زبان و ادبیات بنگلادش
هشتم
8. زبان و ادبیات
8. 1. معرفی زبان و خط رسمی و زبان های رایج
زبان پديده اي منحصر به فرد است كه روند تكامل انسان در جامعه و انتقال آن به نسل هاي بعد را بر عهده دارد. اگر زبان از جامعه انساني گرفته شود، چرخه اجتماعي از حركت مي ايستد، جامعه انساني از هم گسسته می شود و فرهنگ وتمدن بشري نيز نابود مي شود. زبان كليد شبـــكه هاي ارتبــــاطي و گاهي نيز سرمايه فرهنگي است كه افراد با تسلط بر آن مي توانند علاوه بر برقراري روابط اجتماعي، نوعي هويت ويژه كسب كنند. از این جهت، هويت فرد چه در سطح قومي و چه در سطح ملي تا حدود بسیاری بستگي به زباني دارد كه او فرا مي گيرد. وقتي كه از حفظ تقويت وتوسعه فرهنـــگ جامعه، سخن به ميان مي آيد، زبان نيز عاملی اساسي است، زیرا زبان در حكم رشته اي است كه فرهنگ گذشته و حال را به هم پيوند مي دهد.
در سه قرن اخير روند نابودي زبان ها به نحو فزاينده گسترش یافته است. براساس هشدار جدي زبان شناسي مبني بر احتمال نابودي 40 درصد زبان ها در قرن حاضر، سازمان ملل و يونسكو اقدام به تدوين طرحي براي حفظ زبان هاي موجود كرده اند. نام گذاري روز 21 فوريه به نام روز جهاني زبان مادري به همین دلیل کی باشد.
بنگلادش اولين كشوري بود كه در نوامبر سال 1999 پيشنهاد رسمي خود را مبني بر نامگذاري روز 21 فوريه ( 3 اسفند ) به نام روز جهاني زبان مادري به سازمان يونسكو مطرح كرد. طرح ارائه شده را که دولت بنگلادش و انجمن جهاني طرفداران زبان مادري در سي امين نشست عمومي سازمان يونسكو مطرح کرد، به تصويب نمايندگان كشورهاي عضو رسيد. با تعيين اين روز با نام «روز جهاني زبان مادري»، يونسكو طرحی تهيه و به كشورهاي عضو ابلاغ کرد كه در آن برنامه هاي متنوعي براي مردم جهان تدارك ديده شده بود. كشورهاي جهان از آن پس در 21 فوريه اين روز را جشن مي گيرند. از جمله كشورهاي پيشرو در پاسداشت روز جهاني زبان مادري مي توان به آمريكا، انگليس، كانادا، جمهوري چك، هند و بنگلادش اشاره كرد (Bangladeshpedia , National Encyclopedia , Asiatic society , Bangladesh , 2006 ).
زبان بنگالي زبان 95 درصد از مردم بنگلادش محسوب مي شود كه در زمره زبان هاي خانواده هند و آريايي است. ادبيات مذهبي با كلمات مسجع، پايه و اساس ادبيات كشور بنگلادش در قرون وسطي محسوب مي شود. بعدها ادبيات مذهبي اسلامي با نثر غني ظاهر شد. در سال هاي نخستين شكل گيري ادبيات بنگالی، سرودن شعر فقط ابزار ادبي شناخته مي شد، اما در قرن 8 ، نثر وارد ادبيات شد و بدين ترتيب رمان نويسي و نمايشنامه نويسي در بنگال رونق گرفت.
8. 2.تاریخ ادبیات و سبک های ادبی
تاريخ ادبيات بنگلا حداقل به قرن هفتم هجري باز مي گردد. احتمالاً ادبيات بنگلا به سه دوره اصلي شامل دوره باستان، قرون وسطي و دوره جديد (معاصر ) تقسيم شده است. تقريباً دوره باستان از 1200- 650 ميلادي، دوره وسطي ( ميانه ) از 1800- 1200 ميلادي و دوره جديد از 1800 تاكنون را در بر می گیرد.
