اقلیت های قومی افغانستان
در افغانستان همانند تنوع و تفاوت جغرافیایی، تنوع و تفاوت قومی
نیز بسیار گسترده است و اقوام متفاوتی در مناطق مختلف این
کشور با زبان‌ها و آداب‌ورسوم گوناگون سکونت دارند؛ به‌گونه‌ای
که این کشور به لحاظ تنوع قومی سی‌وهفتمین کشور جهان ذکر
شده و همانند ایران و هند کشوری کثیرالملت و موزه‌ای از اقوام
و قبایل مختلف است، نه‌تنها تعداد اقوام زیاد است، بلکه تعداد
زیرگروه‌های قومی نیز خیلی زیاد است و به حدود ۵۰ گروه قومی
اشاره شده است. ملا فیض محمد کاتب هزاره می‌نویسد: «تعداد
اقوام و طوایف ساکن در افغانستان، با شعب و زیرمجموعه‌های
خود، تقریبا به ۱۳۸ قوم و طایفه می‌رسند».۱ اروین اریوال و
همکارانش بیشترین تلاش را برای شناسایی گروه‌های قومی در
افغانستان به عمل آوردند.
و از گروه‌های قومی زیر نام برده است:
«عرب، ایماق، بلوچ، براهویی، اشکاشمی، فارسیوان، فیروزکوهی،
گاورباتی، غربت،گوجار، هزاره، هندو، جلالی، جمشیدی، جت،
جوگی، قرقیز، کوتانا، ملکی، ماوری، میش مست، مغول، تاجیک،
مونجانی، نورستانی، اورسوری، پراچی، پشه‌ای، پشتون، قرلیق،
پیکراج، قزاق، قبچاق، قزلباش، روشانی، سنگلیچی، سیک،
تاجیک، تاتار، تایمنی، تیموری، تیراهی، ترکمن، ازبک، واخی،
یهودی، زوری، و...».
از میان اقوام موجود، چهار قوم از همه بزرگ‌ترند: پشتون
(حدود ۳۸ درصد)، تاجیک (حدود ۲۸ درصد)، هزاره (حدود ۱۹
درصد) و ازبک (حدود ۶ درصد)؛ بعد از آن اقوام کوچک‌تر، مانند
۱. ملا فیض کاتب هزاره؛ نژادنامه افغان؛ ص۴۰-۳۹.
۲، عبدالقیوم سجادی؛ جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان؛ ص ۳-۲.
----------
قزلباش براهویی، فارسیوان، چهارایماق، جمشیدی، عرب، بلوچ،
نورستانی، ترکمن، مغول، قرقیز، پامیری، نورستانی، کوهستانی،
جت یا جات، کشمیری، هندو، سیک، یهودی، پشه‌ای، و ده‌ها قوم
دیگر قرار دارند. این اقوام از زمان‌های دور در این سرزمین سکونت
داشته و به‌رغم تفاوت‌های قومی، نژادی، فرهنگی و اجتماعی در
کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند. هریک از گروه‌های قومی بزرگ به
ده‌ها تیره، طایفه و زیرگروه قومی کوچک‌تر تقسیم می‌شوند؛ برای
مثال، واخانی‌ها، روشانی‌ها، شغنانی‌ها، اشکاشمی‌ها، زیباک‌ها،
منجانی‌ها و... از طوایف و تیره‌های قوم تاجیک هستند.
تاکنون راجع‌به تعداد اقوام و پیروان مذاهب مختلف آمارگیری
دقیق به عمل نیامده و آمارهایی که در مورد تعداد نفوس هر قوم و
نیز میزان پیروان هر دین و مذهب ذکر شده بر پایه تخمین است و
بنیاد علمی ندارد. هیچ گروه قومی اکثریت مطلق ندارد. در گذشته،
پشتون‌ها قوم خود را اکثریت می‌دانستند؛ ولی برآوردهای اخیر نشان
داده که جمعیت پشتون کمتر از ۴۰ درصد جمعیت است؛ اگرچه در
مقایسه قوم به قوم بیشترند در مقایسه بین‌الاقوامی اکثریت ندارد.
البته پشتون‌ها با احتساب پشتون‌های پاکستان اکثریت می‌یابند که
در آن صورت سایر اقوام نیز هم‌نژادان زیادی در آن سوی مرزها
دارند. تا زمانی که یک گروه قومی (مثلا درانی) بر افغانستان
حاکمیت داشت صدای سایر اقوام شنیده نمی‌شد و تعداد آنان کمتر
از میزان واقعی اعلام می‌شد تا بتواند بر حاکمیت خود بر کشور
ادامه دهد؛ اما از سال ۱۳۷۰ به بعد شرایط تا حد زیادی تغییر کرد
و صدای جامعه چندقومی افغانستان بیشتر شنیده شده است.
۵۹
----------
۶۰
به‌جز هزاره‌ها و تا حدی نورستانی‌ها، هریک از اقوام مهم
افغانستان اشتراک نژادی و هم‌قومی‌هایی در آن سوی مرزها
دارند؛ پشتون‌ها در جنوب و شرق با پاکستان، ازبک‌ها در شمال
با ازبکستان، تاجیک‌ها در شمال با تاجیکستان، ترکمن‌ها در شمال
با ترکمنستان و بلوچ‌ها در جنوب با پاکستان و ایران تنها هزاره‌ها
با آن سوی مرزهای افغانستان اشتراک قومی و نژادی ندارند، فقط
در پاکستان تعدادی هزاره زندگی می‌کنند؛ ولی با هزاره‌جات پیوند
جغرافیایی ندارند.