آموزش عالی روسیه

در فدراسيون روسيه تمام فعاليت هاي علمي در آکادمي علوم فدراسيون روسيه متمرکز شده است. اين آکادمي در قرن 18  توسط ميخائيل لومونوسوف تأسيس شده و از آن زمان تا کنون به فعاليت خود ادامه مي دهد. آکادمي علوم روسيه از بودجه قابل توجهي برخوردار است که توسط دولت تأمين مي شود و به پژوهش هاي مهم براي توسعه علمي کشور اختصاص مي يابد. آکادمي علوم شامل بخش هاي علوم انساني، علوم طبيعي، رياضيات و فيزيک، آکادمي آموزشي، آکادمي پزشکي و غيره است. چند سال است که بحث درباره رفع انحصار آکادمي علوم و تجاري کردن فعاليت مراکز علمي و پژوهش گاه ها جريان دارد ولي طرح هاي وزارت علم و آموزش عالي که در اين زمينه ارائه شده است، با مخالفت محافل علمي روبرو شده و به موقع اجرا گذارده نشده است. با اين حال، گرايش تجاري کردن فعاليت علمي آشکار مي شود و کسي نمي تواند جلوي آن را بگيرد. در حال حاضر هيأت رئيسه آکادمي علوم روسيه با نظريه جديد بازسازي بخش علمي که توسط وزارت آموزش و علم تهيه شد، آشنا مي شود. مطابق با اين سند، تمام علم روسي تا سال 2008 به انحصار آکادمي علوم روسيه در خواهد آمد زيرا هر 5 آکادمي تخصصي دولتي تابع آن خواهند شد. ولي مسأله اين است که رياست آکادمي علوم روسيه تمايلي ندارد  دانشمندان آکادمي هاي تخصصي را به عضويت خود قبول کند(شفیعی، همان).

نظريه «شرکت دولت فدراسيون روسيه در اداره سازمانهاي علمي دولتي»  در تابستان سال 2004 توسط وزارت آموزش و علم طراحي شده بود. مطابق با اين سند قرار بود آکادمي علوم روسيه که توسط تزار پطر اول ايجاد شده بود، تا سال 2008 از بين برود. آکادميسين ها که با اين خطر روبرو شدند، مشترکاً عليه برنامه هاي وزارت آموزش و علم جبهه گرفتند و برنده شدند. ولاديمير پوتين که روز 27 اکتبر 2004 با وزير ملاقات داشت، از او خواهش کرد آکادميسين ها را ناراحت نکند.  وزارتخانه مذکور در جواب به خواست رئيس جمهور مبني بر اينکه «آکادمي در درياي خروشان ناپديد نشود» به تهيه نظريه جديدي پرداخت. طبق اين سند، آکادمي علوم به صورت قبلي حفظ مي شود و فقط جدول سازماني پرسنل آن تا سال 2008 به ميزان 30-20% کاهش خواهد يافت. همچنين قرار است تأمين مالي  آکادمي تا سال 2008 دو برابر (تا 35 ميليارد روبل) افزايش يابد، ميانگين دستمزد کارمندان بالغ بر 30 هزار روبل شود و حقوق متخصصين جوان در سطح 20-15 هزار روبل باشد. طبق نظريه جديد، در بخش پژوهشي دانشگاه ها چيزي تغيير نخواهد کرد.  ضربه اساسي متوجه 58  مرکز علمي دولتي موجود خواهد شد.

