جشن جلوس عيد ميلادالنبي در شهر چيتاگنگ هر ساله در 12 ربيع الاول برگزار مي شود.
مردم معتقد به اين روز ( به غير از پيروان وهابيت)، به مناسبت عيد ميلاد النبي (ص ) در خانه هاي خود غذاهاي متنوعي پخته و در ميان فقرا و نيازمندان تقسيم مي كنند. در مناطق مختلف چيتاگنگ، براي برگزاري اين مراسم مذهبي، گاو ذبح مي كنند و گوشت آن را در بين اقوام تقسيم مي کنند؛ زيرا اين عمل را نوعي تبرك مي دانند.
7. 5. 10. ملاحظات
در سال هاي گذشته در این روزت، فقط مراكز آموزشي و غير دولتي تعطيل بودند، اما از سال 2001 دولت اقدام به تعطیل رسمي کرد. اعلاميـــه هاي تبــــريك این روز از ســـوي رئيس جمهوري، نخست وزير و مسئولين دولتي و شخصيت ها بازتاب مطبوعاتي یافته است. این روز در شبه قاره هند هميشه با قرائت قرآن و محفل ميلاد، که روز شادي و عيد است، برگزار مي شود. در دوره تسلط انگليسی ها، اين روز تعطيل رسمي بود و به نام روز « فاتحه دوازدهم » شهرت داشت و مردم در آن روز جشن مي گرفتند. ظاهراً تا قبل از استقلال پاكستان از هند، همين نام کاربرد داشت، اما پس از استقلال پاكستان، اين روز به نام « عيد ميلاد النبي » (ص ) تغيير يافت. در اين روز، مردم با خواندن سرود و شعر و ابیات نغز و بسیار معروف شیخ مصلح الدین سعدي شیرازی علیه الرحمه، یعنی:
«بلغ العلي بكماله/ كشف الدجي بجماله/ حسنت جميع خصاله/ صلو عليه و آله»، محافل جشن و شادمانی و سخنرانی خود را گرم و پرنشاط می سازند. همچنین خواندن اشعار دیگر فارسی در این مراسم رواج دارد. گروهي هم دست به راهپيمايي مي زنند و از اين طريق سرور و شادي خود را بروز مي دهند یا با پخش شيريني، شادي خود را نشان مي دهند.
ريشه اختلاف براي نام گذاري چنين روزي را بايد در تلاش طرفداراني دانست كه طرفدار افكار وهابي هستند.
طرفداران عيد ميلادالنبي (ص ) معتقدند كه اگر پيامبر خدا خلق نمي شد، هيچ مخلوقي هم خلق نمي شد، لذا اين عيد بزرگترین عید جهان است و بايد قدر آن شمرده شود؛ از این رو معتقدند اين روز حتی اگرنوعي بدعت هم شمرده شود، بدعت خوبي است و باعث افزايش روحيه اسلامي و اخوت در جامعه مي شود.
7. 5. 11. نماز عيدين
نماز عيد فطر و عید قربان در بنگلادش و عموماً در كشورهاي شبه قاره ، اهميت ويژه اي دارد و هر شهري معمولاً داراي مصلاي مخصوص ( عیدگاه ) مي باشد كه نماز عيد اصلي در آنجا برگزار مي شود. رسانه های گروهی مانند راديو و تلويزيون و مطبوعات به صورت كامل خبر بــــرگــزاري مراسم را پخش مي كنند. مطبوعات با چاپ عكس هاي ويژه اي از هر نماز، گوشه هايي از عظمت آن را به تصوير مي كشند. تلويزيون بيشترين اهميت را در اخبار سراسري خود به گزارش هاي مصور نمازهاي عيد از پايتخت و شهرستان ها مي دهد. در بعضي مصلاها جمعيت نمازگزاران به بيش از يك ميليون نفر مي رسد.
