جغرافیای طبیعی کوبا
1.1. موقعيت، حدود و وسعت
کوبا کشوری واقع در مجمع‌الجزایر آنتیل بزرگ در دریای کارائیب میباشد. مجمع‌الجزایر آنتیل بزرگ از جزایر کوچک و بزرگ شنی و یا آتشفشانی تشکیل شده است که کوبا از بزرگترین جزایر آن محسوب میشود. این کشور در دریای کارائیب و ورودی خلیج مکزیک واقع است که در جنوب آن دریای کارائیب و در شمال و شرق آن، اقیانوس اطلس قرار دارد. به عبارت دیگر، این کشور از شمال با تنگه فلوریدا، در شرق با اقیانوس اطلس، در جنوب با دریای کارائیب و در غرب با تنگه یوکاتان احاطه شده است.
مساحت جزیره کوبا حدود 104945 کیلومتر مربع میباشد. در ازای آن نیز از شرق به غرب 1250 کیلومتر و پهنای شمالی جنوبی آن نیز بین 32 و 210 کیلومتر است. جزیره کوبا از حدود 5800 کیلومتر ساحل برخوردار میباشد. شکل دراز و باریک این کشور بارها و بارها با شکل تمساح مقایسه شده است که البته همین شکل آن باعث میشود تا بادهای استوایی در تمام این کشور احساس شود. ( M Clark, 1992, p.12)
1.2. ارتفاعات و ناهمواري ها
کوبا کشوری غالباً هموار محسوب میشود، زیرا 75 درصد سطح کشور، به خصوص در مناطق غربی و مرکزی، از دشت‌هایی تشکیل شده و 3 رشته کوه هم در غرب، مرکز و شرق جزیره قرار دارد. این دشت‌ها معمولا کاملا مسطح هستند یا به طرز ملایمی موج دار می‌باشند که ارتفاعی کمتر از 100 متر از سطح دریا دارند و در این دشت‌ها عملا همه جمعیت کشور ساکن میشوند و به همین دلیل بخش اصلی فعالیت‌های اقتصادی در این مناطق در جریان میباشد. از این رو، این دشت‌ها معمولا بنا به فعالیت انسانی به اندازه کافی تغییر شکل یافته‌اند.
بخش‌های کوهستانی این کشور از سه قسمت تشکیل شده است:
1. دشت گوآنی گوآنیکو[1] در استان پینار دل ریو[2]، که از دشت اورگانوس[3] در بخش غربی و دشت روساریو[4] در شرق کشور تشکیل شده و در مجموع درازایی در حدود 150 کیلومتر در محور جنوب غرب-شمال شرق دارد و پهنایی که بین 10 و 30 کیلومتر نوسان دارد. این منطقه از مناظر بسیار متنوعی برخوردار میباشد و مملو از جاذبه های توریستی است.
2. گروه کوهستانی گوآموآیا[5] که در بخش مرکزی کشور واقع است و بخشی از استان‌های سیینفوئهگس[6]، سانتی اسپیریتوس[7] و بییا کلارا[8] را دربرمیگیرد و از دشت اسکامبرا[9] و دشت ترینیداد[10] با گسترهای حدود 4500 کیلومتر مربع تشکیل شدهاست. این ناحیه کوهستانی بیشتر تحت عنوان دشت اسکامبرای شناخته شده و به تاریخ معاصر این کشور بسیار وابسته است به دلیل اینکه تا اواسط دهه 60، صحنه اصلی مبارزه علیه انقلاب کوبا بوده است. ارتفاع این کوهها بین 300 و 1100 متر متفاوت است و بالاترین نقطه آن نوک سان خوآن[11] با ارتفاع 1140 متر نسبت به سطح دریا میباشد.
