ذائقه فرهنگی مردم ساحل عاج

در میان محصولات فرهنگی، آنچه بیش‌ از همه مورد توجه اهالی این سرزمین است، موسیقی و صنایع‌دستی است. می‌توان گفت این دو هنر، با زندگی روزمره مردم آمیخته‌اند. موسیقی در جشن و سوگواری و سایر مراسم، حضوری پررنگ دارد. این حضور پررنگ و مؤثر، به پیش‌ از تاریخ جدید و به دوران کهن بازمی‌گردد؛ در واقع در نظام اجتماعی، پیش‌ از استعمار در این سرزمین، موسیقی جایگاهی مرکزی داشته است؛ به این صورت که در جوامع سنتی ساحل‌ عاج، از موسیقی، به‌ عنوان ابزاری مهم و کاربردی در عرصه فرهنگی و اجتماعی استفاده می‌شده است؛ هیچ مراسمی، اعم از سوگواری و یا جشن، بدون حضور نوازندگان موسیقی انجام نمی‌گرفته و تعداد و درجه همین نوازندگان، خود اهمیت مراسم را مشخص می‌نموده است^[۱].

در منطقه «کوروگو»، یعنی در سرزمین سنوفوها، موسیقی نقشی عمده در تربیت عقیدتی نوجوان‌ها و جوان‌ها داشته و برای مثال، کسانی که به درجه‌ای از مهارت و دانش دست می‌یافته‌اند، ابزارآلاتی می‌نواخته و آوازهایی بر اساس قواعدی معین می‌خوانده‌اند که کوچک‌ترین تخطی و اشتباهی در اجرا، جریمه‌هایی گاه سنگین درپی داشته است^[۲]. در عروسی‌ها هم برای مثال، نزد اقوام ملنکه، همواره گروهی نوازنده و آوازه‌خوان، عروس را در حرکت به‌‌ سمت خانه شوهر همراهی می‌کرده‌اند. نزد بته‌ها نیز این نوازنده‌ها بودند که در منزل آخر، زن را می‌پذیرفته و همراه با آوازهایی متنوع و شاد که همگی مضمونی مرتبط با زندگی زناشویی داشته‌اند، به شوهر می‌سپردند. این کار نه‌ تنها برای انذار به زوجین بوده، بلکه برای تشویق و تهییج مجردها به ازدواج نیز بوده است و باز از همین روست که در جامعه سنتی ساحل‌ عاج، تجرد امری مذموم و ناپسند به‌‌شمار می‌رفته.

موسیقی در مراسم سوگواری هم اهمیتی مشابه داشته و در میان تمام اقوام، از عناصر اساسی و تعیین‌کننده بوده است؛ برای مثال، در جامعه سنوفو، اعتقاد بر این بوده که باید برای خاکسپاری متوفی، به‌ اصطلاح سنگ تمام گذاشت و مراسم را باید به باشکوه‌ترین شکل برگزار کرد تا به این ترتیب، شخص متوفی، سفر مطمئن و خوشی به آن جهان داشته باشد. در واقع این قوم و برخی طوایف دیگر، معتقد بودند اگر سفر خوشی برای مردگان ترتیب ندهیم، از آن دنیا مدام مزاحم زندگان خواهند شد^[۳].

نزد گوروها نیز، مراسم سوگواری قطعاً باید با موفقیت و با شکوه بسیار انجام پذیرد؛ در غیر این صورت، نشانه شومی خواهد بود؛ به عبارت دیگر، اگر مراسم شکوه لازم را نداشته باشد یا با مشکلی در اجرا روبه‌رو شود، نشانه این است که مردگان راضی نیستند و به سراغ زندگان بازخواهند گشت ^[۴] و شکوه مراسم، به‌ ویژه ازسوی نوازندگان و مجریان موسیقی تضمین می‌شود.

جالب اینکه موسیقی، حتی در فعالیت‌های اقتصادی مردم گذشته نیز نقش و اهمیت داشته است؛ برای مثال، در فعالیت‌های کشاورزی، از موسیقی برای قوت گرفتن و تشویق شدن به کار بهره می‌جستند. سنوفوها هنوز هم از موسیقی برای تشویق زارعان برتر در هنگام کار استفاده می‌کنند؛ فرد درحال کار در این شرایط، دست از کار می‌کشد و به موسیقی گوش فرامی‌دهد^[۵]. این بدان معناست که موسیقی همچنان در جامعه ساحل‌ عاج، همچون تمام آفریقا، نقش و جایگاهی مهم دارد. «بالافون» و «تم تم»، از سازهای مهم ساحل‌ عاجی است.

