جشن‌ها و سرودها در بنگلادش
7. 3. جشن ها و سرودها
مردم بنگلادش به بازي و مسابقات و برگزاري جشنواره هاي فرهنگي از جمله موسيقي، فيلم، تئاتر، رقص و آواز اهميت وتوجه خاصي دارند و معمولاً برگزاري چنين مراسم و برنامه هايي در ايام خاصي برگزار مي شوند.
معمولاً مردم بنگلادش، اوقات فراغت خود را به ورزش مي گذرانند و حضور چشمگير مردم براي تماشاي بازي ها، مسابقات و جشنواره هايي متعدد از جمله نكات درخور توجه است.
ورزش « كبدي » كه يك ورزش خانگي است، از جمله ورزش هاي ملي بنگلادش به حساب مي آيد. فوتبال، كريكت، شنا، تنيس، بدمينتون، هاكي و شطرنج از جمله ورزش هاي رسمي اين كشور است.
7. 3. 1.آخرين چهارشنبه
آخرين چهارشنبه ماه صفر در بنگلادش، هر سال تحت همين عنوان ( آخرين چهارشنبه ) مراسم خاص ديني برگزار مي شود. بنابر روايت برادران اهل سنت، پيامبر گرامي اسلام (ص ) در ماه صفر بيمار شده بودند و درآخرين چهارشنبه آن ماه كمي احساس بهبودي نموده و براي آخرين بار در زندگي خود غسل كرده و در مسجد نبوي حضور يافتند و با مردم نمازگزاردند. به شكرانه آن صحت و سلامتي رسول گرامي اسلام، اصحاب آن حضرت با اهدای صدقات و انجام نيايش و شكرگزاري به درگاه پروردگار اظهار خوشحالي کردند. اکنون به یادبود آن روز شیرین، مسلمانان بنگلادش هر ساله در اين روز غسل می کنند و آن را تبرك مي دانند(The Daily Ittefag Newspaper , 20 December 2001 , Dhaka , Bangladesh. ).
7. 3. 2. 21 فوريه
همه ساله به مناسبت سالروز اكوشه (21 فوريه ) روز قيام دانشجويان براي دفاع از زبان مادري، به نخبگان فرهنگي كشور كه در زمينه احيا و گسترش ادبيات و فرهنگ بنگالي تلاش کرده و آثار و نوشته هايي به جامعه عرضه کرده و مي کنند، مدالهايي اهدا مي شود.
شخص نخست وزير همه ساله در اين روز، كه روز زبان مادري نيز گفته مي شود، طي مراسمي خاص، « مدال اكوشه » را، كه بزرگ ترين مدال فرهنگي ملي بنگلادش مي باشد، به نخبگان در رشته هاي ادبيات، روزنامه نگاري، موسيقي، آموزشي، فرهنگي، فيلم و تئاتر اهدا مي کند.
مدال مذكور شامل يك نشان طلا و مبلغ 40000 تاكا پول نقد و يك تقدير نامه رسمي است.
جايگاه سرودهاي سنتي در فرهنگ بنگلادش
با توجه به رشد چشمگير ترانه ها و سرودهاي اجرا شده به سبك مدرن و علاقه مندي نسل جوان فعلي به اين نوع سبك از موسيقي و سرود، بايد اذعان داشت كه سرودهاي سنتي جايگاه قبلي خود را از دست داده اند و به كارگيري اين نوع سرودها امروزه بسيار كم رنگ تر شده است. بعضي از سرودها مربوط به دوره اسلامي و بعضي مربوط به دوره قبل از اسلام بنگلادش است.
در حال حاضر سرودهاي سنتي، كه به آن ها غزل گفته می شود، بيشتر در محافل و برنامه هاي فرهنگي روستاها و يا شهرها اجرا مي شوند و معمولا بدون استفاده از آلات موسيقي است. اين نوع غزل ها داراي مزامين عشق به خدا و پيامبر اكرم (ص ) است. معمولاً توسط علمای مدارس علوم ديني در مناسبت هاي خاصي از جمله ماه مبارك رمضان و به هنگام سحر از طريق بلند گوهاي مساجد این گونه سرودها را بدون نوا پخش مي کنند، زیرا علمای اهل سنت موسيقي را جايزه نمي دانند. معمولاٌ وسعت بهره گيري و خواندن اين نوع غزل ها درزبان اردو بسيار بيشتر از زبان بنگالي است.