مراکز دولتي علمي  طي فرمان 939 مورخ 22 ژوئن 1993 بوريس يلتسين رئيس جمهور سابق روسيه به منظور تأمين فعاليت ثابت بخش علمي در شرايط اصلاحات ريشه اي اقتصادي، تأسيس شده بودند. 58 مرکز علمي از نظر تعداد کارمندان و بودجه خود در مقام دوم بعد از شبکه سازمانهاي وابسته به آکادمي علوم روسيه (110 هزار نفر، 18 ميليارد روبل) قرار دارند. در اين مراکز حدود 80 هزار نفر کار مي کنند و در سال 2004 اين مؤسسات از محل بودجه و از منابع غيربودجه اي قريب به 19 ميليارد روبل کسب کرده بودند. مطابق با نظريه جديد وزارت آموزش و علم، تا سال 2008 به جاي مراکز علمي که در زمينه علم کاربردي و نه علوم پايه، فعاليت مي کنند، بايد 7-5 آزمايشگاه بزرگ ملي تشکيل شوند. مراکز علمي منحل شده بايد تا سال 2008 سهامي  و تا سال 2010 خصوصي سازي شوند. همه آنها بايد تا 5 سال بعد از اين تحولات تخصص خود را حفظ کنند و بعد از آن مي توانند به هر فعاليت ديگري بپردازند. همچنين قرار است تا سال 2008 پنج آکادمي تخصصي (آکادمي علوم پزشکي، آکادمي معماري و ساختماني، آکادمي آموزشي، آکادمي کشاورزي و آکادمي هنر) منحل شوند. نمايندگان وزارت آموزش و علم اعتراف کردند که هيچ دستور خاصي درباره توقف فعاليت آکادمي هاي مذکور صادر نخواهد شد بلکه فقط تأمين مالي دولتي آنها قطع خواهد شد. مؤسسات و آکادمي هايي که در زمينه پژوهش هاي پايه فعاليت مي کنند، به آکادمي علوم روسيه ملحق خواهند شد و بقيه سهامي خواهند گرديد. الکساندر نکيپلوف  معاون رئيس آکادمي علوم روسيه گفته است: «آکادمي از رياست و هماهنگي پژوهش هاي اساسي در کشور امتناع نمي کند ولي حاضر نيست مؤسسات آکادمي هاي ديگر را به ترکيب خود بپذيرد». آکادميسين ها معتقدند که قبلاً يک راه افراطي پيشنهاد شده بود و حالا راه افراطي ديگري پيشنهاد مي شود ولي در حقيقت امر چيزي تغيير نخواهد کرد) روزنامه «کمرسانت»، 11 مي 2005( .

قانون فدرال درباره¬ی آموزش و پرورش مصوبه در سال 1992 آغاز تغییرات و اصلاحات نوینی در آموزش و پرورش در مقطع عالی بود. بر اساس این قانون بود که مفاهیم جدیدی چون لیسانس، فوق لیسانس و سیستم آموزشی بالاتر از آن مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس این قانون دانشجو باید رشته¬ی مورد نظر خود را از همان ابتدای ورود به موسسه¬ی آموزش عالی انتخاب میکرد و گاهی انتخاب دانشگاه بر اساس رشته¬ی مورد نظر او بود و این کار را کمی پیچیده می¬کرد و از سوی دیگر برای رشد و پرورش متخصصین و اهل فن در هر رشته بسیار مفید بود. دوره¬ی لیسانس چهار سال است، فوق لیسانس دو سال و دوره¬ی دکتری هم سه ساله است. البته بعد از دوره¬ی دکتری هم یک دوره¬ی دو ساله برای ارتقا به درجه¬ی بالاتر وجود دارد. فارغ التحصیلان هر دوره نیز نام خاصی دارند. فارغ التحصیلان دوره¬ی دو ساله بعد از دکتری را دکتر نااوک می¬گویند. البته در ایران دوره¬ی کاندیدات نااوک برابر با همان دوره¬ی دکتری یا PhD است و دوره¬ی دو ساله¬ی بعد در ایران وجود ندارد. در دوره¬های تحصیلی عالی دانشجو با دفاع از پایان¬نامه یا رساله¬ی خود در خصوص رشته¬ای که تحصیل می¬کند جواز ورود به دوره¬ی بالاتر را کسب می-کند(ابراهیمی و نوروزی، 203).

در حال حاضر 548 موسسه آموزش عالی دولتی در کشور روسیه وجود، 130 دانشگاه شامل 41 دانشگاه جامع و دارای زمینه های مختلف تحصیل، 56 دانشگاه فنی و مهندسی، 8 دانشگاه در زمینه های علوم کشاورزی، 4 دانشگاه تربیت معلم، 29 آکادمی در زمینه های مختلف تحصیلی شامل 15 آکادمی در زمینه های فنی و مهندسی، 4 آکادمی در زمینه های اقتصاد و مالی، 5 آکادمی علوم انسانی، 3 آکادمی کشاورزی و دام پزشکی، یک آکادمی پزشکی و یک آکادمی یهودیت، 378 انستیتو در 49 زمینه تخصصی و همچنین 180 موسسه آموزش عالی غیردولتی نیز به فعالیت مشغولند. در حال حاضر حدود 3 میلیون دانشجو از روسیه و 150 کشور جهان مشغول تحصیل در روسیه میباشند. بر طبق آمار منتشر شده حدود هفتصد هزار نفر در موسسات آموزش عالی روسیه مشغول بکار می باشند که از این تعداد سیصد و پنجاه هزار نفر مدرس، 50000 نفر در امور پژوهشی و همچنین سیصد هزار نفر در امور مدیریت و خدمات اداری مشغول بکار می باشند. از تعداد مدرسین، صد و پنجاه هزار نفر استاد و هفتاد و هفت هزار نفر دانشیار و استادیار با مدارک فوق دکتری و دکتری در امور آموزشی و پژوهشی مشغول بکارند. دانشگاه دولتی مسکو قدیمی ترین دانشگاه روسیه است. این دانشگاه در سال 1755 با همت و تلاش دانشمند برجسته میخائیل لامانوسوف تاسیس گردید. انستیتوها و دانشکده های این دانشگاه از اعتبار بین المللی برخوردارند و اساتیدی مانند: تیمیربازوف، لبدف، زلینسکی، ورنادسکی و... در این دانشگاه فعالیت می کردند که دارای شهرت جهانی هستند.

دانشگاه دولتی مسکو نه تنها جزء ده دانشگاه برتر جهان میباشد بلکه در بین دانشگاه های غیرآمریکایی پس از دانشگاه سورین فرانسه، مقام دوم را داراست. در حال حاضر در دانشگاه دولتی مسکو بیش از 28000 دانشجوی کارشناسی دوره دکترا، حدود 2000 دانشجوی خارجی و بیش از 5000 متخصص مشغول به تحصیل هستند. حدود 4000 استاد و نزدیک به 5000 متخصص، آموزش دانشجویان را انجام می دهند. 125 نفر از اعضای فرهنگستان علوم روسیه نیز در این دانشگاه فعالیت می کنند که در بین آنها چند برنده ی جایزه ی نوبل وجود دارد. دانشگاه دولتی مسکو نقش مهمی در ترویج علم و دانش داشته است و تنها در نیمه ی دوم قرن 19 و اوایل قرن 20، با ابتکار و همیاری این دانشگاه، موزه های بزرگی نظیر پلی تکنیک، تاریخ، جانورشناسی، انسان شناسی، هنرهای زیبا، موزه های هنرهای تجسمی الکساندر پوشکین تاسیس شد. در حال حاظر دانشگاه دولتی مسکو دارای 22 دانشکده، کالج و انستیتوهای تحقیقاتی شامل : دانشکده های ریاضی- مکانیک، رایانه و سیبرنتیک، فیزیک، شیمی، زیست شناسی، خاک شناسی، جغرافیا، زمین شناسی، علوم پایه، پزشکی، تاریخ، زبان شناسی، زبان های خارجی، فلسفه، جامعه شناسی، روانشناسی، اقتصاد، حقوق، روزنامه نگاری، آموزش نظامی، انستیتوهای آسیا و آفریقا، امور اداری و تحقیقات اجتماعی و کالج عالی علوم مواد می باشد. همچنین در این دانشگاه هشت پژوهشگاه علمی و تحقیقاتی در رشته های مکانیک، فیزیک هسته ای، فیزیک ذرات بنیادی، نجوم، مرکز آمار، بیولوژی فیزیکی و شیمیایی، انسان شناسی و فرهنگ جهانی نیز به فعالیت های تحقیقاتی می پردازند.