علي رغم پخش وانتشار گزارش هاي كامل مصور از نمازهاي عيد، متأسفانه فقط به ظاهر امر پرداخته مي شود. اصولاً مسائل سياسي، اجتماعي مسائل جهان اسلام، به ندرت در خطبه ها مطرح مي شود. در چند سال اخير تلويزيون بنگلادش سعي كرده است كه اخبار مراسم نمازهاي عيد كشورهاي اسلامي از جمله ايران، مالزي، اندونزي و غيره را نشان دهد.؛ مراسم نماز عيد ايران که با شكوه خاصي برگزار می شود، توجه و تحسين مردم را بر می انگیزد.
7. 5. 12. شب برات
شب نيمه شعبان در ميان اكثريت قاطع مسلمانان بنگلادش، « شب برات » شناخته شده است. بدين مناسبت اكثر مردم، شب را در مساجد و در حال تعبد و نيايش مي گذرانند. مردم به زيارتگاه ها مي روند و مزار اوليا و بزرگان مذهبي در این شب رونق خاصي پيدا مي كند.
« شب برات » واژه اي فارسي است و نشانگر نفوذ فرهنگ فارسي در این منطقه است. طبق روايات اهل سنت، بعد از شب قدر، شب نيمه شعبان بزرگ ترين و پربرك ترين شب سال محسوب مــي شود كـــه در آن شب خداوند (جل و علا) حيات و ممات و روزي بندگان را مقدر مي كنـــد وگنـــاه گنهكاران را به اغماض مي نگرد. خداوند بندگان خود را مخاطب قرار مي دهد و می فرمایدكه آيا كسي هست كه از من مغفرت طلب كند تا من او را عفو نمايم؛ آيا كسي هست كه از من طلب رزق كند تا من به او رزق بدهم. در اين باب روايات زيادي دركتب اهل سنت وجود دارد. هر چند طرفداران وهابيت اين روايات را جعلي تلقي مي كنند. « شب برات » در جامعة بنگلادش سنتی حسنه است و به فرهنگی ريشه دار تبديل شده است. مردم ترجيح مي دهند كه آن شب را در مساجد در بيداري و عبادت بگذرانند. روزنامه هاي بنگلادش گزارش ها و مقاله هاي ويژه اي در اين رابطه انتشار مي دهند. اين روز تعطيل رسمــــي است و شيعيان اين شب را که سالروز تولد حضرت ولی عصر (عج ) است، گرامي مي دارند (روزنامه انقلاب ، 7 فوريه 1999 م ، داكا ، بنگلادش).
7. 5. 13.مراسم مذهبي هندوها به مناسبت بزرگداشت سالروز تولد شري كريشنا
مراسم مذهبي هندوها به مناسبت بزرگداشت سالروز تولد شري كريشنا، خداي آيين هندو، در مجامع هندوها در سراسر بنگلادش در 12 اوت مطابق با 21 مرداد بــــرگزار مي شود. جامعه هندوهاي بنگلادش با راهپيمايي در خیابان ها، اين روز مذهبي را گرامي مي دارند.
به گزارش روزنامه اتفاق، «شري كريشنا» براي سركوب نیروهای شر و سرپرستي از نیروهای خیر به دنيا آمده بود. گفته هاي وي دركتاب بهگوادگيتا ( نغمه های آسمانی)، كتاب مذهبي هندوها جمعاوري شده است. منابع هندو حاكي از آن است كه تولد شري كريشنا در 1506 ق .م صورت گرفته است. به عقيدة آن ها، زماني كه دنيا پر از ظلم و بي ديني شده بود، شري كريشنا، در شهر متورا در هند متولد شد. نام مادر او وديبوكي و پدر او بشن ديو بود. جامعه هندوهاي بنگلادش در اين روز با راهپيمايي مذهبي خود، اين روز را گرامي مي دارند و تعطيل رسمي است.