3. دشت مائسترا[12]، که در منتهاالیه جنوب شرقی جزیره واقع است از بزرگترین و بلندترین رشته کوههای کوبا به شمار میآید و حصاری در طول و به طور موازی در ساحل جنوبی از کابو کروس[13] تا پونتا د مایسی[14] با حدود 250 کیلومتر طول و بین 15 و 60 کیلومتر پهنا دارد. دشت مائسترا نیز با تاریخ پر فراز و نشیب کوبا در دوران انقلاب پیوند خورده است، چرا که صحنه درگیریهای چریکی فیدل کاسترو و همرزمانش بر علیه دیکتاتوری باتیستا در سالهای 1958 و1959 بوده است. (A.Fox, 2006, p.43)
1.3. رودخانههاي مهم، درياچهها، درياها و خليجها
شکل خاص جزیره کوبا که دراز و باریک میباشد باعث شده تا اکثرا رودهایی با مسیر کوتاه و کم آب در این کشور دیده شوند. همچنین این شکل خاص باعث شده تا یک تقسیم اساسی در مورد آبهای سراسر کشور صورت گیرد و به دو قسمت تقسیم شود: شمالی و جنوبی. بزرگترين رودخانه کوبا، کائوتو[15] نام دارد و پرآبترین آن رودخانه توآ[16] است و درحقیقت در مقایسه با رودهای واقع در آمریکای شمالی یا جنوبی، اروپا و دیگر قارهها، رودخانههای کوچکی به حساب میآیند. رودهای مهم کوبا به شرح زیر میباشد:
| نام رود | طول (كيلومتر) | محل |
| کائوتو | 370 | گرانما |
| ساگوآ لا گرانده | 163 | بییا كلارا |
| ساسا | 155 | سانتي اسپيريتوس |
| كااونائو | 133 | سیيگودآبیلا |
| سان پدرو | 124 | كاماگوئي |
| خاتیبونیکوی جنوبی | 119 | سانتی اسپیریتوس |
| لاس یه گوآس | 117 | کاماگوئی |
| کویاگوآتخه | 112 | پینار دل ریو |
| مایاری | 106 | اولگین |
| اوندو | 105 | پینار دل ریو |
| آگاباما | 105 | سانتی اسپیریتوس |
| توآ | 100 | گوآنتانامو |
1.4. پوشش گياهي، زندگي جانوري، خاك:
پوشش گیاهي و انواع جانوري در کوبا از تنوع و سطح بالايي برخوردار میباشد. در كوبا وجود مناطقي با نام سابانا[17] در گستره وسيعي ديده ميشود، علفزارهاي ناحيه مداري، شامل درختان پراكنده میباشد كه اين امر ناشي از دخالت انساني و همينطور وجود كربنات كلسيم است كه باعث گردش آب به شكل زيرزميني و خشكي سطح زمين ميشود.
مناطق سابانا به سه دسته تقسيم میشود: خاك رسي كه حاصلخيزتر است، شني و صخرهاي. در امتداد ساحل، و به خصوص در مناطق مردابي، جنگل هاي مانگرو[18] ديده میشود. در كوبا حدود 8000 نوع گياه، 7500 نوع حشره، 963 نوع ماهي، 121 نوع خزنده، 46 نوع دوزيست، 35 نوع پرنده، 42 نوع پستاندار ديده شده است. كه انواع انحصاري موجود 43% از مجموع انواع زميني را تشكيل مي دهند. (Mawer, 2000, p.102)
در كوبا می‌توان جانوران و گياهان عجيبي را در طبيعت ديد. از جمله اين موارد می‌توان از ماهيهاي كور، اركيدههاي عجيب و پروانههايي با بالهاي شفاف نام برد. همچنين پستانداراني چون آلميكي[19] كه در حال انقراض است نیز ديده میشود، ماهيهاي فسيلي مثل مانخوآري[20] كه به كرات در سيه ناگا د زاپاتا[21]، يا فسيل هاي گياهي مثل پالما كورچا[22]، پستانداران دريايي مانند ماناتي[23]، سوسمارهاي بزرگ، و صدها نوع پرنده با بال و پر فوق العاده زيبا ديده میشوند. قورباغه های بسیار کوچک که هنگام پریدن شناخته میشوند و موش‌های کوتوله نیز در کوبا از جانوران قابل توجه در کوبا به شمار می آیند. البته از زمان ورود كريستف كلمب به كوبا، این جزیره به عنوان يك بهشت اكولوژيك شناخته شده است. (Mawer, 2000, p.108)
1.5. آب و هوا، بارندگي، درجه حرارت
کوبا دارای آب و هوای استوایی است و دو فصل کاملا مشخص دارد: فصل خشک و خنک که زمستان کوبا محسوب میشود و از ماه نوامبر آغاز و تا آوریل ادامه دارد؛ و فصل گرم و بارانی یا به عبارتی تابستان، که از ماه می تا اکتبر میباشد. البته نسیمهای مداومی در تمام طول سال میوزد و هوای خنکی را باعث میشود. به دلیل مجاورت این کشور در شمال و شرق با اقیانوس اطلس، در جنوب با دریای کارائیب و در غرب با خلیج مکزیک، آب و هوای کوبا بسیار در معرض جریانات گرم و مرطوب دریا قرار میگیرد.