به گفته پروفسور هارون الرشيد رئيس سابق فرهنگستان بنگلا ، ادبيات معاصر و ادبيات مدرن دو واژه مستقل هستند و داراي تفاوت هايي بايكديگر مي باشند. ادبيات مــــدرن از چهار صـــد سال پيش رقم خورده است و به زمان شكسپير باز مي گردد. پس بايد ابتدا ادبيات مدرن و معاصر را مرخص و از هم تفكيك كرد.
در اين خصوص نیز اسد چودري، از شعرا و نويسندگان سرشناس و معروف بنگلادش، معتقد است که در زمان حسين شاه، زبان بنگلا شكوفا شد. سال 1600 ميلادي زمان تولد ادبيات بنگلا مي باشد. دوره معاصر به دوره حضور انگليسی ها اتلاق مي شود و سال 1800 ميلادي مي تواند آغاز تاريخ ادبيات معاصر باشد كه با ويژگي هاي متفاوت با ادبيات گذشته همراه است.
بهر حال در زمينه تاريخ دقيق شروع ادبيات معاصر بنگلا، بين صاحب نظران وانديشمندان فرهنگي اين سرزمين اختلاف نظر وجود دارد. برخي دیگر مانند المجاهد، بر اين باورند كه ادبيات معاصر بنگلا بعد از جنگ جهاني اول شروع شده است، برخي هم مانند الطاف الرحمان، شروع آن را از زمان رابيندرانات تاگور و نذر الاسلام بزرگ ترين و مشهورترين شاعران ونويسندگان این سرزمین به حساب می آورند.
قديمي ترين متن موجود ادبيات بنگالي، حدود هزار سال قدمت دارد. دوره اي كه از آن زمان تا ظهور مسلمين را در بر مي گيرد، دوره اي به حساب مي آيد كه در طي آن ادبیات توسعه بسيار كندي داشته است.
در طي دوره مياني ( 1800- 1200م ) ادبيات به طور چشمگيري با حكومت حاكمان مسلمان توسعه يافت. چندي داس، كريتي باس، دولت قاضي علائول، بعضي از شعراي مشهور اين دوره هستند.
دوره جديد ادبيات بنگالي در اواخر قرن نوزدهم شروع شد. « رابيندرانات تاگور » برنده جايزه نوبل، « قاضي نذر الاسلام»، «مايكل مادوسودان»، «دات»، «سرات»، «چاندرا چاترجي»، «بانكي چاندار چاترجي» و نيز «مشرف حسين» از جمله برجستگان ادبيات جديد بنگالي هستند.
در بنگلادش، زبان بنگالي از نقش خاصي برخوردار است و درصد عظيمي (98 درصد ) از مردم به اين زبان تكلم مي كنند. اين زبان با لغت هاي عاريتي كه از زبان هاي گوناگون به عاريه گرفته، به زبان معجون تبديل شده است و در اين ميان، زبان فارسي رتبه و اهميت بالايي دارد. این زبان از جمله زبان هاي هندي و اروپايي و از متفرعات سنسكريت بوده و از قديمي ترين زبان هاي دنيا به شمار مي رود. اختلاط عجيب آن از زبان های هندی، فارسی، عربی، انگلیسی و ... به دلیل نفوذ فرهنگ هاي مختلف واقوام گوناگون در طي قرون متمادي به اين سرزمين مي باشد. اين زبان داراي هشت تا نه هزار لغت فارسي است كه در محاورات به كار برده مي شود.
در آستانة استقلال پاكستان از هند، نزدیک به 75 ميليون سكنه كشور یعنی 98 تا 99 درصد مردم، بنگالی زبان بودند و اين وحدت و يگانگي و تفاوت آن با زبان اعلام شده پاكستان (اردو ) ، از عوامل مهم تكوين ناسيوناليسم بنگالي واستقلال كشور بنگلادش بوده است.
همچنین بعضي از لهجه ها و گویش هاي روستانشينان با گروه زبان هاي تبتي و برمه اي مربوط است. این زبان در سرتاسر کشور دارای لهجه ها و گویش های متفاوت و نیز ادبيات غني است.