از مشهورترين غزل خوان ها در شبه قاره ، آقاي مهدي حسن است كه غزل هاي بسيار جذابي را سروده است و اغلب خوانندگان حرفه اي وخوش نام غزل خوان، از وي تقليد مي كنند.
در گزارش روزنامه جاناكانتا، تاريخ 24/4/1381 ه. ش، آمده است كه سلطان صلاح الدين يكي از خوانندگان مشهور در يكي از برنامه هاي فرهنگي كشور به مدت سه ساعت به خواندن سرودي كه برگرفته از غزل هاي مهدي حسن بود، پرداخته است. این گزارش اشاره به جایگاه خاص این گونه سرودها در میان مردم دارد.
علاوه بر غزل، قصيده خواني نيز در ميان سرودهاي سنتي مردم مسلمان بنگلادش و عمدتاً در بخش قديمي شهر داكا، در ايام ماه مبارك رمضان جايگاه ويژه اي دارد. قصيده ها محتواي اسلامي دارند و دامنه استفاده از آن ها در سرودهاي سنتي بيشتر از غزل است. در غزل بيشتر به فضايل و عشق به پيامبر اكرم ( ص ) و در قصيده بيشتر به فضائل ماه مبارك رمضان پرداخته مي شود.
معمولاً اينگونه قصيده ها در دو بخش است، كه بخش اول مربوط به نيمه اول ماه مبارك رمضان و داراي محتويات شادي است، اما بخش دوم كه مربوط به نيمه دوم اين ماه مي شود، بيشتر از مضامین غم انگيز برخوردار است، كه علت آن را وداع با اين ماه گفته اند.
در روزنامه انقلاب 28/8/1381 ه . ش چاپ بنگلادش آمده است، سنت قصيده خواني در داكا در دوره حكومت مغول ها به ويژه در زمان شايسته خان استاندارد بنگال كه ايراني الاصل و شيعه بود، در داكا رواج یافت.
معمــــولاً قصيـــده ها به طور دسته جمعي، مركب از يك گروه 20 نفره، در مراسم ها خوانده مي شود. درماه مبارك رمضان، مسابقه هاي قصيده خواني در سطح شهر برگزار مي شود و به برندگان نيز جوايزي داده مي شود.
7. 3. 3.قوالي
نوع ديگر از سرودهاي ديني سنتي بنگلادش، قوالي است، كه معمولاً براي ستايش خداوند و عشق به پيامبر اكرم (ص ) خوانده مي شود. قوالان قصاید و اشعار را به زبان اردو می خوانند که بيش از زبان بنگالي رايج است و عموماً در بخش قديمي شهر داكا و شهر چيتاگنگ طرفداران زیادی دارد.
7. 3. 4.سرودهاي مرشدي ( معرفتي )
سرودهاي مذهبي سنتي كه معمولاً در مناطق روستايي بنگلادش رايج است، به نام سرودهاي «مرشدي » يا « معرفتي » مشهور است و همراه با موسيقي و به طور دسته جمعي اجرا مي شوند.
اينگــونه سرودها بيشتر در خصوص آن دسته از « پيرها» كه غالباً از شريعت پيروي نمي كنند و داراي فلسفه خاصي براي خود هستند و معتقد به وحدت خدا و پيامبر اكرم (ص ) و وحدت خالق و مخلوق و يا وحدت پير و خدا هستند و پيرها را نجات دهنده مي دانند، سروده مي شود.
7. 3. 5.بائول
از ديگر سرودهاي عرفاني، بائول نام دارد كه همراه با موسيقي خوانده مي شود. در ميان طرفداران فرهنگ مدرن، بائول جايگاه خوبي دارد. معمولاً اينگونه سرودها ریشه در تزكيه نفس و تفكرات تصوف اسلامي و هندو دارد. طرفداران اين تفكر، معتقدند كه جسم انسان خانه خدا است و پيروان همه اديان را يكسان مي دانند. آنان به شريعت اعتقادي ندارند. خواندن سرود توسط تركيبي از زنان و مردان و به طور دسته جمعي برگزار مي شود.
مردمي كه داراي اعتقادات اسلامي هستند، با اينگونه سرودها كه معمولاً باحمايت وهدايت دولت از طريق راديو و تلويزيون و يا در سينما پخش مي شود، مخالف هستند.
