زیر ساخت های اقتصادی تاجیکستان
6-4-4. زیر ساختهای اقتصادی
1-6-4-4. صنایع، کارخانجات و تولیدات صنعتی
بخش صنعت در تاجیکستان تحت نظارت چند موسسه بزرگ دولتی قرار دارد به طوری که در سال 1990 حدود 373 موسسه دولتی موجود در بخش صنعت 98% داراییهای ثابت را در اختیار داشتند. مهمترین کارخانجات و مراکز تولید انرژی و صنایع این کشور در اختیار این بخش قرار دارد که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
1- کارخانه تولید آلومینیوم در شهر تورسن زاده در غرب دوشنبه به ظرفیت پانصد هزارتن در سال.
2- کارخانه غنی سازی اورانیوم وستک ردمنت در شهرک چکالفسک در ولایت سغد واقع در جنوب شرق سغد که دارای 35 هزار کارمند است.
3- کارخانجات بوختار در فرقان در قرقان تپه با تولید محصولاتی نظیر جوراب، کفش و مبلمان.
4- صنایع سنگین شامل تولید فلزات رنگی، مواد سوختی، شیمیایی از قبیل مس، مولیبدن، تنگستن در کارخانه چارق دیران، تولید آنتیموان و جیوه در کارخانه انزاب.
5- کارخانه های بزرگ تولید انواع کودهای شیمیایی در شهرهای وخش (کود نیتروژن دار، آمونیاک، نیترات، سدیم) در یاوان (کلر، کلرات، کلرورکلسیم).
6- کارخانه های ذوب آهن در آدرسمان و اسفره در ولایت سغد(سغد سابق) (مجلهی تاجیکستان، 1999: 12).
7- خط انتقال 500 کیلوواتی به طول 117 کیلومتر از نیروگاه برق نارک به کارخانهی آلومینیوم سازی تورسن زاده.
2-6-4-4. تولید طلا در تاجیکستان
به دلیل ساختار خاص زمینشناسی تاجیکستان معادن قابل توجهی از طلا در این جمهوری وجود دارد که بخشی از نیازهای کشور به این فلز گرانبها و قسمتی از ارز مورد نیاز کشور را تأمین میکند.
در شش ماههی نخست سال 2003 در تاجیکستان 920 کیلوگرم طلا تولید شده است. نمایندهی کارخانهی مشترک انگلیسی - تاجیکی تولید طلا اعلام کرد این میزان تولید نسبت به مدت مشابه سال گذشته 6/8 درصد کاهش داشته است. علت کاهش تولید منابع معادن اعلام شده و بر ضرورت گسترش محدودهی استخراج و بهبود زمینههای فنی تأکید شده است.
3-6-4-4.شبکههای ارتباطی حمل و نقل
سيستم حمل و نقل تاجيکستان بخش مهم اقتصاد آن کشور میباشد. به دلیل کوهستانی بودن تاجیکستان راههای اتومبیل رو در این کشور از اهمیت خاصی برخوردار هستند و بیش از 90 درصد حمل و نقل کالا در این کشور از طریق اتومبیل انجام میگیرد. طول راههای اتومبیلرو این کشور 300/32 کیلومتر است(خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1379). در سالهای اخير در تاجيکستان چهار پروژه ساخت و بازسازی راههای شوسه به مبلغ 83.930 ميليون دلار آمريکايي عملی گرديده است. سيزده پروژه به مبلغ 468.005 ميليون دلار در حال ساخت و ساز است. بازسازی راهها، امکان انتقال محصولات کشاورزی و صنعتی را به ديگر کشورهای همسايه فراهم میآورد.
جمهوری تاجيکستان در شانگهاي موافقت‌نامه بين حکومتی سيستم بينالمللی جادههای شوسه را در 26/04/2006 به امضاء رسانده است.
جاده شوسه مرز ازبکستان - خجند - دوشنبه - پنج پايين که شمال کشور را با جنوب وصل میکند و راههای مواصلاتی را به جمهوری اسلامی افغانستان باز میکند. تونل انزاب خجند دوشنبه (که از طرف روسای جمهوری دو کشور تاجيکستان و ايران در 26/07/2006 افتتاح گرديد) امکان اتصال تاجيکستان را به کوريدور ترانزيت شمال - جنوب فراهم می آورد.