در نيمة اول قرن نوزدهم، ادبيات معاصر اين زبان به سرحد شكوفايي خود رسيد . آثار نویسندگان معروفی چون« رابيندرانات تاگور »[1] در سال 1913 برنده جايزة نوبل شد. كوشش هاي دولت پاكستان به پوشاندن آثار « تاگور » پس از استقلال در 1974 از ديگر عوامل روي آوري بنگلادش به زبان وادبيات بنگالي شد. « ويدياساگار » [2] ، « بنيكم چاندرا [3]» و «ميرمشرف حسين» از جمله چهره هاي معروف دیگر ادبيات بنگالي در این دوره هستند (فرزین نیا، 1373: 25).
خط بنگالي نيز اصلاح شده خط سنسكريت يا دواناگاري[4] مي باشد و شباهتي به خط اردو،كه از دستخط عربي استفاده كرده است، ندارد.
زبان انگليسي زبانی رسمي در بنگلادش تلقي نمي شود؛ اما به طور غيررسمي توانسته است جايگاه خوبي به خصوص در محافل علمی و دانشگاهی پيدا كند و تقريباً به زبان دوم مردم اين سرزمين تبدیل شده است و هر روز نیز بر دامنة وسعت ونفوذش افزوده مي شود(Haroun Al –Rashid, 1991: 157).
بعد از اينكه سازمان يونسكو 21 فوريه را روز بين المللي زبان هاي مادري پذيرفت، دولت بنگلادش براي تاسيس انستيتو زبان هاي مادري اقدام کرد. بدين منظور ستاد 21 نفره اي براي انجام طرح مذكور تشكيل شد و دكتر خبر الانعام به سمت مدير پروژه منصوب شد. مبلغی براي ساخت بنا، در ماه ژوئن همان سال در اختيار وزارت آموزش و پرورش قرار داده شد. این انستیتو در 21 فوریه 2010 افتتاح مقدماتی شد، ولی هنوز کار آموزشی در آن انجام نمی شود؛ قرار است در این مرکز 7 زبان از جمله زبان فارسی تدریس گردد . سازمان يونسكو در 17 نوامبر سال 1999 در سي امين جلسه خود در پاريس به اتفاق 27 كشور عضو از جمله ايران ، روز 21 فوريه را روز بين المللي زبان مادري ثبت كرد.
مدت زمان ساخت سه طبقه ساختمان مذكور يك سال پيش بيني شده بود و در آن مدت مقرر شد کارهای اداري در ساختمانی استيجاري انجام شود.
از اهم فعاليت هاي اين انستيتو مي توان پژوهش، محافظت، هماهنگي، جمعاوري اطلاعات در خصوص زبان هاي مادري دنيا، الفباها، كتاب، نوار، ويدئو و بررسي وتبادل اطلاعات بين زبان هايي كه در تداخل فرهنگ ها از بين رفته اند را برشمرد. علاوه بر اين براي ترجمه كتاب هاي علوم تكنولوژي از زبان هاي ديگر به زبان بنگلا و از بنگلا به زبان هاي ديگر اقدام می شود.
به گفته آگاهان، مدير انستيتو مذكور از طريق آگهي بين المللي منصوب می شود و چنانچه فرد لايقي در اين خصوص داوطلب نشود، اقدام هاي لازم براي جذب شخصیتي كه متخصص در زبان شناسی و مدیریت فرهنگی باشد، انجام می شود. همچنین مقرر شده است که کلیه فعاليت هاي انستيتو زبان هاي مادري با حفظ استانداردهاي بين المللي انجام شود.
8. 3. وضعیت انواع ادبی نظم و نثر
تولد، گسترش و تنوع زبان وادبيات فرهنگ بنگلا با تمسك به فرهنگ مردمي سرزمين بنگال صورت گرفته است. فرهنگ بنگالي عبارت است از فرهنگ مبتني بر زندگي مردمي بنگال که در ساختار تنوع فرهنگ پیشین و معاصر این کشور تاثير گذار بوده است، از قبيل فرهنگ هندي، فرهنگ بودايي، فرهنگ عربی، فرهنگ ايرانی و حتي فرهنگ اروپایی. البته در شكل گيري جريان پربار فرهنگ اسلامي بنگال، تاثير جريان های شعري و عرفاني سرزمين فارس جنبه تازه اي دارد. در اين زمينه نام شاعران نامي ايران مانند مولانا، جامي، سعدي و حافظ هميشه به ياد ماندني است.