7. 5. 14. مراسم آیینی دورگاپوجا
بزرگ ترين عيد هندوها در بنگلادش مراسم آیینی دورگا است. اين مراسم در ماه كارتيك طبق تقويم بنگالي در فصل پاييز از 6تا9 كارتيك برگزار مي شود. بدين مناسبت بت هاي رنگارنگ در معابد هندوها نصب مي شود. بت اصلي اين عيد که همدوها آن را پرستش می کنند، « دورگا » نام دارد كه مادر، دختر و يا الهه زن « حافظ خلقت » نامیده می شود. پرستش از روز ششم ماه كارتيك شروع می شود. روز هشتم معتقدین از صبح تا غروب گرسنگی می کشند و چيزي نمی خورند و در روز نهم خداي دورگا به همراه ولوله جشن و شادي هندوها روي دست آنان حمل شده و به رودخانه «بوري گانگا » انداخته مي شود و بدين ترتیب بزرگ ترين جشن هندوهاي بنگلادش به پايان می رسد.
در مقاله « جشن پاييزي پرستش دورگا و چند كلام » به قلم آنيندوآكاش، که در روزنامه اتفاق در 23 اكتبر 2001 م به چاپ رسيده است، مطالبي درباره دورگا نوشته شده است. در اين مقاله آمده است كه در زمان قديم جنگي بين خدايان شر و خدايان خير رخ داده بود كه خدايان خير شكست خورده و از بهشت رانده شدند. بعداً خدايان رانده شده نزد خداي شيوا و ویشنو رفته و از آن ها كمك خواستند. بعد از شنيدن شرح مظالم خدايان شر، اين دو خدا خشمگين شده و در پي آن، از چهره هاي آن دو نوري درخشيد و از خدايان ديگر بنام برهما، ايندرا و ... نور ساطع شد و از مجموعه اين نورها، خداي دورگا در هیئت الهه ای زيبا به وجود آمد. اين دورگا در عصرهاي گوناگون براي سركوب بدان و پرورش خوبان در اين جهان نزول مي كند؛ اساس و مبناي پرستش دورگا در اين ايام در بنگلادش ریشه در این اسطوره دارد.
طبق اظهارات اين نويسنده قبلاً اين جشن مخصوص اربابان جامعه بوده و بعدهاً جنبه مردمي یافته است. به مناسبت جشن پرستش دورگا، ادارات يك روز و دانشگاه ها و مدارس كشور در بنگلادش به مدت هفت روز تعطيل مي باشند.
مراسم مذهبي آبتني هندوها ( آشتومي ) در بنگلادش
پيروان مذهب هندو در بنگلادش، در آبراه « لانكال بند» در ناراين گنج، در حومة جنوب شرق شهر داكا، مراسم تاريخي آییني خود به نام « آبتني هشتمين » را جشن مي گيرند. مكان اين مراسم ويژه آبتني در ساحل رود « براهماپوترا » به وسعت سه كيلومتر مي باشد.
اين مراسم هر ساله در ماه «چوبترا» ( آخرين ماه به تقويم بنگالي)، مطابق با هشتم ماه هجري، برگزار مي شود. در اين منطقه 10 معبد، 6 آستانه ،3 پناهگاه و 13 جايگاه آبتني هندوها وجود دارد. در اين مراسم علاوه بر هزاران هندو از داخل بنگلادش، جمعیت بی شماری از هندوستان و نپال نيز شركت مي كنند. اين مراسم در حدود سه روز طول می کشد (روزنامه بنگلادش آبزرور ، داكا – بنگلادش ، 24/3/99 ).
7. 5. 15. جشن های ملي بودائي هاي عشاير
جشن های بوداییان بنگلادش هر ساله به مناسبت آغاز سال نو بنگالي برگزار مي شود. مهم ترین آن ها به شرح هستند.
7. 5. 15. 1.جشن بدر پرو بار ونا
پيروان آیین بودا در بنگلادش باعشق و علاقة خاص مذهبي خود جشن بدر پرو بار ونا را،كه بزرگ ترين عيد مذهبي آنان محسوب می شود، برگزار مي كنند. از جمله برنامه هاي اين روز پرتاب بادبادك هاي آتش به هوا و رعايت سكوت براي طلب خير همگان است. در اين روز در معابد بودائي ها، مراسم اعطاي خرقة مذهبي به روحانيون بودايي صورت می گیرد (روزنامه اتفاق ، 25 اكتبر 1999 م ، داكا ، بنگلادش).