ساخت تونل شهرستان (طول 6.8 کيلومتر به مبلغ 269 ميليون دلار آمريکايي) به وسيله وام و کمک مالی که حکومت چين برای رشد اقتصادی کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهاي اختصاص داده است صورت خواهد گرفت. در این ارتباط، در ماه آوريل سال 2006 ميان جمهوری تاجيکستان و شرکت راه سازی چينی برای بازسازی راه چنک - بوستان - خجند - دوشنبه يادداشت تفاهم به امضاء رسيده است.
در نوامبر سال 2005 ميلادی پروژه بازسازی جاده دوشنبه - قرغان تپه - دنغره - کولاب با سرمايه‌گذاری بانک گسترش آسيايي به مبلغ 8/26 ميليون دلار آمريکايي به انجام رسيد.
ژاپن برای بازسازی قسمت جاده دوستی - پنج پايين مبلغ 4/9 ميليون دلار آمريکايي اختصاص داده است. اين تدابير راه را برای حمل و نقل ترانزيت در مسير تاجيکستان - افغانستان - پاکستان - هند - ايران و از طرف دیگر از طريق دريا به کشورهای مشترکالمنافع و اروپا باز میکند.
برای تأسيس کريدور حمل و نقل بينالمللی به کشورهای آسيای جنوب و شرقی و بنادر اقيانوس هند در حال حاضر ساخت راه مرغاب - قلما با طول 32 کيلومتر که به راه قراقروم اتصال میگردد به اتمام رسيد. تثبيت اوضاع سياسی اجتماعی در افغانستان، ساخت گذرگاههای پلی، بازسازی و ساخت جادههای شوسه، تاسيس اولين مسير حرکت کالا که از محدوده تاجيکستان، ترکمنستان و ازبکستان به سمت افغانستان، ايران و بندر بندرعباس و چابهار از طريق پاکستان به بندر کراچی و بندر کواسيم اقيانوس هند میباشد. توسعه جادههای حمل و نقل که استانهای افغانستان را با کشورهای آسيای مرکزی اتصال میدهد برای رشد و گسترش روابط اقتصادی و تجاری چتدجانبه امکان خوبی را فراهم خواهد کرد.
شبکه حمل و نقل ریلی نیز یکی از سیستم های مهم حمل و نقل کالا و مسافر در تاجیکستان است. شهرهای کولاب - دوشنبه - قرقان تپه و پنج زا به هم متصل کرده و از ناحیهی شهر توز و ایوج در جنوب غربی تاجیکستان به راه آهن ازبکستان متصل می شود. همچنین راه آهن محدودی در ولایت سغد وجود دارد که آن نیز به راه آهن ازبکستان متصل می شود(خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1379). تاجیکستان از خطوط راه آهن ازبکستان به خط آهن سراسری شوروی سابق متصلشده است. خطوط هوایی در تاجیکستان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا در فصل زمستان که به دلیل بارش برف سنگین ارتباط شمال و جنوب این کشور از ناحیهی انزاب قطع می شود و از ناحیهی انزاب قطع می شود و ازبکستان نیز محدودیتهایی را برای مسافران تاجیک اعمال می کند. اکثر مردم جهت تردد بین شمال و جنوب تاجیکستان(ولایت سغد با سایر نواحی) از خطوط هوایی (هواپیما) استفاده میکنند. لذا در فصل زمستان تعداد مسافرین خطوط هوایی به چند برابر افزایش مییابد(خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1383).
از میزان حمل و نقل کالا در جاده های تاجیکستان آمار قابل توجهی وجود ندارد و تنها در 2 سال 2000 و 2009 میتوان به سراغ میزان رونق این بخش خدماتی در اقتصاد تاجیکستان رفت. اما در این بخش هم کاهش شدیدی مشاهده می شود.