يكي از جريانات مهم ادبيات بنگالي، قصه هاي عاميانه است كه در كنار آن قصه پريان، قصه هاي ذوقي عشقي، قصه هاي حماسي ميهني و قصه هاي مذهبي قرار گرفته اند. با تاثير پذيري از جريانات مذكور، از قهرمانان ملی و اسطوره یی، ده ها داستان ساخته و پرداخته شده است. ويژگي اخلاقي اين شخصیت هاي داستاني، خدمت و محبت به انسان هاست كه از محدودة جغرافيايي كشور فراتر رفته در محافل بين المللي نيز مورد تمجيد قرار گرفته اند. در ميان شخصيت هاي مذكور اسامي «مهوا»، «ملوا»، «چندرايتي»، «كومولا»، «روپ بتي»، «كونكووليلا»، «كازل ريخا»، و« ديوانه مدينه» وغيره را مي توان نام برد. در كنار اين افراد، آئينه بي بي، شيام راي، ليلا ديبي، نوحه پسر شجاع، كنجان، مالا، شانتي، راني كومولا و غيره در زندگي سنتي مردم تاثيرات عاطفي عميقي گذاشته است. در ميان اينگونه داستان ها، داستان عمر علي ايرابتي و كالو غازي و چنتابتي، لال ميان شيبتارا، سونابان و... بسيار معروف اند. در ميان داستان هاي عشقي محلي بهلواسوندري، مدولاما، مالتي كوشوم مالا، مالونچوكونا، روپبان روپبتي،لال من لوجابتي، لال كومربهانومتي و ... نيز شایان ذكر مي باشند. بعد از استقرار حكومت مسلمانان در قرن سيزدهم، بر اثر مهاجرت و مسافرت بسياري از شاعران و صوفيان از کشورهای عربی و ايران، و نیز رفت و آمد بازرگانان برای تجارت، زبان وادبيات ايران در اذهان و انديشه مردم اين سرزمين به طور گسترده تاثير گذاشت. به دنبال آن، قصه هاي فراوان مردمي ايران به زبان بنگالي ترجمه شد. درميان اين داستان ها، منظومه های سيف الملوك و بديع الجمال از دوناغازي، سيف الملوك لال متي از عبدالحكيم، يوسف و زليخا از زيب الملوك، شمع رخ و شاه جلال مدهومالا ( عسل ) از منگل چاند، گدام ليكا از سعدي و گل بغاولي از نوازش خان از بقیه مشهورترند.
8. 3. 1. داستان هاي كوتاه
كتب فراواني در زمينه داستان هاي كوتاه، رمان و نمايشنامه را چهره هاي فرهنگي نوشته اند. نویسنده معروف بنگالی،پراماتاچودوري (Pramatha chowdhury) (1994-1916) توصيفي در خصوص داستان كوتاه دارد مبني بر اين كه داستان هاي كوتاه متنی كوتاه با ويژگي هاي خاص دارند. رابنيدرانات تاگور (1941- 1861) در اشعارخود به نام Balsayaion ( زندگي با باران) داستان كوتاه را اين گونه تعريف مي كند: «داستان كوتاه، داستاني است كه داراي حجم كم ولي محتواي وسيع و غني باشد».
اولين داستان كوتاه در بنگال، داستان هايي همچون yugalanguriye ، Twinrings ، 1874 و Radharani ،1975 است كه توسط بانكيم چاندرا چاتو پادايا نوشته شده است. از نويسندگان اين دوره مي توان به گنرانات گوپتا ( 1940- 1868) اشاره داشت كه رمان هاي او در رابطه با رویدادهای اجتماعی فرهنگی است. البته شک نیست که بهترين و نام آورترين داستان نويس كوتاه در اين دوره، «رابيندرانات تاگور» است. وي پدر داستان هاي كوتاه به زبان بنگالي است و در ميان مردم احترام خاصي دارد. اولين داستان كوتاه او، Bhikharini ( زن گدا ) است كه در مجله Bharati در سال 1974 به چاپ رسيد. وی حدود 119 داستان كوتاه با مضامین خدايان، دين، عشق، طبيعت و حوادث اجتماعي و ... نوشته است.
