تجارت فرهنگی کانادا
امروزه صنایع فرهنگی بخش قابل توجهی از اقتصاد جهانی را تشکیل می‌دهد و به سرعت درحال رشد است. برآوردهای سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در سال 2002م نشان می‌دهد که محتوای فرهنگی و مرتبط با صنایع خلاق، از جمله کتاب‌ها، برنامه‌های تلویزیونی، فیلم ویدئویی، بازی‌های رایانه‌ای و نظاير آن، بیش از 7 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان[1] را تشکیل می‌دهد. این امر در کشورهای آسیایی به سرعت در حال رشد است. امروز چین، پس از بریتانیا و آمریکا، سومین کشور صادرکننده محصولات فرهنگی است و محصولات آن به طرز شگفت‌آوری در حال صدور به سراسر جهان می باشد. براساس آمار منتشره یونسکو در سال 2005م، این سه کشور در مجموع 40 درصد صادرات فرهنگی دنیا را در اختیار داشته‌اند. کانادا نیز به عنوان یکی از تولیدکنندگان برجسته صنایع چاپی است و در عرصه رسانه و محصولات سمعی و بصری رقیب جدی در دنیا به شمار می‌رود. گزارش فرهنگی یونسکو در سال 2005م، کل صادرات فرهنگی اين كشور را 57/1 میلیارد دلار آمریکا اعلام کرده است. سهم صنایع فرهنگی 03/0، صنایع چاپی 8/0، رسانه‌های ضبط شده 36/0، هنرهای تجسمی 16/0 و رسانه‌های صوتی و تصویری 22/0 میلیارد دلار بوده است. عمده صادرات صنايع فرهنگي اين كشور به آمریکای شمالی است. كانادا در چشم‌انداز تجارت فرهنگی خود به دنبال دست‌یابی به بازارهای اقیانوسیه و آسیا، به ويژه چین است؛ چرا که روند رشد تجارت جهانی نشان می‌دهد که آسیا و اقیانوسیه به علت اهمیت روبه رشد محصولات سمعی و بصری به منطقه‌ای کلیدی تبدیل شده است. لذا، از اهمیت بازار شمال آمریکا تا حدی کاسته شده است. در این مناطق به طور فزاینده‌ای تقاضا برای صنایع سرگرمی و رسانه‌ای وجود دارد. آمار یونسکو در سال 2005م نشان می‌دهد که بریتانیا، ایالات متحده آمریکا، چین، آلمان، فرانسه، سنگاپور و کانادا هشت کشور برتر در عرصه تجارت فرهنگی به شمار می‌آیند. البته کانادا به همراه ایالات متحده آمریکا از واردکنندگان بزرگ کالاهای فرهنگی در قاره آمریکا نيز به حساب می‌آیند. آنها تقریباً دو برابر صادرات خود کالاهای فرهنگی وارد می‌کنند. براساس همین گزارش کانادا با رقم 16/4 میلیارد دلار، در واردات کالاهای فرهنگی پس از آمریکا، بریتانیا، آلمان، و فرانسه، در رتبه پنجم واردکنندگان برتر کالاهای فرهنگی دنیا قرار دارد. از این مبلغ سهم واردات صنایع فرهنگی 12/0، رسانه‌های چاپی 2، رسانه‌های ضبط شده 71/1، هنرهای تجسمی 19/0 و رسانه‌های صوتی و تصویری 5/0 میلیارد دلار بوده است. سهم بخش فرهنگ در اقتصاد اين كشورحدود 8/3 درصد از توليد ناخالص داخلي است.
توليد ناخالص داخلي[2] از محل فعاليت‌هاي فرهنگي در سال 2002م، معادل 9/39 ميليارد دلار بوده است كه رشدي 37 درصدی در مقایسه با سال 1996م از خود نشان مي‌دهد. سهم بخش فرهنگ در اقتصاد تنها 3.8 درصد از توليد ناخالص داخلي در سال 2002م بوده است؛ اين رقم معادل سهم فرهنگ در سال 1996م است.