در سال 2014، به‌‌همت منصور شکیب‌‌مهر، سفیر ایران در ساحل‌ عاج، برنامه مشترکی بین گروه‌های موسیقی ساحل‌ عاجی و ایرانی اجرا شد که موفقیت و بازخورد برجسته آن، نشان از ظرفیت بالای این هنر در افزایش روابط فرهنگی ایران و ساحل‌ عاج داشت.

نقاشی نیز از هنرهای محبوب مردم ساحل‌ عاج است. شاهد این مدعا نگارخانه‌های فراوانی است که در سطح شهر ابیجان دایرند و مردم و توریست‌ها به آنجا رفت‌و‌آمد می‌کنند و تابلو می‌خرند؛ به‌‌ طور کلی می‌شود گفت که ذائقه اهالی ساحل‌ عاج برای آفرینش‌های هنری، چشمگیر است. سبک نقاشی این خطه، معروف به سبک هنر «نائیف» (L'art naïf) است که حتی در هنر اروپایی نیز تأثیرگذار بوده است؛ به‌ گونه‌ای که حتی نقاشان بزرگی چون پیکاسو، سبک نقاشی خود را از سبک نائیف الهام گرفته‌اند.

در زمینه صنایع‌دستی، ساحل‌ عاج حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. ماسک‌های قومیتی این کشور، میراث برجسته فرهنگی و اعتقادی این کشورند. این ماسک‌ها البته فقط برای پوشاندن صورت نیستند و گاهی شامل پوشش کل بدن می‌شوند و هنوز هم در رقص‌های سنتی و مذهبی کاربرد دارند. نمونه‌های اصیل آن را در موزه مردم‌شناسی گراند بسام می‌توان یافت. مجسمه‌های چوبی نیز به‌ وفور در بازار صنایع‌ دستی ابیجان یافت می‌شوند. در زمینه الیاف و پوشاک هم ساحل‌ عاج، به‌خصوص در مناطق شمالی، با توجه به کشت پنبه، صنایع‌دستی ارزشمندی دارد. زیورآلات و گردن‌آویزهای سنتی برای خانم‌ها و همچنین محصولات چرمی، از زیبایی فراوانی برخوردارند؛ با این‌حال، به توریست‌ها توصیه می‌شود که از خرید مجسمه‌های از جنس عاج، به‌شدت پرهیز کنند؛ چراکه اکثر این محصولات، قاچاق و با کشتار غیرقانونی فیل‌های آفریقایی به‌‌ دست می‌آیند و خریدوفروش آن جرم محسوب می‌شود^[۶].

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ Seri, D. (1984). «Musique traditionnelle et développement national en Côte d'Ivoire» in La Persée, pp. 109-124.
↑ Seri, D. (1984). «Musique traditionnelle et développement national en Côte d'Ivoire» in La Persée, pp. 109-124.
↑ Seri, D. (1984). «Musique traditionnelle et développement national en Côte d'Ivoire» in La Persée, pp. 109-124.
↑ Kacou, V. (1974). «Les masques et leurs fonctions sociales chez les Gourou», Annales de l’Université d’Abidjan, t. VIII
↑ Zaourou, Z. (1974). Les Funérailles, in Kassa by a kassa, n°3.p.36.
↑ حسینی، روح الله، خان آبادی، سعید(1400). جامعه و فرهنگ ساحل‌ عاج. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی،ص.195-198.

[1] Seri, D. (1984). «Musique traditionnelle et développement national en Côte d'Ivoire» in La Persée, pp. 109-124.

[2] Seri, D. (1984). «Musique traditionnelle et développement national en Côte d'Ivoire» in La Persée, pp. 109-124.

[3] Seri, D. (1984). «Musique traditionnelle et développement national en Côte d'Ivoire» in La Persée, pp. 109-124.

[4] Kacou, V. (1974). «Les masques et leurs fonctions sociales chez les Gourou», Annales de l’Université d’Abidjan, t. VIII

[5] Zaourou, Z. (1974). Les Funérailles, in Kassa by a kassa, n°3.p.36.

[6] حسینی، روح الله، خان آبادی، سعید(1400). جامعه و فرهنگ ساحل‌ عاج. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی،ص.195-198.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]