يكي ديگر از نويسان برجسته و شناخته شده داستان کوتاه Kedaanath Bandyo Padhyay ) 1949 – 1863 ) است كه داستان هاي طنز آميز متعددي مانند آمراكي اوكي (چه كسي و كي هستيم)، كابولاتي (يك اعتراف)، پاتي يا (هزينه سفر)، دكردوالي و... از وی به یادگار مانده است.
پــــررامتا چودري نيز از ديگر نويسندگان با استعداد بود، اما كمتر موردعنايت قرار گرفته است زيرا داستان هاي او بيشتر جنبه تخیلی دارند. در ميان مجموعه يادداشت هاي با ارزش او مي توان چارياري خاتا (داستان چهار دوست9)، اوتي (نذر)، نيل لويتا و ... را نام برد.
پروبات كومار موکو پاديا Probhat Kumar Mukho Paehyay ( 1932 – 1873) بيشتر از صدها داستان كوتاه در ميان سال هاي 1931تا 1900 نوشت.
شارات چاندرا چاتوپاديايي ( 1938 - 1876 )نویسنده دیگری است كه به دلیل داستان هاي بلند ( رومان ) خود شهرت يافته است. وی کار نویسندگی را با داستان های کوتاه آغاز کرد.
چاروچاندرا بانديو پادياي ( 1938 – 1877 ) يكي ديگر از نويسندگان داستانهاي كوتاه بود. از نمونه آثار وی، پوس پاپاترا (يك سبد پر از گل)، سوغات (هديه)، گالپاپاترا (بعضي داستانها) را مي توان نام برد.
روقيه سخاوت حسين ( 1932- 1880)، كارشناس امور آموزش و پرورش بود و در زمينه حقوق زنان نيز فعاليت داشت. از وی داستان هاي كوتاه متعددي به جای مانده است.
مانيلال گانگو پادياي( 1929 – 1888)، چندين كتاب داستان كوتاه نوشته است.
تاراشانكار بانديو پادياني (1971 – 1898)، يكي ديگر از نويسندگان داستان هاي كوتاه است كه در زمينه داستان هاي روستايي كتاب نوشته است.
تا سال 1947 نويسندگان برجسته داستان هاي كوتاه اكثراً هندو بودند، اما از نويسندگان مسلمان که به تعداد اندك بودند و در اين عرصه قلم فرسايي كردند، این اشخاص مشهورترند:
عبدالمنصور احمد (1979– 1898 )، سيد ولي الله (1971- 1922)، ثامن چاندا (1942-1920 )، شوكت عثمان و ...
در سال 1952 هنگام جنبش دانشجويي براي استقلال و به رسميت شناختن زبان بنگالي، داستان نويسي و سرودن شعر در زمينه جريان هاي سياسي رشد کرد و در واقع جريان هاي سياسي الهام بخش بعضي از نويسندگان در داستان نويسي شد. اشعار سروده شده توسط حسن حافظ الرحمان با عنوان اكوشه فوري، در همين خصوص است.
ازنويسندگان برجسته معاصر، ابراهيم خان ( 1978- 1892 )، محبوب العالم ( 1981- 1898)، ابوالفضل (1983- 1903 )، ابوجعفر شمس الدين ( 1988- 1911)، شوكت عثمان (1998- 1917 )، صادر زين الدين (1986- 1918)، عبدالحق (1997 – 1918)، صديقي (تولد 1927)، علاءالدين ال آزاد ( تولد 1932)، ظهيرريحان ( 1972- 1933) معتبرترند. شوكت عثمان و علاءالدين آال آزاد از نويسندگان ممتاز در زمینه مضامين مختلف می باشند (National Encyclopedia Bangladesh , Asiatic Society of Bangladesh ).