در سال 2001م، تعداد 611 هزار كانادايي در مشاغل مرتبط با فرهنگ اشتغال داشته‌اند. اين رقم معادل 1/4 درصد از نيروي كار این کشور است. رشد سالانه و متوسط اين مشاغل از سال 1996 تا 2001م معادل 4/3 درصد بوده است. اين رشد در مشاغل مرتبط با رسانه‌هاي نوشتاري، صنعت فيلم و توليد و پخش معادل 3/2 درصد بوده است كه شامل نيمي از موقعيت‌هاي شغلي فرهنگي بوده است. به طور متوسط از هر چهار نفري كه در حوزه فرهنگ به كار اشتغال دارند، يك نفر آنان به صورت خويش‌فرما براي خود كار مي‌كند. كاركنان حوزه فرهنگ بيشتر از كساني تشكيل شده‌اند كه علاقه‌مند هستند با استقلال و انعطاف بيشتر و در محيط كاري خود به كار مشغول شوند ]34[.
صنایع فرهنگی
فرهنگ بخش پویای اقتصاد اين كشور است. در سند راهبرد تجارت جهانی کانادا در سال ۲۰۰۵م آمده است: «ما در صنایع مختلف ترجیح می‌دهیم عمدتاً تولید کننده و صادر کننده باشیم تا وارد کننده محض، اما در صنایع فرهنگی ضرورت دارد که ما وارد کننده نباشیم. وارد کننده و مصرف کننده فرهنگ دیگران بودن به هیچ وجه پذیرفتی نیست». در اين كشور، به عنوان دومين كشور وسيع جهان، فرهنگ به طور مستقيم يا غيرمستقيم به اقتصاد ملي كمك مي‌نمايد. طبق اطلاعات ارائه شده از سوي اداره آمار، درآمد بخش فرهنگ در سال 90-1991م بالغ بر 2/14 میلیارد دلار بوده است كه تقريباً 3/2 درصد از توليد ناخالص ملي را تشكيل مي‌داده است.
راديو و تلويزيون، توليدات شبكه‌هاي تلويزيوني كابلي، فيلم و ويدئو، ضبط صدا، نشر كتاب، روزنامه و فصلنامه در اين كشور جزو صنايع فرهنگي محسوب مي‌گردند. سازمان ميراث فرهنگي با همكاري سازمان‌هايي نظير شركت مخابرات و سازمان راديو- تلويزيون این کشور، كه امور خبررساني و صنايع مخابراتي و كابلي كشور را ساماندهي مي‌نمايند، به برنامه‌ريزي‌هاي جامع در حمايت از آثار و صنايع فرهنگي اقدام مي‌نمايد.
اطمينان از دسترسي هر چه بيشتر مردم به توليدات فرهنگي داخلي به عنوان مسأله‌اي اساسي در توسعه سياست‌هاي فرهنگي این كشور مطرح مي‌باشد. با وجود این، در یک دهه گذشته صنايع فرهنگي كشور، كه سالانه 000/200 فرصت شغلي را فراهم مي‌آورد، به علت ركود اقتصادي، كاهش قابل توجه بودجه دولت و غلبه توليدات فرهنگي خارجي (به ويژه توليدات فرهنگي ايالات متحده آمريكا بر توليدات داخلي) دچار مشكلات عديده‌اي شده است.
با بالا گرفتن بحث‌هاي مختلف درباره تجارت، تحت پوشش قراردادن صنايع خدمات فرهنگي در موافقتنامه تجارت آزاد آمريكا، كانادا و اجلاس گات[3] در اروگوئه و موافقتنامه تجارت آزاد آمريكاي شمالي، توجهات خاصي به قوانين و سياست‌هاي داخلي حاميِ صنايع فرهنگي كشور مبذول گرديد. از جمله اهداف كلي اين قبيل مذاكرات حذف قوانين حمایت از تولید داخل و ديگر قوانين تبعيض‌آميز مي‌باشد. اين قوانين چالش‌هاي خاصي را براي صنايع فرهنگي مختلف كشور بوجود مي‌آورد. در نتيجه، كانادا اين موارد را از تعهدات تجاري دو جانبه حذف نموده است.
