شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان در عربستان سعودی

در سالهای اخیر، عربستان سعودی با فناوری پیشرفته و ضریب بالای نفوذ اینترنت و گوشی های هوشمند، به یکی از بزرگترین بازارهای دیجیتال در منطقه خاورمیانه تبدیل شده است. این کشور یکی از چشمگیرترین تحولات دیجیتال را در خاورمیانه تجربه کرده است، به طوری که رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها نقش کلیدی در تحول دیجیتال، ارتباطات اجتماعی و حتی کسب وکارهای این کشور دارند.

وضعیت کلی استفاده از رسانه های اجتماعی

رشد رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی به صورت تصاعدی بوده است. از سال 2014 با 7.60 میلیون کاربر، هویت کاربری رسانه‌های اجتماعی دستخوش تحول سریعی شده و طبق گزارش دیتا ریپورتال(DataReportal) در سال 2025 به 35.33 میلیون نفر رسیده است. این نشان‌دهنده افزایش تقریباً پنج برابری در طول یک دهه است که نشان‌دهنده یکی از بالاترین ضریب پذیرش دیجیتال در سطح جهان و نشان دهنده تحول دیجیتال در کشور است. نرخ نفوذ پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی، دامنه جامعی از ابزارهای ارتباطات دیجیتالی را در سراسر جامعه عربستان نشان می‌دهد.

آماردیتا ریپورتال نشان می‌دهد که در ژانویه ۲۰۲۵، ۳۴.۱ میلیون ( معادل ۹۹.۶ درصد) هویت کاربری فعال رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی وجود داشته است. در آن زمان، ۳۸.۷ درصد از هویت‌های کاربری رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی زن و ۶۱.۳ درصد مرد بوده‌اند. به طور کلی، ۱۰۰.۶ درصد از کل کاربران اینترنت در عربستان سعودی (صرف نظر از سن) در ژانویه ۲۰۲۵ حداقل از یک پلتفرم رسانه‌های اجتماعی استفاده کرده‌اند. این نرخ نفوذ بالا نشان می‌دهد که رسانه‌های اجتماعی از پذیرندگان اولیه فراتر رفته و به یک کانال ارتباطی اصلی در بین گروه‌های جمعیتی مختلف تبدیل شده‌اند. بخش عمده کاربران شبکه های اجتماعی را نسل جوان، به ویژه افراد ۱۸ تا ۲۴ سال تشکیل می دهند، اما افراد سالمند نیز با اپلیکیشن هایی مثل واتساپ و فیسبوک به طور فزایندهای درگیر شده اند.

اپلیکیشن‌های پیام‌رسان

واتس‌اپ در چشم‌انداز پیام‌رسانی در عربستان سعودی غالب است و به عنوان ابزار اصلی ارتباطی برای تعاملات شخصی و تجاری عمل می‌کند. بر اساس یک نظرسنجی در مورد استفاده از اینترنت در عربستان سعودی، واتس‌اپ پرکاربردترین پلتفرم رسانه‌های اجتماعی بود و 83.1 درصد از کاربران اینترنت گزارش دادند که تا سه ماهه سوم سال 2023 از آن استفاده می‌کنند. این تسلط در سال‌های اخیر ثابت مانده است، به طوری که واتس‌اپ با سهم 87.4 درصدی کاربران در سال 2022، محبوب‌ترین پلتفرم رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی بود.

محبوبیت واتس‌اپ فراتر از پیام‌رسانی ساده است و کاربران زمان قابل توجهی را در این پلتفرم صرف می‌کنند. واتس‌اپ زمان قابل توجهی را از کاربران به خود اختصاص می‌دهد، به طوری که 14 ساعت و 32 دقیقه در ماه از آن استفاده می‌شود. این تعامل گسترده نشان‌دهنده نقش این پلتفرم به عنوان یک راه‌حل ارتباطی جامع است که از پیامک، تماس صوتی، تماس تصویری و اشتراک‌گذاری فایل پشتیبانی می‌کند.

داده‌های تاریخی روند پذیرش اپلیکیشن‌های پیام‌رسان در عربستان سعودی را نشان می‌دهد. در سال 2020، اپلیکیشن پیام‌رسان با بیشترین تعداد کاربر در عربستان سعودی واتس‌اپ با حدود 26.25 میلیون کاربر بود. رشد از 26.25 میلیون کاربر در سال 2020 به بیش از 30 میلیون کاربر تا سال 2024، نشان‌دهنده گسترش مداوم پایگاه کاربری این پلتفرم است.