7. 3. 6.شاري گان
يك نوع سرود روستايي است كه تا قبل از استقلال بنگلادش در مناطق روستايي بسيار رايج بود. اين سرودها داراي اشعار طولاني است كه به طور دسته جمعي در جلسات برنامه هاي تفريحي و يا به هنگام كار كشاورزان خوانده مي شود و داراي مضامین اسلامي و ملی است.
7. 3. 7.جاري
از ديگر سرودهاي سنتي اين كشور، سرود «جاري» است كه از فارسي گرفته شده است. تا قبل از استقلال بنگلادش، اينگونه سرودها در شهرها و روستاها از محبوبيت خاصي در ميان مردم داشت که به صورت داستان هاي مذهبي از جمله واقعه كربلا آمده است. آغاز اين سرود با ستايش خدا و نعت پيامبر (ص ) و منقبت حضرت علي (ع )، حضرت فاطمه (س ) و حضرت امام حسن (ع) و حضرت امام حسين (ع ) و مدح پيروان و اولياي خدا آغاز مي شود. در ابتداي سرود، چند پند و نصيحت و سپس اصل داستان ابتدا به صورت سرود توسط يك نفر، كه «بياتي» گفته مي شود، و مشتق از كلمه بيت يا شعر است، خوانده مي شود. سپس در طول اجرا، ابيات خاصي از آن به صورت دسته جمعي (شبیه به کر) خوانده مي شود. در حال حاضر رونق گذشته را ندارد و در روستاها كم تر برگزار مي شود.
7. 3. 8.رقابت شاعري
از ديگر سرودهاي سنتي، رقابت شاعري است كه در واقع مشاعره ميان دو شاعر توانا است كه به صورت سؤال و پاسخ در قالب شعر و در حضور حضار و علاقه مندان برگزار مي شود. در حال حاضر انجام اين برنامه ها كه تا سال های اوليه استقلال بنگلادش رايج بود، اهميت گذشته خود را از دست داده است.
7. 3. 9.واتيالي
اين نوع سرودها كه سنتي و بومي است، اساساً ميان قايقرانان و ملوانان لنج ها به هنگام قايقراني كه به نام جزري نيز معروف است، خوانده مي شود. در سروده هاي آنان، اشعاري پيرامون زندگي مردم ساحلي، عشق، سيل و طوفان و ... خوانده مي شود. اين نوع سرودها معمولاً از طريق راديو و تلويزيون نیز براي مردم پخش مي شود.
7. 3. 10.ووانيا
اين نوع سرودها توسط مردمان روستايي و بيشتر توسط درشكه چيان به زبان محلي خوانده مي شود. اخيراً بعضي از خوانندگان به همراه موسيقي، از اينگونه اشعار در سرودهاي خود بهره گرفته اند ( The Daily Jugantor , 24 April 2002 , Dhaka, Bangladesh.).
7. 3. 11.جشن «لالّن و حسن» در بنگلادش
یکی از جشن های مردمی است که هر ساله در ماه می برگزار می شود. اين جشن بر اساس نام دو تن از شعرای صوفي بنگالي زبان، نامگذاري شده است. «لالن» مخفف نام « لالن فقير» و «حسن» مخفف نام « حسن راجا » است. « لالن فقير» از اهالي شهرستان كوشتيا واقع در غرب و «حسن راجا» از اهالي شهرستان سيلهت واقع در شمال شرقي بنگلادش بود. مشهور است که این دو آواز مي خواندند و شعر مي سرودند، اما اشعارشان از غناي عارفانه برخوردار نبود. لالن فقير و حسن راجا، هر دو مشي صوفيانه در پيش گرفتند و عقايد خود را در قالب سرودهاي صوفيانه ابراز كردند، هر چند بين افكار و عقايد آنان از يك طرف وعمل آنان از سوي ديگر بسيار تفاوت وجود داشت. « لالن فقير » از سواد خوبي برخوردار نبود و در روستاها زندگي مي كرد و از نظر مالي تقريباً زندگي متوسطي داشت. وي پيرو مكتب نوعي از تصوف بود كه آميخته از عقايد صوفي گري اسلامي، هندويي و بودايي بود و اين مكتب بعدها به نام « بائول » مشهور گشت.
« بائول ها » بر اين اعتقاد هستند كه خدا در درون انسان سكونت دارد و در واقع خالق و مخلوق يكي است. لذا براي شناخت خدا، بايد خود را شناخت.