در سال 1991م، سازمان سابق ارتباطات، كه دپارتمان ميراث فرهنگي جایگزین آن شده است، صندوق توسعه صنايع فرهنگي را با سرمايه‌اي بالغ بر 33 ميليون دلار براي مدت 5 سال تاسيس نمود. اين صندوق وظيفه ارائه خدمات مشاوره مديريتي و تأمين بودجه صنعت نشر كتاب و فصلنامه، فيلم ويدئو و صنايع ضبط صوت كشور را برعهده دارد. صندوق مذكور توسط بانك توسعه تجاري فدرال و تحت نظارت سازمان ميراث فرهنگي كشور اداره مي‌گردد]35[.
1. صنعت چاپ و نشر
کانادا جزو کشورهای مطرح در صنعت چاپ و نشر است. براساس آمارهاي سال 2009م، درآمد کل صنعت چاپ کتاب بالغ بر 19/2 میلیارد دلار بوده است. آمار توليد كتاب نشان مي‌دهد كه اين كشور (پس از آمريكا و انگلستان) مقام سوم را در توليد كتاب‌‌های انگليسي زبان در دنيا دارد.
براساس گزارش آژانس باوکر،[4] در اين كشور هر سال به ازاء هر 557 نفر، يك عنوان جديد كتاب توليد مي‌شود. از این لحاظ كانادا پس از انگلستان مقام دوم را دارد.[5] مطابق آمار ارائه شده در همین گزارش، در سال 2001م سه گروه كتاب‌هاي داستاني بزرگسالان، داستاني نوجوانان و جوانان، و جامعه‌شناسي و اقتصاد در صدر انتشارات قرار داشته‌اند. ناشران عمده کتاب در دو استان کبک و اونتاریو قرار دارند که در مجموع بیش از 60 درصد سود این صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. در سال 2009م پنج ناشر بزرگ کانادا 42 درصد از سهم صنعت کتاب اين کشور را در دست داشته‌اند. شورای هنر کانادا برای حمایت از این صنعت طیف وسیعی از کمک‌های مالی را برای نویسندگان حرفه‌ای، تعاونی‌ها و ناشران ارائه می‌دهد. همچنین، این شورا از بخش ترجمه، نشر و ترویج ادبیات در کانادا و جشنواره‌های مختلف ادبی حمایت‌های مالی ویژه‌ای به عمل می‌آورد. در حال حاضر، شورای هنر در راستای ترجمه آثار نویسندگان به هر دو زبان رسمی کشور و برای پشتیبانی از ترجمه آثار ادبی کانادا به زبان‌های فرانسه، انگلیسی و بومی و محلی کمک هزینه‌هایی را به مترجمان پرداخت می‌کند.
در این كشور نوعی ماليات - با عنوان ماليات در محل فروش - از خريداران كتاب اخذ مي‌گردد كه كتاب و فصلنامه را نيز شامل مي‌شود. نرخ اين ماليات 7 درصد است. سازمان ميراث فرهنگي از دو طرح ملي در صنعت نشر كتاب حمايت مي‌نمايد. اين دو طرح عبارت‌اند از:
الف) طرح توسعه صنعت نشر كتاب: طرح مذكور ظرفيت صنعت كتاب در كشور را در امر نشر و بازاريابي در بازارهاي داخل و بين‌المللي افزايش مي‌دهد. اين برنامه از بودجه‌ايي معادل 25 ميليون دلار برخوردار است.
ب) طرح كمك به توزيع نشريات: اين طرح با 25 میلیون دلار بودجه از بازارهاي داخلي و بين‌المللي و هزينه‌هاي توزيع و پخش كتاب حمایت می کند و شهروندان را به خرید کتاب تشویق می‌نماید.
در سال 92-1991م، 1440 مجله ملي توسط 1055 ناشر منتشر شد و بيش از 6000 فرصت شغلي در سراسر كشور فراهم گردید. نشريات كانادايي 22 درصد از كل بازار داخلي را در اختيار خود دارند. كل درآمد داخلي و صادراتي كسب شده از محل چاپ نشريات مختلف در كشور طي سال 1991م بالغ بر 4/864 ميليون دلاراست. دولت فدرال به صورت مستقيم از طريق كمك‌هاي مالي شوراي كانادا و تسهيلات صندوق توسعه صنايع فرهنگي به صنعت نشر و چاپ كشور مبالغی را مي‌پردازد. علاوهبر اين، نشريات از يارانه‌هاي پستي نيز بهره‌مند مي‌گردند. بودجه يارانه پستي در سال 1991م 85 ميليون دلار بود. سال 1993م، دولت فدرال طرح اضطراري مطالعه عوامل تأثيرگذار بر نشريات را مورد بحث و بررسي قرار داد. از جمله مفاد اين طرح مي‌توان به بررسي پيشرفت‌ها و رويكردهاي صنعت نشر كشور و بازاريابي براي تبليغات صنايع چاپ و نشر، بررسي تأثير فن‌آوري‌هاي جديد اين صنعت، حضور در فعاليت‌هاي بين‌المللي و برآورد تأثير رويكردهاي جديد اشاره نمود]36[.
2. صنعت ضبط صدا و راديو تلويزيون
بودجه راديو و تلويزيون كشور[6] بالغ بر 5/1 میلیارد دلار است كه تقريباً 50 درصد كل هزينه‌هاي فرهنگي دولت فدرال است. صنايع مذكور متشكل از ايستگاه‌هاي راديو و تلويزيون دولتي و خصوصي، كمپاني‌ها و تلويزيون‌هاي كابلي مي‌باشد. در سال 1992م، صنعت تلويزيون كابلي و پخش راديو و تلويزيون مبلغ 2/4 میلیارد دلار درآمد كسب نمود و بيش از 000/137 فرصت شغلي ايجاد کرد. طبق آمار بدست آمده در سال 1991م، حدود 92 درصد از خانواده‌ها به سيستم‌هاي تلويزيون كابلي دسترسي داشتند. با اين وجود، صنايع راديو و تلويزيون با چالش‌هاي خاصي نيز روبه‌رو است. مهم‌ترين اين چالش‌ها عبارت‌اند از:
1) رقابت با برنامه‌هاي خارجي كه غالباً از ايالات متحده آمريكا به سوي كانادا سرازير مي‌شوند.
2) ايجاد بازار رقابتي
3) نياز به معرفي فناوري‌هاي جديد نظير تلويزيون‌هاي پيشرفته و راديو و ويدئوهاي ديجيتالي فشرده
4) همگرايي فناوري‌ها ميان صنايع مخابرات و راديو و تلويزيون كشور
5) مشكل خشونت در تلويزيون
6) اطمينان از دسترسي كليه شهروندان به خدمات رسانه‌هاي گروهي
7) وجود دوگانگي زبان، تنوعات فرهنگي كشور و جايگاه ويژه بوميان در جامعه
كميسيون ارتباطات از راه دور با همكاري سازمان راديو- تلويزيون[7] با استناد به ماده قانون ويژه خبررساني مصوب سال 1991م، امور بخش كابلي راديو و تلويزيون را برعهده دارد. كميسيون مذكور مجوز خبرگزاري‌هاي دولتي و خصوصي را صادر و تجديد مي‌نمايد. شركت سهامي خبررساني كانادا[8] و راديو كانادا[9] بزرگ‌ترين شبكه‌هاي خبرگزاري راديو و تلويزيوني دولتي مي‌باشند. همچنين، كمپاني سهامي خبررساني كانادا بزرگ‌ترين توليدكننده برنامه‌ها به دو زبان انگليسي و فرانسه براي راديو و تلويزيون این كشور است. اين شركت با بودجه‌اي بالغ بر 1 ميليارد دلار در سال به راه‌اندازي شبكه‌هاي راديو و تلويزيوني دو زبانه مي‌پردازد. اين شبكه خود متشكل از 31 ايستگاه تلويزيوني، 1 شبكه بين‌المللي 24 ساعته ماهواره‌اي انگليسي زبان و 4 شبكه راديويي شامل 58 ايستگاه راديويي مي‌باشد.
سرويس خارجي شركت خبر رساني و راديو بين‌المللي كانادا اخبار را به 12 زبان زنده دنيا روي موج كوتاه پخش مي‌كنند. صنعت تلويزيون خصوصي متشكل از شبكه‌هاي مختلف ملي انگليسي و فرانسوی است. از جمله بزرگ‌ترين اين شبكه‌ها مي‌توان به شبكه‌هاي فرانسوي زبان «سي.تي.وي[10]»، «گلوبال[11]» و «تي.وي.اي[12]»، اشاره نمود.