تحقیقات منطقه‌ای تسلط واتس‌اپ را در سراسر خاورمیانه تأیید می‌کند. تحقیقات دانشگاه نورث‌وسترن در قطر نشان می‌دهد که 75 درصد از اتباع هفت کشور - مصر، اردن، لبنان، قطر، عربستان سعودی، تونس و امارات متحده عربی - در حال حاضر از واتس‌اپ استفاده می‌کنند. این ثبات منطقه‌ای بر اثربخشی واتس‌اپ در برآوردن نیازهای ارتباطی جمعیت عرب‌زبان تأکید می‌کند.

چشم‌انداز پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی

فراتر از برنامه‌های پیام‌رسانی، عربستان سعودی تعامل قوی با پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی بصری و سرگرمی‌محور نشان می‌دهد. یوتیوب از نظر پتانسیل دسترسی تبلیغاتی پیشتاز است و بالاترین پتانسیل دسترسی تبلیغاتی را در بین پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی دارد و سهمی در حدود 91 درصد را به خود اختصاص داده است. این دسترسی بالا نشان می‌دهد که مصرف محتوای ویدیویی تقریباً در بین کاربران اینترنت در پادشاهی همگانی است.

اینستاگرام پلتفرم اصلی دیگری را در اکوسیستم رسانه‌های اجتماعی سعودی نشان می‌دهد. اینستاگرام با 72.7 درصد استفاده در بین کاربران اینترنت در رتبه دوم قرار دارد. رویکرد بصری محور این پلتفرم به خوبی با ترجیحات کاربران سعودی برای به اشتراک گذاری محتوای سبک زندگی، لحظات فرهنگی و تبلیغات تجاری همسو است.

اسنپ‌چت در مقایسه با سایر بازارهای جهانی، جایگاه ویژه‌ای در عربستان سعودی دارد. حدود 17.93 میلیون کاربر فعال در عربستان سعودی وجود دارد و پایگاه کاربری آن هر سه ماه یکبار با نرخ رشد 9.5 درصدی در حال افزایش است. این پلتفرم توزیع جنسیتی متعادلی را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده جذابیت گسترده در بین بخش‌های جمعیتی است.

معیارهای تعامل زمانی عمق ادغام رسانه‌های اجتماعی در روال‌های روزانه را نشان می‌دهد. کاربران زمان قابل توجهی را در پلتفرم‌های مختلف صرف می‌کنند، به طوری که فیس‌بوک 20 ساعت و 31 دقیقه و اسنپ‌چت 12 ساعت و 31 دقیقه تعامل ماهانه را به خود اختصاص می‌دهند. این ارقام نشان می‌دهد که کاربران سعودی حضور فعالی در چندین پلتفرم دارند تا اینکه فعالیت خود را بر روی یک سرویس متمرکز کنند.

الگوهای جنسیتی و جمعیتی

ترکیب جمعیتی کاربران رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی، منعکس‌کننده‌ی جمعیت جوان و هنجارهای اجتماعی در حال تحول این کشور است. در آن زمان، ۴۵.۹ درصد از کاربران رسانه‌های اجتماعی عربستان سعودی زن و ۵۴.۱ درصد مرد بودند. این توزیع جنسیتی نسبتاً متعادل، نشان‌دهنده‌ی تغییری چشمگیر نسبت به الگوهای تاریخی است که در آن مشارکت دیجیتال تحت سلطه‌ی مردان بود.

تعادل جنسیتی در پلتفرم‌های مختلف متفاوت است، به‌طوری‌که اسنپ‌چت توزیع عادلانه‌تری را نشان می‌دهد. توزیع کاربران فعال اسنپ‌چت بر اساس جنسیت، ۴۹.۶٪ زن و ۴۸.۱٪ مرد است. این برابری نزدیک نشان می‌دهد که پلتفرم‌های ارتباطات بصری به‌طور یکسان برای هر دو جنسیت در زمینه‌ی عربستان جذاب هستند.

پلتفرم های محبوب در عربستان سعودی

مردم عربستان بر اساس آمار ۲۰۲۵ به طور گسترده از پلتفرم های متنوعی استفاده میکنند که محبوب ترین و مهمترین پلتفرم ها عبارتند از:

• واتساپ: اپلیکیشن پیامرسان محبوب برای ارتباطات روزمره و گروهی، که در میان تمامی سنین کاربرد بسیار فراوانی دارد؛
• اسنپ چت: به خصوص میان نسل جوان برای اشتراکگذاری محتواهای کوتاه و تصویری محبوب است؛
• تیک تاک: با رشد سریع در میان کاربران، منبعی برای سرگرمی و آموزش به شمار می رود؛
• فیسبوک و اینستاگرام: همچنان بخش بزرگی از کاربران را در بر می گیرند و به ویژه در میان میانسالان کاربرد دارند؛
• توییتر یا ایکس:  برای دریافت اخبار، بحث های عمومی و ارتباط با افراد مشهور پرطرفدار است.