8. 3. 2. نمايشنامه
بنگلادش با توجه به این مهم که توانسته فرهنگ هاي متنوعی در سراسر دوران حياتش را تجربه کند و نیز محل تلاقي انديشه هاي مذهبي مختلفي چون بودایی، هندویی و دين مبين اسلام بوده است، سرشار از عناصر فرهنگی مختلفی است که در عین حال به فرهنگ ملی تعالی بخشیده اند. این ترکیب عناصر فرهنگی موجب رشد نمایشنامه نویسی نیز در این سرزمین شده است.
امروز نمايش و تئاتر يكي از مهمترين ابزارهاي فرهنگي و تفريحي كشور بنگلادش به شمار مي رود و دو نوع متفاوت از نمايش دراين كشور تحت عناوين « گاترا» (Gatra) و تئاتر ملي رايج است. «گاترا» در واقع همان تئاتر فولكلور يا محلي است كه به طور گسترده اي در ميان روستائيان و گاه شهرنشينان متداول بوده و ازمجبوبيت چشمگيري برخوردار است. فصل زمستان بهترين فصل اجراي نمايش « گاترا» در بنگلادش است و زمان اجرا نيز مجموعاً در شب است و با نور پردازي چشم نواز همراه مي شود. بعد از استقلال، هنر نمايش روند رو به رشدی طی کرده است (WWW. TEBYAN .net , Bangladesh ).
8. 4. ادبیات معاصر
ادبیات معاصر این کشور شامل کتاب های کودکان و نوجوانان، وضعیت نقد ادبی و نشریات مخصوص ادبی است. در خصوص کتاب های کودکان و نوجوانان، همان طور که درباره افسانه ها و قصه های عامیانه اشاره کردیم، نخستین مجموعه از قصه های این قشر از جامعه در سال 1907 در بنگال (شامل بنگال غربی و شرقی)، پیش از تقسیم شبه قاره هند به دو کشور هند و پاکستان، منتشر شد. مضامین آن قصه ها بی شک برگرفته از اساطیر هندی است که در باورهای مردم بنگلادش، بعد از استقلال از پاکستان و تاسیس این کشور در یاد و خاطرات مردم باقی مانده است. کتاب های دیگری که بعد ها در این کشور انتشار یافتند، همان هایی هستند که پیش از این از آن ها یاد شده است.
کهن ترین متن ادبی، کتاب «چاریا پادا» نام دارد که مربوط به سده هشتم میلادی است. متن کهن دیگری مربوط به قرون وسطی به نام «چاندیاس» در دست است. در قرن نوزدهم میلادی، نابغه بزرگی در عرصه ادبیات بنگالی پدید آمد که ادبیات بنگالی را به اوج خود رساند. وی رابیندرانات تاگور بود که نام بنگال را جاودانه کرد و در عرصه های گوناگون ادبی و هنری ید طولایی داشت. اندیشمندان بزرگ دیگری در این عرصه خوش درخشیدند که نام آن ها بنگلادش را در حوزه ادبی و حتی موسیقی پرآوازه کرده است، مانند مادوسودان داته و قاضی نذرالاسلام.
8. 4. 1. مراکز و انجمن های ادبی
8. 4. 1. 1. فرهنگستان كودكان بنگلادش (آكادمي Shishu )
نيمي از جمعيت كشور بنگلادش را كودكان تشكيل مي دهند و در واقع سكانداران آينده كشور مي باشند. به همين منظور و برای تجلي استعدادها و توانايي های نهفته دركودكان بنگالي، فرهنگستانی با نام «شيشو آكادمي» ويژه كودكان بنگالي در سال 1976 تأسيس شد. هدف از تاسیس آن گردهم آوردن کودکان بنگالی از تمامي نقاط بنگلادش در شهر داكا و از طريق مدارسي كه در آن ها تحصيل مي كنند، می باشد تا به یک شیوه تربیت شوند.