مكتب بائول بر اين باور است كه حضرت محمد (ص ) همان خداست كه تغيير نام داده و سفر به دنياي مادي كرده است. اين مكتب معتقد است بين مسلمان و هندو فرقي نيست.
در بعضي از منابع متعلق به قرن نوزدهم آمده است كه « بائول ها » همه اشياء و موجودات جهان را اعم از طاهر و نجس يكسان مي بينند و تفاوتي از نظر ماهيت قائل نيستند و براي تثبيت عقايد خود، مدفوع و ادرار و حتي خون را مي خورند.
هر چند مدارك قابل قبول تاكنون در باره عقايدلالن فقير ارائه نشده است، سروده ها و عقايد او كاملاً بيانگر عقايد غير اسلامي وي و به دور از شريعت اسلام است. لذا محافل اسلامي افكار و عقايد «بائول» را مردود مي دانند. البته كساني كه داراي افكار غير اسلامي و يا مخالف اسلام بوده اند و تكيه گاه فكري آنان مادي است، معمولاً احترام خاصي براي بائول قائل هستند.
اما در خصوص « حسن راجا » بايد گفت كه وي ابتدا مالك و زمين دار و داراي ثروت فراواني بود ولی بعدها زندگي اشرافي را رها کرد و به شیوه ساده زیست و مشی صوفيانه را برگزید. وي مقداري شعر سروده كه ازاشعار و گفته هايش چنين بر مي آيد كه معتقد به معرفت خداوند از راه شناخت خود شده است و همين كافي است و فردي كه هميشه و در هر حال به خدا فكر مي كند ، نيازي به عمل و يا پيروي از شريعت ندارد؛ لذا « حسن راجا » خواندن نماز و يا روزه گرفتن را زائد مي دانست و ضرورتي براي آن قائل نبود.
گفتني است كه همه ساله جشني از سوي سازمان هاي فرهنگي غير دولتي در داكا و بعضي از شهرهاي بنگلادش براي بزرگداشت اين دو تن برپا مي گردد كه معمولاً مورد حمايت افراد ماترياليست قرار مي گيرد.
در اينگونه جشن ها، زن ها و مردها به طور دسته جمعي و به صورت مختلط با هم به رقص و آواز و پایکوبی مي پردازند. در قالب اشعاري كه توسط زنان به صورت گروهي يا به صورت تك خواني خوانده مي شود، آيين اسلام را زير سؤال برده و مسلمانان را به باد تمسخر مي گيرند. به همين منظور محافل و اجتماعات اين افراد مورد نفرت و خشم مسلمانان اين كشور بوده و معمولاً منجر به درگيري وتشنج مي شود.
7. 3. 12.برگزاري مسابقه كشتي سنتي در چيتاگنگ
كشتي محلي و سنتي رايج در ميان مردم به نام « بالي » معروف است و كلمه بالي يك كلمه بنگالي است به معني « قدرت ». دليل این نام گذاری در مسابقه كشتي، قدرت فردي متكي به قدرت بازوي اوست.
مي گويند يكي از تجار اين شهر به نام عبدالجبار، در سال 1909 چنين مسابقه اي را بنيان نهاد و از همان زمان تاكنون ادامه دارد، به همين دليل اين مسابقه و رقابت را « بالي جبار » نیز مي نامند.
مسابقه بالي جبار در سراسر كشور از محبوبيت فراواني برخوردار است و بهمين جهت رسانه هاي خبري بااهميت ويژه به موضوع می پردازند و ضمن پوشش خبري وسيع، گزارشات اين مسابقه را به صورت مصور براي خوانندگان خود منتشر مي سازند.
گفتني است كه كلمه « كشتي » در زبان فصيح بنگالي، « كوشتي » است كه ريشة اين كلمة در واقع فارسي است. ورزش كشتي از جمله ورزش هايي است كه از سرزمين ايران به اين منطقه آورده شده و به منزله نمادي از فرهنگ ايراني شناخته شده است. اين ورزش در دوران گذشته در ميان مردم با شكوه خاصي انجام مي شد، اما در حال حاضر از رونق آن كاسته شده است و فقط در جشن ها و در ميان روستاييان برگزار مي شود(The Daily Ittefag , Newspaper , 10 March 2002 , Dhaka , Bangladesh).