از اواسط سال 1980م سودآوری تلويزيون‌هاي خصوصي کاهش یافته است، در حالي كه شبكه‌هاي تلويزيوني دولتي از سودآوري قابل قبولي برخوردار بوده‌اند. طي دهه گذشته، صنعت ضبط صدا (موسيقي) از رشد قابل ملاحظه برخوردار بوده است. تعداد شرکت‌های ضبط موسیقی از 109 در سال 1982م به 201 شرکت در سال 1991م افزايش يافته‌اند. همچنين، ارزش فروش توليدات صوتي از 222 ميليون دلار در سال 1982م، به 531 ميليون دلار در سال 1990م افزايش يافته است. برخلاف چنين رشدي، افزايش لوح‌هاي فشرده هنرمندان بين‌المللي در بازار به يك معضل جدي تبديل شده است. 14 شرکت خارجي همچنان كنترل صنعت موسيقي كشور را با فروش 89 درصدي لوح‌هاي فشرده در اختيار خود دارند. طرح توسعه ضبط صدا[13] در سال 1986م به اجرا در آمد و مبلغي بالغ بر 5 ميليون دلار در سال با هدف توسعه صنعت موسيقي كشور به آن اختصاص يافته است. طرح مذكور مشتركاً توسط سازمان ارتباطاتِ شوراي كانادا، كه يك كنسرسيوم خصوصي از نمايندگان صنايع راديو و تلويزيون و ضبط موسيقي مي‌باشد، و سازمان ميراث فرهنگي اداره مي‌گردد. در سپتامبر سال 1993م، سازمان ميراث فرهنگي سهم خود از برنامه توسعه ضبط صدا را به كنسرسيوم خصوصي[14] واگذار نمود. همچنين، در سال 1992م، طرح اضطراري دولت با عنوان «طرح معافيت مالياتي صنعت موسيقي كانادا» در جهت ارتقاء صنعت موسيقي كشور، تجزيه و تحليلِ رويكردها، تغييرات تكنولوژيكي و اتخاذ سياست‌ها و قانونگذاري‌هاي جديد دولتي در زمينه موسيقي به وزير فرهنگ ارائه گرديد]37[.
3. صنعت فيلم و سينما
به‌رغم چالش‌هاي وسيع جهاني شدن، تسلط توليدات فرهنگي خارجي، ركود اقتصادي و مشكلاتي كه توليد و توزيع كنندگان فيلم براي در اختیار گرفتن بازار داخلي با آن مواجه مي‌باشند شمار شركت‌هاي فيلم‌ساز از 492 شركت به 743 شركت در دهه 1990م افزايش يافته است. در همين دوره درآمد اين شركت‌ها نيز از 146 ميليون دلار به 4/688 ميليون دلار افزايش يافته است. در دو دهه گذشته، صنعت فيلم به توليد فیلم‌های گوناگون در حوزه‌های مختلف سينمايي به صورت تمام وقت يا نيمه وقت اقدام نموده است. همچنین، دولت فدرال از طريق دو شركت سهامي خاص سلطنتي به حمايت از صنعت فيلم‌سازی كشور مي‌پردازد. اين دو شركت عبارت‌اند از:
1) هيأت فيلم ملي؛ به موجب قانون فيلم ملي، مصوب سال 1950م، این هیات به منظور راه‌اندازي، توسعه و ترويج فيلم‌سازي در كشور تأسيس گرديد.
2) تله فيلم كانادا:[15] نام قبلي آن «شركت توسعه فيلم كانادا[16]» بود. این شرکت به تشويق و ترويج توسعه توليدات تلويزيوني و فيلم مي‌پردازد. بودجه‌هاي اختصاص يافته به هيأت فيلم ملي و تله فيلم طي سال‌هاي 1993 و 1994م به ترتيب 6/82 و 4/132 ميليون دلاربوده است.