7. 5. 15. 2.بودا پورنيما
در 29 آوريل هر سال، پيروان آیین بودا، بزرگ ترين جشن مذهبي خود را به نام «پورنيما » برگزار مي كنند. بدين مناسبت سازمان هاي مختلف بودايي برنامه هاي گوناگونی تدارك مي بينند. دولت بنگلادش نيز اين روز را تعطيل رسمي اعلام كرده است. بنا به روايت بودايي ها در چنين روزي «بودا » بنيانگذار آیین بودایی، متولد شده است (روزنامه اتفاق ، داكا، بنگلادش، 29 آوريل 1999/9 ارديبهشت 78 ).
7. 5. 15. 3. 29 آوريل، اولين ماه از سال
بودايي ها دراولين ماه سال بنگالي بزرگترين عيد خود را با نام جشن «بدر كمال» برگزار مي كنند و بدين مناسبت يك روز تعطيل است.
7. 5. 15. 4. 16مارس، سالروز تولد شيخ مجيب الرحمان
سالروز تولد شيخ مجيب الرحمان بنيانگزار استقلال بنگلادش، بعد از روي كارآمدن دولت خانم شيخ حسينه دختر ايشان، بنگلادش اين روز را تعطيل رسمي اعلام كرده است.
7. 5. 15. 5. 26مارس، روز استقلال ملي بنگلادش
در 26 مارس 1970 ارتش پاكستان به ارتش بنگلادش در داكا يورش برد و اقدام به سركوب آزاديخواهان كرد و در نهایت منجر به استقلال بنگلادش شد. به یادبود آن روز، در تاريخ بنگلادش اين روز، روز استقلال و ملي شناخته می شود و تعطیل رسمی است.
7. 5. 15. 6. 16دسامبر، روز پيروزي
در چنين روزي در پي جنگ 9 ماهه داخلي در 1971، نيروهاي پاكستان از ارتش هند، كه پشتيبان چريك هاي آزاديبخش بنگلادش بودند، شكست خوردند و مجبور به ترک بنگلادش شدند. به همین مناسبت این روز را روز پیروزی نامیده اند و تعطيل رسمي است.
7. 5. 15. 7. اولين ماه مه، روز كارگر
اولين روز ماه مه سال ميلادي همچون كشورهاي ديگر جهان، روز كارگر و به نام روز مه برگزار مي شود و بدين مناسبت يك روز تعطيل رسمي است.
7. 5. 15. 8. 15 اوت، روز سوگواري ملي
از زمان روي كارآمدن دولت خانم شيخ حسينه، روز قتل مجيب الرحمان به دست كودتاچيان نظامي در سال 1957، روز سوگواري ملي ناميده شده و تعطيل رسمي است.
7. 5. 15. 9. 14آوريل ،روز بنگال
روز اول سال بنگالي است و تعطيل رسمي است.
7. 5. 15. 10.آخرين چهارشنبه ماه صفر
آخرين چهارشنبه ماه صفر به عنوان يادگار روز بهبود نسبي كسالت رسول خدا (ص ) در بستر بيماري، اين روز تعطيل اختياري رسمي است، یعنی ادارات دولتي باز است و فقط مؤسسات آموزشي تعطيل است.
7. 5. 15. 11.فاتحه يازدهم، 11ماه ربيع الثاني
سالروز وفات شيخ عبدالقادر جيلاني ( گيلاني ) يك روز تعطيل رسمي است و بدين مناسبت مؤسسات آموزشي كشور نيز تعطيل و مابقي مراكز اختياري است.
7. 5. 15. 12. 27ماه رجب، شب معراج
اين روز به نام يادگار معراج النبي (ص ) برگزار مي شود و يك روز تعطيل رسمي اختياري است، به خصوص مؤسسات آموزشي تعطيل است.
