واژه‌های فارسی در زبان روسی

زبان‌های فارسی و روسی، در طول تاریخ، از طریق روابط تجاری، فرهنگی و سیاسی، تأثیرات متقابلی بر یکدیگر داشته‌اند. یکی از نمودهای بارز این تعاملات، ورود واژگان فارسی به زبان روسی است؛ پدیده‌ای که در دوره‌های مختلف تاریخی، به‌ویژه در عصر صفویه و قاجار، شدت یافته است. این واژگان، از طریق مسیرهای مستقیم و غیرمستقیم، وارد زبان روسی شده و در حوزه‌های مختلف تثبیت یافته‌اند.

مسیرهای انتقال واژگان

ورود واژگان فارسی به زبان روسی از سه مسیر اصلی صورت گرفته است:

• مستقیم: از طریق روابط تجاری، فرهنگی و سیاسی میان ایران و روسیه
• غیرمستقیم: از طریق زبان‌های واسطه مانند ترکی، عربی، سانسکریت و یونانی
• فرهنگی-سیاسی: از طریق تعاملات هنری، مفاهیم سلطنتی، و بازی‌هایی مانند شطرنج (Хосейн & Даду, 2009)

حوزه‌های واژگان واردشده

واژگان فارسی در زبان روسی در حوزه‌های متعددی قابل مشاهده‌اند:

تجارت و اقتصاد

واژگانی مانند بازار (Базар)، کاروان (Караван)، عباسی (Абаз)، انبار (Амбар)، و پادشاه (Падишах) نشان‌دهنده تأثیر روابط تجاری و مالی میان دو کشور هستند.

پوشاک و معماری

خلعت (Халат)، خفتان (Кафтан)، چادر (Чадра)، چمدان (Чемодан)، چارطاق (Чердак) و سرای (Сарай) از جمله واژگانی‌اند که از طریق تعاملات فرهنگی و سبک زندگی وارد زبان روسی شده‌اند.

خوراکی‌ها و گیاهان

بادنجان (Баклажан)، کشمش (Кишмиш)، پسته (Фисташка)، توت (Тут)، انجیر (Инжир)، و نارگیله (Наргиле) از جمله واژگان مرتبط با خوراکی‌ها هستند که از فارسی به روسی راه یافته‌اند.

مفاهیم دینی و فرهنگی

نماز (Намаз)، درویش (Дервиш)، زرتشتی (Зороастризм)، اهورامزدا (Ахурамазда)، مغ (Маг)، و فرمان (Фирман) از جمله واژگان دینی و فرهنگی‌اند که در روسی تثبیت شده‌اند.

بازی‌ها و اصطلاحات شطرنج

شاه (Шах)، شاهنشاه (Шахиншах)، شطرنج (Шахматы)، فرزین (Ферзь)، مات (Мат)، و رخ (Рокировка) از طریق محبوبیت شطرنج در میان اشراف روسی وارد زبان شده‌اند.

واحدهای اندازه‌گیری

ارش (Аршин)، ارشچ (Аршич)، مثقالی (Миткаль)، و پاره (Пара) از جمله واحدهای اندازه‌گیری‌اند که از فارسی به روسی منتقل شده‌اند.

تغییرات آوایی و معنایی

برخی واژگان پس از ورود به زبان روسی، دچار تغییرات تلفظی یا معنایی شده‌اند. برای مثال:

• واژه "ارش" به "Аршин" تبدیل شده و تلفظ آن با ساختار آوایی روسی تطبیق یافته است
• واژه "بخشش" به "Бакшиш" با معنای انعام یا رشوه تغییر یافته است
• واژه "شطرنج" به "Шахматы" با حفظ ساختار معنایی وارد شده است (Mohammadi & Abdaltajedini, 2013)

واژگان با منشأ چندمرحله‌ای

برخی واژگان ابتدا از زبان‌های دیگر وارد فارسی شده‌اند و سپس از فارسی به روسی راه یافته‌اند. این روند نشان‌دهنده تعاملات چندلایه فرهنگی و زبانی میان ملت‌هاست.

واژه روسی	مسیر ورود	منشأ اولیه
Байрам	ترکی → فارسی → روسی	ترکی
Кальян	هندی → فارسی → روسی	هندی
Шахматы	سانسکریت → فارسی → روسی	سانسکریت
Фисташка	یونانی → فارسی → روسی	یونانی

فهرست واژگان دخیل فارسی در روسی

در جدول زیر، شماری از واژگان فارسی که وارد زبان روسی شده‌اند، به همراه معادل فارسی و حوزه معنایی آن‌ها آمده است:

واژه روسی	واژه فارسی	حوزه معنایی	مسیر انتقال
Базар	بازار	تجارت	مستقیم
Халат	خلعت	پوشاک	فرهنگی
Аршин	ارش	اندازه‌گیری	ترکی
Шахматы	شطرنج	بازی فکری	سانسکریت → فارسی
Кафтан	خفتان	پوشاک	مستقیم
Наргиле	قلیان	خوراکی/دخانیات	هندی → فارسی
Падишах	پادشاه	سلطنتی	مستقیم
Фирман	فرمان	سیاسی	مستقیم
Кишмиш	کشمش	خوراکی	مستقیم
Сарай	سرای	معماری	مستقیم

نتیجه‌گیری

ورود واژگان فارسی به زبان روسی، بازتابی از روابط تاریخی، فرهنگی و زبانی میان دو ملت است. این واژگان نه‌تنها در زبان روسی تثبیت شده‌اند، بلکه نشان‌دهنده نفوذ فرهنگی ایران در منطقه‌اند. بررسی این واژگان می‌تواند به درک عمیق‌تری از تعاملات زبانی و فرهنگی میان ایران و روسیه کمک کند.

• Mohammadi, M.-R., & Abdaltajedini, N. (2013). Survey of Russian Loanwords in Persian Language: Case Study on Farhang–e Bozorg-e Sokhan. Language Related Research, 4(3), 155–178. http://lrr.modares.ac.ir/article-14-7821-fa.html
• Хосейн, Г., & Даду, Х. (2009). Русский и персидский языки: культурное и языковое взаимодействие и взаимовлияние. Pazhuhesh-e Zabanha-ye Khareji, 79. http://lrr.modares.ac.ir/article-14-7821-fa.pdf
• عسگری، لیلا. (1385). واژه‌های دخیل فارسی در روسی. نامه فرهنگستان، 8(1)، 150–174. https://sid.ir/paper/426121/fa
• ملک‌محمدی، علی‌اصغر. (1398). علل و دوره‌های ورود کلمات فارسی به زبان روسی. دانشگاه تهران.

نویسنده :   پارسا اخلاقی

ویرایش : دانشنامه ملل index.php?title=رده:پیوندهای زبانی index.php?title=رده:واژه های فارسی در زبان رایج سایر کشورها