در سال 1991م، شركت سهامي ويدئو و فيلم كانادا، كه يك سازمان مالي- خصوصي جهت توليد فيلم‌هاي غيرتئاتري و فيلم‌هاي ويدئويي كشور مي‌باشد، با كمك مالي تله فيلم كانادا و سازمان ميراث فرهنگي كشور تأسيس گرديد. طرح ضمانت وام[17] توسط شركت تله فيلم اجرا مي‌گردد و در سال 1993م به منظور تأمين بودجه بخشي از پروژه‌هاي مؤسسات توليد فيلم‌هاي ويدئويي و سينمايي كشور راه‌اندازي گرديد ]38[.
4. گردشگری
کانادا یکی از زیباترین کشورهای جهان است. چنان كه در فصل اول ذكر شد، از دو سمت شرق و غرب به اقیانوس اطلس و آرام محدود می‌شود و گستره آن پهنای قاره آمریکای شمالی را دربرمی‌گیرد. طبيعت منحصر به فرد، اين كشور را به گردشگاهی محبوب در بین علاقه‌مندان به سفر و گردشگری تبدیل نموده است. موزه‌ها، جشنواره‌های فصلي و آداب و رسوم ملل و فرهنگ‌هاي مختلف نیز به جاذبه‌هاي گردشگری آن مي‌افزايد.
در سال‌های اخیر، صنعت گردشگری با اقدامات به موقع و حمایت‌های دولت از بخش خصوصی رشد چشمگیری داشته و نقشی مهم در کمک به اقتصاد و معرفی میراث اين كشور به سایر مردم جهان ایفا کرده است. مطابق اطلاعات کمسیون گردشگری کانادا،[18] میزان درآمد گردشگری در سال 2009م، 5/69 میلیارد دلار بوده است. مطابق آمار منتشره توسط سازمان آمار اين كشور، در سال 2010م صنعت گردشگری 6/1 میلیون شغل از مجموع 4/17 میلیون شغل را به خود اختصاص داده است. البته در سال‌های اخیر، سهم گردشگری کانادا از سهم گردشگری بین‌المللی، از 35 درصد در سال 2000م به 20 درصد در سال 2010م کاهش یافته است.
صنعت گردشگری در هر دو بخش گردشگری داخلی[19] و گردشگری بین المللی[20] فعال می‌باشد. مطابق آمار منتشره در سایت سازمان آمار اين كشور، در سال 2010م سه کشور ایالات متحده آمریکا با 11 میلیون و 741 هزار نفر، بریتانیا با 661 هزار نفر و فرانسه با 408 هزار نفر بیشترین مسافرت‌ها را به کانادا داشته‌اند. همچنین، سه کشوري كه مقصد گردشگران کانادایی بوده‌اند، به ترتیب ایالات متحده با 19 میلیون و 964 هزار نفر، مکزیک با یک میلیون و سیصد و پنجاه و چهار هزار نفر، و کوبا با یک میلیون و ده هزار نفر بوده‌اند. علاوهبر این، بیشترین مسافرت‌های داخلی مردم به سه استان انتاریو، کبک و بریتیش کلمبیا بوده است. به گزارش سازمان تجارت جهانی،[21] اين كشور جزو 15 کشور برتر در زمینه گردشگری می‌باشد و سالانه میلیون‌ها گردشگر از سراسر دنیا از این کشور دیدن می‌کنند]39 و40[.
[1]. درآمد سالانه حدود 3/1 تریلیون دلار آمریکا
[2]. GDP
[3]. GATT
[4]. Bowker
[5]. انگلستان به ازاء هر 545 نفر يك عنوان کتاب جديد در سال توليد مي‌كند.
[6] . رادیو و تلویزیون کانادا، بزرگ‌ترين صنعت فرهنگي این کشور محسوب می‌شود.
[7]. RTC
[8]. CBC
[9]. SRC
[10]. CTV
[11]. Global
[12]. TVA
[13]. SRDP
[14]. FMC
[15]. Tele Film Canada
[16]. CFDC
[17]. LGP
[18]. CTC
[19]. يعني کانادایی‌هایی که برای دیدن سایر استان‌ها و قلمروهای این کشور مسافرت می‌کنند.
[20]. يعني گردشگرانی که از سایر کشورها برای دیدن کانادا به این کشور می‌آیند، یا از کانادا برای دیدن سایر نقاط دنیا سفر می‌کنند.
[21]. WTO