رشد جمعیت آفریقای جنوبی
رشد جمعیت، شاخصی کلیدی در جغرافیای انسانی است که تغییرات آن بازتابی از تعامل عوامل زاد و ولد، مرگومیر و مهاجرت است[۱][۲]. بررسی روند بیست سال گذشته و پیشبینی بیست سال آینده نشان میدهد که آفریقای جنوبی در حال گذار از مرحله «رشد سریع» به «رشد کند و پایدار» است؛ تغییری که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فضایی گستردهای خواهد داشت.
روند تاریخی (۲۰۰۵–۲۰۲۵)
الف) سال ۲۰۰۵ – رشد طبیعی بالا
- جمعیت کل: حدود ۴۹.۵ میلیون نفر؛
- نرخ رشد سالانه: ۱.۹٪؛
- نرخ باروری: ۲.۹ فرزند بهازای هر زن؛
- مرگومیر زیر ۵ سال: ۴۶ در هزار تولد زنده؛
- امید به زندگی: ۵۳.۵ سال.
در این مقطع، رشد جمعیت عمدتاً ناشی از زاد و ولد بالا بود و مهاجرت بینالمللی سهم اندکی داشت. بار تکفل بالا و فشار بر زیرساختهای آموزشی و بهداشتی از چالشهای اصلی بهشمار میرفت[۳].
ب) سال ۲۰۲۵ – کاهش نسبی و تثبیت جمعیت فعال
- جمعیت کل: ۶۴.۷ میلیون نفر؛
- نرخ رشد سالانه: ۱.۱۶٪؛
- نرخ باروری: ۲.۲؛
- مرگومیر زیر ۵ سال: ۳۰.۵ در هزار تولد زنده؛
- امید به زندگی: ۶۶.۵ سال (۷۰ سال برای زنان، ۶۳ سال برای مردان).
کاهش باروری و بهبود شاخصهای سلامت، همراه با افزایش سهم جمعیت در سن کار (۶۷.۳٪)، شرایط «پنجره جمعیتی» را ایجاد کرده است؛ فرصتی که در صورت سرمایهگذاری در آموزش و اشتغال، میتواند رشد اقتصادی را تقویت کند[۴].
پیشبینی آینده (۲۰۲۵–۲۰۴۵)
الف) سال ۲۰۴۵ – حرکت به سمت رشد نزدیک به صفر
- جمعیت کل: ۷۶.۶ میلیون نفر؛
- نرخ رشد سالانه: ۰.۶٪؛
- نرخ باروری: ۱.۹؛
- سالمندان (۶۵+): ۱۲٪ جمعیت؛
- امید به زندگی: ۶۹ سال.
در این دوره، کاهش باروری و افزایش طول عمر، ساختار جمعیت را به سمت سالخوردگی سوق میدهد. مهاجرت بینالمللی میتواند نقش مهمی در جبران کمبود نیروی کار ایفا کند[۱].
عوامل مؤثر بر تغییرات رشد جمعیت
عوامل موثر بر تغییرات رشد جمعیت در آفریقای جنوبی به شرح زیر است»
- گذار باروری: کاهش تدریجی از ۲.۹ (۲۰۰۵) به ۱.۹ (۲۰۴۵) تحت تأثیر آموزش زنان، شهرنشینی و دسترسی به خدمات بهداشت باروری؛
- بهبود بهداشت عمومی: کاهش مرگومیر نوزادان و کودکان، افزایش واکسیناسیون، و کنترل بیماریهای واگیر؛
- تأثیر بیماریهای همهگیر: HIV/AIDS در دهه ۲۰۰۰ و COVID-19 در ۲۰۲۰–۲۰۲۲ موجب افت موقت امید به زندگی شدند[۵][۶]؛
- مهاجرت: ورود مهاجران از کشورهای عضو SADC و مهاجرت داخلی به استانهای اقتصادیمحور مانند خاوتنگ و کیپ غربی؛
- سیاستهای جمعیتی: برنامههای تنظیم خانواده، توسعه روستایی و سیاستهای مهاجرتی.
جدول شماره 3. مقایسهای شاخصهای کلیدی رشد جمعیت
| سال | جمعیت کل (میلیون) | نرخ رشد سالانه (%) | نرخ باروری (فرزند/زن) | مرگومیر زیر ۵ سال (در هزار) | امید به زندگی (سال) |
| ۲۰۰۵ | ۴۹.۵ | ۱.۹ | ۲.۹ | ۴۶ | ۵۳.۵ |
| ۲۰۲۵ | ۶۴.۷ | ۱.۱۶ | ۲.۲ | ۳۰.۵ | ۶۶.۵ |
| ۲۰۴۵ | ۷۶.۶ | ۰.۶ | ۱.۹ | ۲۰ (برآورد) | ۶۹ |
جمعبندی تحلیلی
روند کاهشی رشد جمعیت آفریقای جنوبی، نشانه ورود به مراحل پایانی گذار جمعیتی است. این تغییر، ضمن کاهش فشار بر منابع، چالشهایی چون سالخوردگی جمعیت و نیاز به اصلاح نظام بازنشستگی را به همراه دارد. پیوند این روند با پراکندگی جمعیت و شهرنشینی، موضوع بخشهای بعدی مدخل خواهد بود.
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. (2022). World population prospects 2022: Summary of results (UN DESA/POP/2022/TR/No.3). United Nations, Available for https://population.un.org/wpp
- ↑ Statistics South Africa. (2025a). Population growth indicators 2025. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ World Bank. (2006). South Africa – Infrastructure and social development. World Bank Group, Available for https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/
- ↑ Statistics South Africa. (2025b). Labour market and demographic transition. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za
- ↑ Statistics South Africa. (2022a). Population estimates 2022. Statistics South Africa, Available for https://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022022.pdf
- ↑ World Health Organization. (2023). Global Health Observatory: Life expectancy data. World Health Organization, Available for https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates