مولانا محمد حسین آزاد
. محمد حسین آزاد: مولانا محمد حسین آزاد مشهور به شمسالعلما، فرزند آقا محمد باقر فرزند محمد اکبر فرزند محمد شریف فرزند آخوند محمد شکوه، در دهلی، در 1245 ق / 1830م زاده شد. داستاننویس، منتقد و روزنامه نگار، در خانوادهای روحانی و با فرهنگ شیعی که تبارشان به سلمان فا رسی میرسید، زاده شد. نیاکانش از ایرانیانی بود که از همدان به کشمیر کوچیده بودند. پدرش محمد باقر از دانشوران و خطیبان برجسته و از پیشگامان روزنامهنگاری در شمال هند بود. آزاد به سفارش پدر در کالج فقه حنفی خواند. فن سخنوری و شعر را از دوست پدر خود محمد ابراهیم ذوق (1204- 1271ق/ 1789- 1854م) و سپس از آقاجان عیش آموخت. نوشته های منظوم و منثور خود را در دهلی اردو اخبار منتشر میکرد. پس از درگذشت پدر از دهلی گریخت و در 1861 به لاهور رفت و چندی بعد به خدمت آموزش و پرورش پنجاب درآمد و در 1889م بازنشسته شد و در 1328ق/1910م بدرود حیات گفت. از وی 23 اثر باقیمانده است، از جمله: تصحیح دیوان ذوق دهلوی؛ دستور زبان فارسی در شبه قاره؛ آموزگار فارسی؛ تذکره علما در شرح احوال چهل تن از علمای هند؛ مکتوبات آزاد؛ سفرنامه سیر ایران. (منبع: یادداشتهای شخصی و اینترنت)