میزان جادههای آسفالته در تاجیکستان از زمان استقلال این کشور تا سال 1995 رشد خوبی را نشان میدهد که میتواند حاکی از عزم مسئولان این کشور در سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی توسعه باشد. اما از سال 1996 به این سو گزارشی از میزان جاده های آسفالته به بانک جهانی ارائه نشده است.
جابجایی مسافر در تاجیکستان علیرغم آمارهای ناامید کننده رشد جهشی و شدیدی را نشان میدهد. اما تنها در 2 مقطع می توان به آمار این بخش دسترسی پیدا کرد.
نوسان در مصرف انرژی، مصرف بنزین در تاجیکستان را نیز شامل می شود که طی سالهای اخیر این نوسان سیر نزولی داشته است.
آمارهای ناقص در رابطه با شبکه جادهای در تاجیکستان گویای عدم ساخت جاده های جدید در این کشور است. هر چند با فقدان آمار سالهای 2001 تا 2012 نمی توان به جرأت در این زمینه اظهار نظر کرد.
کاهش میزان استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی در تاجیکستان تأییدی دیگر بر کاهش رشد اقتصادی این کشور است. این کاهش هم کالا و هم مسافر را شامل می شود.
رشد 5 کیلومتری شبکه ریلی تاجیکستان از 616 کیلومتر به 621 کیلومتر نشانگر عدم سرمایه‌گذاری عمده در این بخش است.
SOURCE: Worldbank.org, 2011
4-6-4-4.خطوط مخابراتی و فناوری ارتباطات
خطوط مخابراتی تاجیکستان توسعه کمی یافته، اما کیفیتی پایین دارد و از آن خوب نگهداری نشده است. بسیاری از شهرها فاقد خط تلفن است. در سال 1991، تعداد خطوط تلفن 303000 بود. خطوط مخابراتی تاجیکستان به سایر جمهوریهای کشورهای مستقل مشترکالمنافع مربوط میشود و به وسیله اتصالات استیجاری از طریق مسکو با سیستم ارتباطات جهانی در ارتباط بود. از دهه 1990، شرکتهای ترکیه ای گسترش و توسعه شبکه مخابرات تاجیکستان را برعهده گرفتند و اینک شهرهای مهم تاجیکستان از طریق سامانه ارتباطی ماهوارهای بینالمللی به مرکز ارتباطات جهانی واقع در آنکارا متصلاند.
تاجیکستان یکی از پایینترین آمار دسترسی تلفنی و اینترنتی را در جهان دارا است و استفاده از امکانات مذکور هنوز برای اکثر مردم آن کشور میسر نیست. در سال 2000 دسترسی مردم به خطوط اصلی تلفن 35% بود که از سال 2005 به 39% افزایش یافته است. همچنین، بنا بر آمار سال 2005 از هر 1000 نفر 41 نفر دارای تلفن همراه هستند. این رقم برای استفاده کنندگان از اینترنت یک در هزار است. بنا بر همین آمار، 80% خانوادهها در تاجیکستان تلویزیون دارند(تاجیکستان، 1387: 60).
جدول شماره 8- امکانات فناوری اینترنتی، مخابراتی تاجیکستان
| امکانات مخابراتی/ ارتباطی | 2000 | 2005 |
| خطوط تلفن اصلی (برای هر 1000 نفر) | 35 | 39 |
| مشترکان تلفن همراه (در هر 1000 نفر) | 0 | 41 |
| کاربران اینترنت (در هر 1000 نفر) | 0 | 1 |
| خانوادههای دارای تلویزیون | 80 | - |
: World Bank ICT at a Glance: 2007 منبع
از سال 2002 و با ورود تلفن همراه به این کشور استفاده از این وسیله ارتباطی، رشد چشمگیری داشته و تعداد خطوط تلفن همراه در این کشور در سال 2010 به 6 میلیون رسیده است. افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه در تاجیکستان از 10000 به 17000 طی 10 سال اخیر نشان از توزیع این کالا در سطح وسیع در جامعه تاجیکستان دارد.
تعداد خطوط تلفن در تاجیکستان با نوساناتی طی دوران پس از استقلال از حدود 70 هزار به بیش از 360 هزار خط رسیده است.
SOURCE: Worldbank.org, 2011