7. 3. 13.قصيّ
قصي، جشنواره اي است كه آداب آن برگرفته از فرهنگ هندوهاست. در حقيقت اين جشنواره، توسط هندوها در سطح وسيعي انجام مي شود و مسلمانان نيز به شكلي محدودتر آن را برگزار مي كنند.
مسلمانان اين مراسم را صرفاً به منظور سرگرمي و شادي انجام مي دهند، اما هندوها اين جشن را جزو آداب و رسوم خود دانسته و به آن پايبند هستند.
اين فستيوال از نيمه شب آغاز مي شود و تا نزديكی هاي صبح ادامه دارد. پيش از انجام برنامة اصلي، همة لوازم ونيازهاي ضروري پيش بيني وتهيه مي شود. شركت كنندگان حدود يك ماه قبل از مراسم، تخم پالم [1] هندي را كه در زمين كاشته بودند، از زمين بيرون آورده و بر روي سبدي مخصوص [2] مي گذارند، سپس داخل همان سبد را مزين به انواع ميوه هاي مختلف، صدف ها و مرواريدهاي گوناگون مي كنند. پس از تزئين سبد مخصوص، اطراف آن را غذاهاي خوشمزه و خوراكي هاي متنوع مي گذارند و تا سپيده صبح به صرف خوراكي ها مي پردازند.
در همان شب مراسم، همة حاضرين تكه هايي از چوب، از درختان مختلف را برداشته و آن ها را بر روي آب به طور شناور مي ريزند و طي مدت شب، چوب ها در آب خيس مي شوند؛ سپس زماني كه خورشيد طلوع كرد، حاضرين در مراسم در همان آب استحمام مي كنند. آن ها معتقدند كه استحمام در اين آب، مصونيت از امراض را براي مدت يكسال به همراه خواهد داشت.
از فعاليت هاي ديگر كه براي شب مراسم انجام مي دهن،د اين است كه يك روز پيش از مراسم، نزديكي عصر، مقداري علف هاي آبي بر روي بركه هاي آب ريخته تاخيس شوند و در نيمه هاي شب مراسم، خودشان علف ها را جمعاوري كرده و سپس بر روي رودخانه هاي مختلف روانه مي كنند. آن ها معتقدند كه علف ها به رودخانة اصلي، بعد به دريا و در نهايت به سوي اقيانوس روانه مي شود. مسلمانان به اين اعتقادند كه راهشان و هدفشان به خواجه خضر منتهي مي شود.
پس از اتمام شب و روشنايي روز، كلية حاضرين به نيت پاكي و خلوص و مصونيت از امراض مختلف، در همان آب استحمام مي كنند و سپس به تناول خوراكي ها و ميوه جات تزئين شده مي پردازند.
براي هندوها، سبد مزين شده به منزلة خداي رفاه و آسايش است و براي مسلمانان جبنة تفريحي دارد. برگزاري اين مراسم به منزله پيك نيك و تفريح مطرح است. در حقيقت اين مراسم در ميان مسلمانان و هندوها رواج دارد و در حال حاضر يكي از آداب رایج بنگالي ها است كه از فرهنگ هندوها سرچشمه گرفته است.
7. 3. 14. نوبانا ( جشنواره دروكردن )
برگزاري اين جشن جزو يكي از رسوم بنگالي هاست و برپاية آيين ديني خاصي نيست. اين جشن در اواخر پاييز در بنگلادش اجرا مي شود، زیرا فصل پاييز وقت درو كردن است و در اين فصل كشاورزان برنج هاي طلائي را درو كرده و روانة خانه هايشان مي شوند و با حاصل درو كردة خود پشته هايي درست مي كنند. اين اوقات براي آن ها و خانواده شان شادي بخش است و براي بزرگداشت و ثبت اين ايام جشني مجلل تدارك مي بينند. اين جشن پيرامون مناطقي كه درو شده است، برگزار مي شود. همسران كشاورزان انواع غذا و كيك هاي خوشمزه اي از برنج هاي درو شده تهيه مي كنند. آن ها همسايگان، نزديكان و آشنايان خود را براي شركت در مــــراسم دعـــــوت مي كننـــد و همه تا پاسي از شب به خوردن و شادي و سرور مي پردازند. همچنين از خوانندگان جهت اجراي آوازهاي بومي دعوت به عمل مي آورند. عمدتا اين مراسم در مناطق روستايي بنگلادش برگزار مي شود.