میانگین درجه حرارت سالیانه کوبا 24 درجه سانتی گراد میباشد که در زمستان به 20 درجه میرسد و در تابستان حدود 26 الی 27 درجه سانتی گراد است. در طی فصل زمستان، مکررا جبهههای هوای سرد با درجه حرارت حداقل که گاهی نیز به زیر 10 درجه سانتی گراد میرسد نیز وارد کوبا میشود. حداقل درجه حرارت بین 1 درجه سانتی گراد و 8.5 در غرب کشور و بین 12-3 درجه سانتی گراد در بخش شرقی در نوسان است. حداکثر درجه حرارت ثبت شده بین 36 و 38 درجه سانتی گراد است. علیرغم اینکه حوضه رودخانه توآ در قسمت شرقی، با متوسط سالانه بیش از 3000 میلیمتر بارش، پربارانترین منطقه کوبا به شمار میآید، به طور کلی نواحی غربی و مرکزی از بارندگی بیشتری نسبت به بخش شرقی برخوردارند و از گرمای کمتری بهرهمند هستند. بارشهای کوبا به طور متوسط سالانه 1200 میلی متر با حدود 30% از بارشهای فصل زمستان و بقیه 70% در تابستان میباشد و به طور کلی در غرب کشور بیشتر از شرق میباشد. (M Clark, 1992, p.32)
متوسط حداقل دما در کوبا بین 24-18 درجه است که در ماههای گرم سال یعنی آگوست حدود 24 الی 25 درجه دیده میشود. میانگین حداکثر درجه حرارت در کوبا بین 31-26 درجه سانتی گراد میباشد که در ماه های جولای و آگوست و سپتامبر حدود 31 درجه سانتی گراد میباشد. اگرچه بعضی مواقع تا 34 درجه نیز دیده شده است. اما با توجه به رطوبت بالا و شرجی بودن هوا که در آگوست تا 90 درصد نیز میرسد باعث احساس گرمای شدید میشود. در ماههای گرم سال با توجه به دما و رطوبت بالا، بارش رگبارهای شدیدی دیده میشود. این رگبارهای شدید را آگوآسرو aguacero میگویند که باران موسمي میباشد و در زمان کوتاهی بارش سيل آسا را به همراه دارد.
یکی دیگر از خصوصیات آب و هوایی کوبا بروز طوفان‌های استوایی است که اوراکان Huracán خوانده میشوند و هرساله کوبا را تهدید میکنند. طوفان‌ها یا گردبادهای استوایی محدودههایی با فشار پایین هستند که بین 500-300 کیلومتر شعاع دارند و تولید باد، باران و امواج بسیار قوی دریا را به همراه میآورند و باعث بروز حوادث فاجعهآمیز در مناطقی که از آن گذر میکنند میشوند. فصل طوفان‌های استوایی از ژوئن تا نوامبر میباشد، ولی ماههای سپتامبر و اکتبر به دلیل عبور بيشتر طوفان‌های استوایی و همینطور شدت و قدرت بالا، از ماههای خطرناکتر هستند (De Andueza, 2011, p.45-46). طوفان‌هایی که از کوبا گذر میکنند از درجات و شدت متفاوتی برخوردارند.
طوفان‌های استوایی به پنج دسته تقسیم میشوند که در جدول ذیل مشخص شده است:
| براساس مقیاس سافیر- سامپسون | |
| درجه | میانگین سرعت بادها
(کیلومتر بر ساعت) |
| 1 | 153-119 |
| 2 | 177-154 |
| 3 | 209-178 |
| 4 | 250-210 |
| 5 | بیش از 250 |
1.6. جاذبهها و ديدنيهاي طبیعی
با توجه به ویژگی‌های طبیعی فوق‌الذکر، كوبا از جاذبههاي طبیعی بسیار برای گردشگري برخوردار میباشد؛ علاوه بر سواحل و آفتاب زيباي آن، اين كشور دارای شهرها و آبگرمهاي معدني و طبي است كه همه اين موارد باعث شده تا كوبا مقصد مورد علاقه بخش وسيعي در بازار توريسم باشد و مورد توجه طيف وسيعي از علايق و سنين در ميان گردشگران قرار گیرد.
در اشاره به یکی از موارد متعددی که در بخش صنعت گردشگری ذکر می‌گردد، می‌توان به بارادرو اشاره کرد. بارادرو، كه بزرگترين ساحل شني درياي كارائيب در آن واقع میباشد در استان ماتانزاس واقع شده است. اين ساحل زيبا، روزانه پذيراي توريستهاي بسياري از اقصي نقاط عالم است. ساحل شني سفيدرنگ آن با آب‌هاي سبز آبي آن با نخلهاي سربه فلك كشيده براي انسان تداعي بخش بهشتي در روي زمين است. چنين مي گويند كه اگر كسي به كوبا سفر كند و بارادرو را نبيند گويا اصلا به كوبا سفر نكرده است. بارادرو با 20 كيلومتر ساحل شني سفيدرنگ در 140 كيلومتري هاوانا قرار دارد. (Freire Díaz, 2010, 75).
[1] Sierra de Guaniguanico
[2] Pinar del Río
[3] Sierra de los Organos
[4] Sierra del Rosario
[5] Guamuahaya
[6] Cienfuegos
[7] Sancti Spiritus
[8] Villa Clara
[9] Sierra Escambray
[10] Sierra de Trinidad
[11] Pico San Juan
[12] Sierra Maestra
[13] Cabo Cruz
[14] Punta de Maisi
[15] Cauto
[16] Toa
[17] Sabana
[18] Manguero
[19] Almiqui
[20] Manjuari
[21] Cienaga de Zapata
[22] Palma Corcha
[23] Manati