اسلام و مسلمانان تاجیکستان

مسلمانان در تاجیکستان (1403). برگرفته از سایت خبرگزاری حوزه، قابل بازیابی از https://www.hawzahnews.com/news/419337/%DA%AF%D8%B0%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D9%88-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86

در این میان وجود روحانیان تاجیک و نقش آنها در حفظ هویت اسلامی مردم قابل توجه است. روحانیت تاجیکستان در میان روحانیان آسیای میانه از امتیازات ویژه­‌ای برخورداراند. برخلاف ویژگی ارتجاع و تحجر عمومی روحانیان این منطقه، روحانیان تاجیک از تحول و رشد فکری و سیاسی خاصی بهره‌­مند می­‌باشند. به طور کلی روحانیت تاجیکستان را می­‌توان به چهار گروه تقسیم کرد:

• روحانیت رسمی دولتی. یعنی روحانیانی که تابع اداره امور دینی یا قاضیات می­‌باشند؛
• شخصیت­‌‌های متصوفه؛ علماء بزرگ مناطق مختلف که تمایلات صوفی­گری داشته و اکثراً پیرو طریقت نقشبندیه و یا قادریه می‌­باشند. این گروه وابسته به هیچ نهاد رسمی نبوده؛
• ملا‌‌های قشلاق. روحانیان کم­سواد غیررسمی مقیم روستاها؛
• روحانیان حرکتی. قشر جوان روحانی که از دیدگاه‌ها و افکار اجتماعی مترقی برخوردارند که اساس نهضت اسلامی تاجیکستان را پایه‌­ریزی نمودند. این گروه که عمدتاً در روستاها و شهرک‌‌های کوچک حضور دارند، با استفاده از ریشه‌‌‌های اعتقادی مردم و تحرک دینی دهه 1980م. با ترویج فکر سیاسی اسلام در میان جوانان آنان را آماده شروع حرکتی عمومی برای اجراء احکام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام نمودند.

با توجه به ویژگی­‌‌های خاص مناطق مختلف تاجیکستان این حرکت از نفوذ مردمی یکسانی برخوردار نبود. در حالیکه استان­‌‌های جنوبی چون فرقانه تپه زمینه‌­ساز جنبش اسلامی بودند، مناطق شمالی چون خجند به گروه‌‌های متحجر روحانی دلبستگی داشتند.

علاوه بر آن رواج افکار روشنگری باعث گردید که دسته­‌بندی دیگری میان افراد دیندار و روحانیان شکل گیرد. از یک طرف عقاید راسخ شده دینی که با افکار سست و خرافات عمومی در آمیخته بود و از طرف دیگر حرکت اصلاحی که درصدد تصحیح احکام دین و جداسازی اوهام (رنگ دین‌­یافته) بود. گروه نخست با حرکت تجددطلب روحانیت به مقابله برخاست. تهدید منافع مادی و عدم تطابق ایده­‌‌های جدید با باور‌‌های ذهنی سنتی انگیزه این تقابل بود.

ریشه­‌‌های شیعه­‌گری در میان تاجیکان

در میان علایق دینی و مذهبی موجود، تاجیک­‌ها اشتراکات فراوانی با تشیع دارند. از نظر عقیدتی، به تشیع نزدیک‌تر اند. برخلاف برخی از گروه‌‌های اهل سنت، تاجیک‌ها به اهل بیت پیامبر (ص) علاقه وافر دارند که این امر از نام‌‌های رایج در این کشور کاملاً هویداست. اصولاً در میان حنفی­‌‌های آسیای میانه به خاطر وجود ریشه­‌‌های قوی تصوف، گرایش­‌‌های اساسی به تشیع مشاهده می­‌گردد. ارادت به اولیاء و زیارت مکان­‌‌های مقدس و قبور صلحاء و ورد و ذکر در میان روحانیان تاجیک امری رایج می‌باشد. همین امر جایگاه فرقه وهابیت را با مشکلات جدی روبه رو می­‌سازد.

شیعیان اسماعیلی

اقوام منطقه کوهستانی پامیر از حدود اوایل قرن پنجم برخلاف سنی مذهبان ماوراءالنهر مذهب شیعه اسماعیلی را پذیرفتند. بدین ترتیب پامیر به شکل مأمنی برای فراریان اسماعیلی درآمد. شیعیان اسماعیلی همزیستی مسالمت­‌آمیزی با حنفی­‌‌های منطقه داشته­‌اند. بعد از قوت گرفتن نهضت اسلامی تاجیکستان شایعه‌­ای از سوی مخالفین مبنی بر تکفیر این فرقه توسط سیدعبدالله نوری و تورجان زاده رهبران نهضت اسلامی مطرح گردید که توسط ایشان تکذیب شد.

دولت تاجیکستان نیز تلاش دارد تا افکار این فرقه را به سمت خود معطوف سازد. در جریان سفر آقاخان رئیس این فرقه به بدخشان، رئیس جمهور تاجیکستان او را همراهی کرد که مورد استقبال پرشور مردم قرارگرفت. آقاخان ظاهراً ایرانی و اهل محلات بوده و در سوییس زندگی می‌­کند و مورد علاقه عموم مردم اسماعیلی می­‌باشند. اسماعیلیان بدخشان مورد توجه شاهزاده صدرالدین آقاخان، کاندیدای سابق دبیر کلی سازمان ملل نیز هستند.