مردم عربستان سعودی از شبکه های اجتماعی، به دلیل ایجاد فضای گفتگوی آزادتر، افزایش مشارکت اجتماعی و فرهنگی و تعاملات بیشتر بین نسل های مختلف، در سال های اخیر بسیار استقبال کردند. این پلتفرم ها به عنوان ابزارهایی جهت آموزش، اطلاع رسانی و حتی تغییرات فرهنگی عمل می کنند و در رویدادهای اجتماعی و سیاسی نیز نقش قابل توجهی ایفا می کنند.

فواید تجاری و بازاریابی

استقبال گسترده از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی، ارتباطات تجاری و استراتژی‌های بازاریابی را در عربستان سعودی متحول کرده است. امروزه، بسیاری از کسب‌وکارها حضور خود در رسانه‌های اجتماعی را برای تعامل با مصرف‌کنندگان و تبلیغ محصولات در اولویت قرار می‌دهند، علاوه بر این، اینفلوئنسرها را برای بازاریابی محصولات خود استخدام می‌کنند. این تغییر، نشان‌دهنده‌ی تغییری اساسی در نحوه‌ی تعامل کسب‌وکارهای سعودی با مشتریان و برندسازی است.

زمان‌های تعامل بالا در پلتفرم‌های مختلف، فرصت‌های قابل توجهی را برای کسب‌وکارها برای ارتباط با مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند. شرکت‌ها به‌طور فزاینده‌ای تشخیص می‌دهند که بازاریابی مؤثر مستلزم حضور در چندین پلتفرم است، به‌ویژه واتس‌اپ برای خدمات مستقیم به مشتریان، اینستاگرام برای داستان‌سرایی برند و یوتیوب برای کمپین‌های بازاریابی ویدیویی.

حریم خصوصی و پلتفرم‌های جایگزین

نگرانی‌ها در مورد حریم خصوصی داده‌ها بر ترجیحات برنامه‌های پیام‌رسان در عربستان سعودی تأثیر گذاشته است، اگرچه این تأثیر کمتر از برخی مناطق دیگر بوده است. در عربستان سعودی، میزان دانلود واتس‌اپ تا حد زیادی ثابت مانده است. با این حال، برنامه‌های رقیب در دوره‌های تغییر سیاست‌های حفظ حریم خصوصی محبوبیت بیشتری پیدا کردند. در حالی که پلتفرم‌های جایگزین مانند تلگرام و سیگنال در طول جنجال‌های مربوط به حریم خصوصی، تا حدودی مورد توجه قرار گرفتند، واتس‌اپ موقعیت غالب خود را حفظ کرد. استحکام موقعیت بازار واتس‌اپ در عربستان سعودی، علی‌رغم نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی، نشان می‌دهد که اثرات شبکه و الگوهای استفاده تثبیت‌شده، بر ملاحظات حریم خصوصی برای اکثر کاربران غلبه می‌کند. ادغام این پلتفرم در عملیات تجاری و ارتباطات اجتماعی، هزینه‌های تغییر را برای کاربران نسبتاً بالا می‌برد.

جایگاه منطقه‌ای عربستان سعودی

مقایسه استفاده از شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن های پیام رسان در عربستان سعودی با کشورهای قطر، امارات متحده عربی، ترکیه و ایران تا سال ۲۰۲۵، در جدول شماره 1 نشان داده شده است:

جدول شماره 1. مقایسه استفاده از شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن های پیام رسان در عربستان سعودی با کشورهای منطقه

ردیف	کشور	درصد نفوذ شبکه های اجتماعی (کاربران فعال نسبت به جمعیت)	میانگین زمان روزانه استفاده (ساعت و دقیقه)	پیام رسان یا شبکه های اجتماعی پرطرفدار
1.	عربستان سعودی	حدود ۹۹.۶ درصد (حدود ۳۴.۱ میلیون کاربر فعال)	حدود ۳ ساعت و ۱۰ دقیقه	واتساپ، اسنپ چت، تیک تاک، توییتر ، فیسبوک، اینستاگرام
2	قطر	بالای ۹۰ درصد کاربر فعال	معمولاً بالاتر از ۳ ساعت (مطابق روند منطقه)	واتساپ، اسنپ چت، تیک تاک، توییتر، فیسبوک با تأکید روی پیامرسان موبایلی و شبکه های تصویری
3	امارات متحده عربی	حدود ۹۸-۹۹ درصد (با بیش از ۹ میلیون کاربر فعال)	تقریباً ۳-۴ ساعت	واتساپ، فیسبوک، اینستاگرام، تیک تاک
4	ترکیه	حدود ۷۵-۸۰ درصد (بر اساس گزارشهای متفرقه)	حدود ۲ تا ۳ ساعت	واتساپ، تلگرام، اینستاگرام، فیسبوک
5	ایران	حدود ۶۰-۷۰ درصد (با توجه به محدودیتها و استفاده از فیلترشکن)	۲ تا ۳ ساعت	تلگرام(پس از فیلترینگ محبوبترین)، اینستاگرام، واتساپ