در اين فرهنگستان آموزش هايي در خصوص هنرهاي زيبا و هنرهاي نمايشي ارائه مي شود. ايــن كودكان اغلب با توجه به سن و موضوعی که به آن علاقه دارند، به گروه هاي مختلف تقسيم مي شوند. هر از گاهی نیز مسابقاتي بين گروه هاي مختلف برگزار می شود و به بهترين اجرا كنندگان جوايز ارزنده اي اعطا می شود. حتي در برخي مواقع برای ارائه آثار خود به كشورهاي خارجي می روند. از اين رو بنابر اهميت موضوع، دولت بنگلادش اقدام به تأسيس موسسات فرهنگي با شعبات بيشتر در گروه هاي كوچك تر در کشور نموده است، به طوري كه كودكان مناطق محلي نيز قادر به استفاده از اين امكانات ادبي، فرهنگي، هنري مي باشند. تاكنون 64 شعبه از اين گونه موسسات فرهنگي در سراسر کشور تأسيس شده اند.
8. 4. 1. 2. موسسة نذرال (Nazrul)
قاضي نذر الاسلام شاعر ملي بنگلادش است. سهم مشاركت اين بخش در زمينه هاي ادبي بنگلادش نامحدود است. صنعت شعر، رمان، نمايشنامه، داستان، نشر، مقاله، موسيقي و آواز، همگي جزو منابع ادبي بنگلادش مي باشندكه از نوشته هاي نذرال بهره می برند و به غناي خاصي رسيده اند. در زمان حيات او هيچ گونه اقدام جدي برای جمعاوري و انتشار آثار وی صورت نگرفت. اما بعدها جمعاوري همه نوشته هاي او ضروري تشخيص داده شد و تحقيقاتي بر روي آثار او انجام گرفت. به دليل اهميت موضوع و تأثير مثبت شخصیت ادبی و فرهنگی او در ادبيات كشور، مؤسسه نذرال در تاريخ 12 ژوئن 1974تأسيس شد. اداره کارهای اين موسسه به هيئت مديره 7 نفره تفويض شده است. این هیئت بر انجام کارهای زیر نظارت کامل دارد:
1.گسترش مطالعه آثار نذرال
2. جمعاوري سرودهاي اين شاعر ملي و ديگر آثار نذرالاسلام چه در داخل و چه در خارج کشور
3. فراهم نمودن تحقيق بر روي آثار وی در زمينه ادبيات و نشر آن
4. برپايي كنفرانس ها ، سخنراني ها ، مناظره ها در خصوص بررسي آثار ادبي شاعر
5. تأسيس كتابخانه ها، مراكز ضبط نوار، يادداشت ها و ديگر آثار به ياد ماندني نذرال در زمينه ادبيات
6. تهيه نت موسيقي برای ترويج نوع خاص نت نويسي نذرال وعرضه آن با استاندارد قابل قبولي بر روي نوارها، فيلم هاي ويدئويي و كتاب هاي چاپي
7. فراهم نمودن زمينه هاي آموزش در موسسه و نقد و بررسي آثار شاعر
8. اعطای جوايز به نويسندگاني كه ازنظر مؤسسه، سهم عمده اي در تحقيق برروي آثار نذرال داشته یا دارند.
بنگلا آكادمي
آكادمي هنر و ادبيات ملي بنگلادش، انستيتويي است كه در توسعه زبان وادبيات و فرهنگ در اين سرزمين فعاليت دارد.
« بنگلا» زبان ملي و رسمي كشور بنگلادش است. زبان بنگالي تاريخي بيش از يك هزار سال را پشت سر دارد و از ادبيات سنتي و كهن برخوردار مي باشد. از نظر زبان شناسي، اين زبان از گروه زبان هاي هند واروپايي است.
« بنگلا آكادمي » در سوم دسامبر 1955، تحت حكومت جبهه متحد، كه در سال 1954 به پيروزي رسيده بود، تأسيس شد و رسما توسط ابوحسين سركار سروزير بنگال شرقي گشایش یافت. دولت ايالتي اقدام به تأسيس كميته ای مقدماتي در 26 نوامبر 1955 کرد كه پس از افتتاح آن، فردي به نام محمود بركت ا... را مامور ويژه و مدير اجرايي آكادمي کرد.
بعد از بازنشسته شدن وي در 1956، دكتر محمود انعام الحق اولين مدير اين آكادمي شد. در پی آن، طبق اساسنامه آكادمي بنگلا مصوب پارلمان این کشور، در تاريخ سوم آوريل 1957، اين مؤسسه از هويت مستقلي برخوردار شد. سپس از تاريخ دهم آگوست 1957، اساسنامه فوق به مرحله اجرا گذاشته شد و بعد از آن كميته مقدماتی به « شوراي آكادمي » تغییر نام یافت. اولين شورا در مارچ 1958 تشكيل شد و در دهم آگوست 1958 فعاليت خود را آغاز كرد. شوراي اداري داراي 19 عضو است كه چهار نفر از اعضاي قديمي (شواري قبلي)، 7 نفراز سوي دولت و 8 نفر ديگر از سوي افراد خارج از اعضاي شورا انتخاب مي شوند. اين شورا در زمينه هاي تحقيق و پژوهش، ترجمه، تنظيم، چاپ، فروش و كتابداري فعاليت دارد.
اين شورا داراي دو بخش اصلي و فرعي است که بخش اصلي آن شامل بخش های: زبان، ادبيات، فرهنگ و مطبوعات، منابع، تأسيس، طرح و برنامه آموزش و كتابخانه مي باشد و بخش فرعي آن شامل بخش های: توسعه، فروش و بازار يابي، هماهنگي و روابط عمومي، حسابداري و بودجه، و شورا مي باشد (Mohammad Rashid, Bangla Academy , Dhaka , March1993 ).
8. 4. 1. 3. كانون شعر
در كشور هند « بنياد شعر » با نام « چتر ادبيات » معروف است. اين بنياد در سال 2002 اقدام به تأسيس شعبه اي در بنگلادش با عنوان «كانون شعر» کرد. اين كانون زيرنظر و حمايت دفتر يونسكو در بنگلادش فعالیت می کند. كانون فوق دو عنوان نشریه به نام هاي «شعرامروز» و «درياي ادبيات» چاپ مي كند و در بيش از 50 كشور دنيا توزيع مي شود (The Daily Observer , 1 March 2002 , Dhaka, Bangladesh ).
8. 4. 1. 4. سازمان كوچي كانچار میلا (Kochi Kanchar mela) (حلقه پرنده هاي كوچك)
سازمان كوچي كانچار میلا، سازمانی غير سياسي و غیر دولتی است كه با گرايش به اصول فرهنگي اجتماعي فعاليت مي كند. این سازمان در رابطه با كودكان در زمينه های هنري، فرهنگي و ورزشي در سطح گسترده اي فعاليت دارد. از اهداف عمده اين سازمان، آموزش و تربيت كودكان و رشد فرهنگي، ادبي آنان براي آينده اي روشن، صيانت از كودكان و نوجوانان در برابر تهاجم فرهنگي بيگانه از طريق مرتبط ساختن با فرهنگ و ارزش هاي خودي است. از برنامه هاي ويژه اين سازمان، برگزاری مسابقات ادبي و هنري مانند شعر خواني، قصه گويي، سرود، سخنراني و ... مي باشد.
8. 5. مشاهیر ادبی
شاعران و نویسندگان مشهور بنگلادش:
عبدالحکیم، شاعر ؛ مبل احمد، نویسنده؛ اخترالزمان الیاس، رمان نویس و نویسنده داستانهای کوتاه؛ آلائول، شاعر؛ ابوحسین، شاعر؛ آل محمود، شاعر؛ سرکار، شاعر؛ بیگم روکیا، نویسنده؛ حسن راجا، شاعر عارف؛ همایون احود، رمان نویس؛ آزاد همایون، نویسنده؛ حسن عزیزالحق، نویسنده؛ جهان آرا امام، نویسنده؛ جاسم الدین، شاعر؛ لالن، شاعر عارف؛ محمد ظفر اقبال، نویسنده؛ منیر چوهدری، نمایشنامه نویس؛ رودرا شهیدا... محمد، شاعر؛ رفیق آزاد، شاعر؛ شهریار کبیر، نویسنده؛ شمس الرحمان، شاعر؛ امین الحق، شاعر؛ سید مجتبی علی، نویسنده.
[1] - Rabindranath Tagore
[2] - Viddiya Sagar
[3] - Bankim Chandra
[4] - Devanagari