7. 5. 15. 13.تعطيلات ديگر
علاوه بر روزهاي مذكور، براي پيروان مذهب هندو 10 روز، براي مسيحيان 8 روز و براي بودايي ها 5 روز تعطيل در نظر گرفته شده است.
شایان ذكر است كه براي مؤسسات آموزشي در بنگلادش در سال يك ماه تعطيلات در فصل تابستان است و ماه رمضان را نيز عموماً در تعطيلي به سر مي برند.
7. 6. موزه ها
ریشه های تاریخی و تمدنی بنگلادش را باید در زمان های گذشته جستجو کرد. موزههای متعدد در این کشور، نشانگر میراث فرهنگی قوی آن است.
«موزه تحقیقاتی ورندا»[3] در شهر راجشاهی، در سال 1910 تأسیس شد. این موزه زیر نظر خانواده «کومارسرات کومارروی»[4] اداره می شود. خانواده «نرندرا نارایان روی» [5] و «چودری بالده»، مؤسس موزه دیگری است که به نام «بالدهها»[6] خوانده می شود و در شهر داکا در سال 1925م تأسیس شده است.
موزه های دیگر عبارتند از: «موزۀ داکا»، «موزه رامالا» و «موزه کومیلا» که در سال 1913م تأسیس شده اند. «موزه داکا ساهیتاپریشاد» [7] ، «موزه رانگ پور» [8] ، «موزه ساهیتا پریشاد» و «سیلهت پریشاد» را باید به لیست موزههای قبل از سال های 1947 افزود که بنگال هنوز جزو مستعمرۀ بریتانیا بود.
اولین موزهای که به شیوۀ معماری سنتی ساخته شد، موزه شهر پهارپور[9] است که در سال 1957 بنا شد. در سال های بعد یعنی 1966 و 1967 به ترتیب موزههایی به همین سبک در کومیلا و بهارپور احداث شد.
خانه شاعر معروف زبان بنگالی، «رابیندرانات تاگور»، که به «کوتی باری» [10] معروف است، در «شیلی دها» [11] در منطقۀ کوشتیا در سال 1957 ساخته شد و بعدها آن را توسعه دادند و نهایتاً به صورت موزه درآمده است. در چیتاگنگ، موزهای در سال 1967 ساخته شد که ویژه صنایع محلی و سنتی است. در دیناچپور نیز موزهای در سال 1961 ساخته شده است. موزۀ مرکزی در سال 1966 میلادی در شهر داکا ساخته شد و موزۀ داکا در سال 1975، به این موزه الحاق و با نام «موزۀ مرکزی بنگلادش» خوانده شد. در 20 سپتامبر 1983م، ساختمان جدیدی در شاه باغ ساخته شد و همۀ اشیاء موجود در موزه داکا به این موزه یعنی «موزه ملی بنگلادش» انتقال یافت. در حال حاضر بیش از هشتاد موزه در کشور بنگلادش وجود دارد که اسامی معروفترین آن ها به این شرح است:
موزه آزادی (جنگ برای آزادی و استقلال بنگلادش)
مؤسسه فرهنگی عشایری قومی دررانگاماتی
موزه قصر نواب در داکا
موزه ضیاء، درخانه چیتاگنگ (محلی است که رئیس جمهور بنگلادش در آنجا کشته شده است).
موزه یادبود عثمانی در سیلهت که در منطقه داکانگری میباشد.
موزه لالان[12] در چیئوریا [13] و موزه «حسن راجا» در سونام گنج[14] . مقبره دو نفر از شعرای بزرگ حماسی سرای بنگلادش در این دو موزه بنا شده و از این حیث معروفند.
لیست موزههای موجود در مراکز شهرها
شهر بوگرا(Bogra)
موزه زیلا پریشاد (Zila Parishad)
شهر چیتاگنگ (Chittagong)
موزه نژادها و فرهنگ شناسی
موزه انستیتو تحقیقاتی جنگلی
موزه دانشگاه چیتاگنگ
موزه ماهی ها
شهر چاندپور (Chandpur)
موزه ماهیها
شهر کامیلا (Comilla)
موزه رامالا
شهر کوکس بازار (Coxs Bazar)
موزه ماهیها
شهر داکا (Dhaka)
موزه ملی بنگلادش
موزه فرهنگ و آداب رسوم سنتی در آکادمی بنگلا
قلعه لال باغ
موزه علوم و تکنولوژی
موزه ملی هنر شیل پاکالا آکادمی
موزه کارت پستال
موزه زینالعابدین شیشو چیتراشالا
موزه گیاه شناسی بنگلادش
موزه تعاونیهای روستایی – صنعتی
گالری طراحی نساجی، کاشی، سرامیک وصنایع دستی
موزه بچهها در شیشو آکادمی
داکانگر جادوگر
موکتی جودا، جادوگهر
موزه شیخ مجیب الرحمن در بنگاباندا
موزه پلیس
موزه علوم
شهر دیناج پور
موزه دیناج پور
شهر زیدپور
موزه زید پور
شهر کوشتیا
شهر میمنسینگ
موزه میمنسینگ
موزه زینالعابدین سنگراشالا
شهر کیشوگنج
موزه کیشو گنج
شهر راجشاهی
موزه تحقیقاتی ورندا
آکادمی کلکسیون
شهید لسمیتری سنگراشالا دردانشگاه راجشاهی
شهر رانگ پور
موزه رانگ پور
شهر رانگاماتی
مؤسسه فرهنگی قومیتها
شهر ستم گنج
موزه راجاحسن
لیست موزههای خارج از مراکز شهری:
سونارگان
موزه هنرهای فولکوریک بنگلادش در نزدیک شهر داکا
بیریسیری
موزه آکادمی فرهنگی آپاجاتیا نزدیک شهر میمنسینگ
چیوریا
موزه لالان نزدیک شهر کوشتیا
شیری دها
موزه یادبود تاگور در شیریدها کاتوبوری کوشتیا
ماهاشتانا
هنرهای معماری ماهاشتانا نزدیک شهر بوگرا
شاه جادپور
موزه یادبود کاچیربوری نزدیک پابنا
پهارپور
موزه هنرهای معماری در نزدیک شهر ناگودان
گوروداسپور(خابجی پور)
موزه چالانبی در منطقه راجشاهی
مینی ماتی
موزه هنرهای معماری نزدیک شهر کومیلا
موزه جنگ آزادیبخش
لیست فوق شامل همۀ موزههای کشور نمیشود، زیرا دانشگاه ها، کالجها و مؤسسات آموزشی بنگلادش هر یک برای خود موزههای مخصوصی دارند.
7. 7. کتابخانه های عمومی
مسلماً رشد کتابخانهها رابطۀ مستقیم با توسعۀ آموزش در کشور دارد. کتابخانهها در بنگلادش به چهار گروه تقسیم میشوند:
1. کتابخانههای آکادمیک
2. کتابخانههای عمومی
3. کتابخانه ملی
4. کتابخانه ویژه
قرن نوزدهم مصادف با تأسیس کتابخانۀ عمومی و کتابخانه درکالجهای کشور است. هر یک از این کالجها به نوبۀ خود دارای مجموعهای از کتب مفید و ارزشمند هستند که دانشجویان و علاقهمندان از آن بهره مند می شوند.
طرح تاسیس کتابخانۀ عمومی در بنگلادش به نیمۀ قرن نوزدهم باز میگردد. در سال 1854 چهار کتابخانۀ بزرگ عمومی به نام های کتابخانه عمومی «وودبرن» [15] در بوگرا، کتابخانه عمومی «جیسور»[16]، «کتابخانه عمومی باریسال»[17] و کتابخانۀ عمومی «رنگپور»[18] گشایش یافتند.
دولت در سال 1958، کتابخانۀ عمومی مرکزی در شهر داکا را تأسیس کرد. دانشگاه داکا در سال 1921 تأسیس شد که با رشد کتابخانه آکادمی بنگلادش همراه بود. در کتابخانه کالج بیش از 18000 جلد کتاب وجود داشت که هستۀ مرکزی کتابخانه دانشگاه داکا را تشکیل میداد. این کتابخانه در طول عمر 91 ساله خود، بزرگ ترین کتابخانۀ آکادمی کشور است. در این میان باید اذعان داشت که کتابخانه آکادمی دانشگاه های دیگر نیز از رشد خوبی برخوردار بودهاند.
در زمینۀ کتابخانههای ویژه، ذکر این نکته ضروری است که از نیمههای دهه 60 قرن بیستم، «کتابخانه ویژه» (اختصاصی) و مراکز اسناد و اطلاعات، توانستهاند در زمینههای مختلف تحقیقاتی خدماتی، با کمک افراد و شخصیتها و آژانسهای تخصصی، رشد و توسعه درخور توجهی پیدا کنند.
«کتابخانه ملی» که مخزن مرکزی همۀ انتشارات و اسناد در بنگلادش است، دقیقاًٌ پس از استقلال این کشور توانسته است جایگاه مهمی برای خود کسب کند.
در دهۀ سوم قرن بیستم نیز تعداد زیادی کتابخانۀ خصوصی به ابتکار خانواده های زمیندار تأسیس شد که از میان آن ها کتابخانههای خاندان «زمینداربلده»[19] ،«مهاراجه»[20]و «دیناجپور»[21] درخور توجه هستند. کتاب های این کتابخانه ها بعدهاً در اختیار کتابخانۀ مرکزی عمومی بنگلادش قرار داده شد.
از نظر آماری، تعداد کتاب های موجود در کتابخانه های دانشگاه های معروف بنگلادش به شرح زیر است (تا زمان نگارش این کتاب):
نام کتابخانه | تعداد کتب | سال تأسیس |
کتابخانه دانشگاه داکا | 550000جلد | 1921م |
کتابخانه دانشگاه راجشاهی | 300000جلد | 1953م |
کتابخانه دانشگاه مهندسی و تکنولوژی بنگلادش | 150000جلد | 1961م |
کتابخانه دانشگاه کشاورزی بنگلادش | 200000جلد | 1961م |
کتابخانه دانشگاه چیتاگنگ | 150000جلد | 1966م |
کتابخانه دانشگاه جهانگیر نگر | 100000جلد | 1970م |
کتابخانه دانشگاه اسلامی | 10000جلد | 1986م |
کتابخانه دانشگاه شاه جلال | 10000جلد | 1991م |
کتابخانه دانشگاه خولنا | 10000جلد | 1991م |
از میان کتابخانههای فوق، کتابخانه دانشگاه داکا دارای نادرترین کتاب ها است و مجموع کتاب های این کتابخانه، به زبانهای بنگالی، سنسکریت، فارسی و عربی میباشد.
کتابخانههای عمومی
کتابخانه عمومی داکا، در سال 1958 تأسیس شد. به دنبال تأسیس این کتابخانه، در شهرهای چیتاگنگ، کولنا و راجشاهی نیز کتابخانههای عمومی تأسیس شد.
در سال 1962 کتابخانۀ مرکزی به نام «کتابخانه مرکزی پاکستان» باهدف جمعاوری مواد انتشاراتی، درداکا تأسیس شد که پس از استقلال این کشور، به «مرکز کتابخانه عمومی بنگلادش» تغییر نام داد.
در وزارت فرهنگ بنگلادش، بخشی به نام «کتابخانههای عمومی» در سال 1983 تأسیس شد. کتابخانههایی که در نیمۀ قرن نوزدهم تأسیس شدهاند، شامل کتابخانههای راجشاهی (1871م)، داکا(1874م)، کومیلا(1884م)، پابنا(1890م)، ناکالی(1871م)، سیهلت(1871م)، چیتاگنگ(1904م)، کوکس بازار(1906م)،منشی گنج(1908م)، کیشور گنج(1909م)، کوشتیا(1914م)، فریدپور(1914م)، کولنا(1914م)، دیناجپور(1930م)و میمنسینگ (1930م) میباشند که ابتدا توسط افراد خیر و غیر دولتی تأسیس شدند و سپس تحت پوشش و حمایت دولت قرار گرفتند. در حال حاضر تعداد اینگونه کتابخانهها در سطح کشور به 883 باب رسیده است. تعدادکتب در هر یک از کتابخانههای فوق، حدود 1500 جلد میباشد. «کتابخانه ملی بنگلادش» تحت نظارت «مدیریت آرشیو ملی کشور» در وزارت امور فرهنگ قرار دارد و محلی برای جمعاوری همۀ اسناد و انتشارات کشور می باشد.
کتابخانههای اختصاصی
بیش از یکصد کتابخانۀ اختصاصی وابسته به ارگان ها و سازمان ها ومراکز دولتی و غیر دولتی تخصصی وجود دارد که بیشتر آن ها در شهر داکا وجود دارند، مانند: مرکز تحقیقات کشاورزی، بانک کشاورزی، صنایع سبک و سنگین، دایره اطلاعات آموزشی و مراکز آموزشی، انستیتو مطالعات بنگلادش، کمیسیون انرژی اتمی، دایره توسعه صادرات، کمیسیون طرح و برنامه، وزارت امورخارجه، کشاورزی، مجلس، آکادمی بنگلا، موزه، جامعه آسیایی (The Independent Bangladesh Yearbook 1991, Dhada, p.p.111-114 ).
اطلاعاتی در مورد کتابخانه عمومی داکا
این کتابخانه تحت نظارت وزارت فرهنگ میباشد که به منزله هستۀ مرکزی عمل میکند و مجموعاً در هر یک از 64 مرکز تقسیمات کشوری، یک باب کتابخانۀ عمومی دارد.
کتابخانۀ عمومی در شهر داکا، از نظر بنا و تجهیزات داخلی، دارای سالن مطالعات، سالن برای کودکان و سالن برای عموم میباشد. همچنین دارای آمفیتئاتر بزرگی است که حدود پانصد نفر گنجایش دارد. کتابخانۀ عمومی در داکا دارای محوطۀ بزرگ و باز است که به مناسبتهای مختلف از آن استفاده میشود. این کتابخانه، آمفیتئاتر خود را برای انجام برنامههای متعدد، اجاره میدهد و معمولاً جلسات فرهنگی و هنری و اسلامی سازمان های مختلف در این مکان برگزار میشود. نمایندگی فرهنگی ج.ا.ایران نیز بعضی از برنامه های فرهنگی خود را در این محل برگزار می کند.
روزانه صدها نفر برای مطالعه و یا کارهای تحقیقاتی به این مکان مراجعه میکنند. تعدادی کتاب فارسی نیز در این کتابخانه وجود دارد که به علت عدم استفاده از آن ها، درحال از بین رفتن هستند.
[1] - پالم هندي : نوعي نخل است ومانند درخت نارگيل با برگ هاي پنجه اي و سوزني است. اين درخت در بعضي از مناطق هندوستان مقدس است و از ميوة آن در امور طبابت محلي استفاده مي كنند.
[2] - سبد يا حصيري راگويند كه از درخت بامبو درست مي شود و در روستاها يا شهرهاي هند و بنگلادش به عنوان برنج يا گندم و يا لپه پاك كردن بكار مي رود.
132 -Varenda
133 -Kumar SaratKumar Roy
134 -Narendra Narayan Roy
135 -Baldha
136- Dhaka sahitya parishad
137 -Rangpur Museum
138 -Paharpur
139 -Kuthibatri
140 -Shilaidaha
141 –Lalan
142 -Chheuria
143- Sunamganj
[15] Woodburn
[16] Jessore
[17] Barisal
[18] Rangpur
[19] Baldah
[20] Maharaja
[21] Dinajpur