یافته های جدول نشان می دهد که عربستان سعودی بالاترین درصد نفوذ شبکه های اجتماعی را در منطقه دارد و میانگین زمان استفاده روزانه حدود ۳ ساعت و ۱۰ دقیقه است که بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. توییتر در عربستان با حدود ۴۰ درصد نفوذ (بیش از ۱۵ میلیون کاربر فعال) نقش مهمی در اطلاع رسانی و بحثهای عمومی ایفا می کند. شبکه هایی مانند واتساپ و اسنپ چت بسیار محبوب هستند و به ویژه اسنپ چت در میان جوانان عربستانی بیش از ۹۰ درصد نفوذ دارد.

کشورهای قطر و امارات متحده عربی نیز از نظر نفوذ و زمان استفاده افراد از شبکه های اجتماعی، بسیار نزدیک به عربستان هستند و کاربران زیادی به پلتفرم های موبایلی و رسانه های تصویری تمایل دارند . ایران، به دلیل سیاست های فیلترینگ، دسترسی محدودتری دارد و بسیاری از شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام، اینستاگرام و غیره با فیلتر شکن استفاده می شوند و درصد استفاده پایین تر از کشورهای خلیج فارس است.

روندها و پیش‌بینی‌های آینده

مسیر پذیرش رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی به طور مداوم رو به افزایش است و پیش‌بینی‌ها نشان‌دهنده رشد پایدار است. پیش‌بینی می‌شود نرخ نفوذ رسانه‌های اجتماعی در عربستان سعودی بین سال‌های 2025 تا 2028 در مجموع 5.6 درصد افزایش یابد و به 94.08 درصد برسد. این پیش‌بینی نشان می‌دهد که استفاده از رسانه‌های اجتماعی در بین کاربران اینترنت در عربستان سعودی تقریباً همگانی خواهد شد.

این رشد مستمر منعکس‌کننده عوامل متعددی از جمله افزایش زیرساخت‌های اینترنت، گسترش تلفن‌های هوشمند و تغییرات نسلی در ترجیحات ارتباطی است. با تبدیل شدن بومیان دیجیتال به بخش بزرگ‌تری از جمعیت، ادغام رسانه‌های اجتماعی در زندگی روزمره احتمالاً بیشتر تعمیق خواهد یافت.

نتیجه‌گیری

چشم‌انداز رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان در عربستان سعودی، یکی از پویاترین زیست بوم دیجیتالی در خاورمیانه را نشان می‌دهد. تحول این کشور از ۷.۶ میلیون کاربر رسانه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۴ به بیش از ۳۵ میلیون کاربر پیش‌بینی‌شده در سال ۲۰۲۴، سرعت بالای پذیرش دیجیتال را نشان می‌دهد. سلطه واتس‌اپ به‌عنوان یک پلتفرم پیام‌رسانی و ابزار رسانه‌های اجتماعی، نشان‌دهنده همسویی آن با نیازهای ارتباطی عربستان سعودی است، در حالی که پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، یوتیوب و اسنپ‌چت نقش‌های تکمیلی در سرگرمی و ابراز وجود ایفا می‌کنند.

مشارکت متوازن جنسیتی، زمان‌های تعامل بالا و ادغام تجاری پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که ارتباطات دیجیتال به یک امر اساسی در جامعه سعودی تبدیل شده است. با ادامه تحول پادشاهی در راستای چشم‌انداز ۲۰۳۰، رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان احتمالاً نقش‌های فزاینده‌ای در توسعه اقتصادی، تعامل اجتماعی و بیان فرهنگی ایفا خواهند کرد.

مسیر آینده نشان‌دهنده رشد مستمر و ادغام عمیق‌تر ابزارهای ارتباط دیجیتال در زندگی روزمره سعودی است. درک این روندها برای مشاغل، سیاست‌گذاران و محققانی که به دنبال پیمایش در چشم‌انداز دیجیتال در حال تحول 2030 عربستان سعودی هستند، بسیار مهم است.

نیز نگاه کنید به

شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان در قطر؛ شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها در کانادا

نویسنده مقاله

میترا صمیعی

دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی