رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه

گفتار نخست. جایگاه و نقش رسانه ها

عصر امروز را عصر ارتباطات می گویند و اساسا یکی از عوامل فروپاشی شوروی، موج انقلاب های رنگی در اروپای شرقی بود که متاثر از فضای رسانه غرب انجام گرفت. در روسیه جدید نیز از همان نخستین سال های ده‌ه 1990، فضای باز رسانه ای به یک موضوع مهم تبدیل شد و با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین، کنترل رسانه ها به یک اولویت مهم تبدیل شد. وضعیت ازادی رسانه ها در روسیه از همان ابتدای ظهور  اولین روزنامه در روسیه یعنی روزنامه "ودوموستی"در سال 1702 با دیگر مناطق اروپا تفاوت بسیار داشت. ایده ایجاد رسانه ها مانند دیگر رفروم های روسیه نتیجه فکر دیر هنگام دولت و نه اندیشه و فکر مردم بود. روسیه بسیار دیرتر از کشورهای دیگر اروپایی از یوغ فئودالیسم ونظام ارباب و رعیتی رهایی یافت لازم است. زمانی که در دیگر کشورهای اروپایی چاپ روزنامه های خصوصی اغاز شده بود روسیه همچنان به فکر ایجاد اصلاحات در نظام ارباب ورعیتی ونه رفع ان بود. برای نمونه می توان گفت شاید کمتر از یک ده‌ه از زمان چاپ اولین روزنامه در انگلیس طول کشید تا در سال 1641، پارلمان انگلستان، چارلز اول، پادشاه این کشور را مجبور به لغو مقرراتی ساخت که هیأت سانسورگران انگلستان، معروف به "مجمع  ستاره‌دار"، در مورد روزنامه‌ها اعمال می‌کردند. از همین رو، می‌توان گفت گرچه رسانه‌های غربی در شرایط استبدادی به وجود آمدند، ولی از همان بدو تولد تا 200 سال بعد که تقریباً آرمان آزادی مورد نظر خود را بدست آوردند، در کشاکش مبارزه طولانی علیه استبداد بودند. در طول این 200 سال گاهی امتیازاتی به دست می اوردند وگاهی نیز تسلیم اراده تحمیل شده از جانب دولت می شدند.

 از همان پیدایش مطبوعات ورسانه ها پدیده سانسور به موازات ان ایجاد شد. در حالی که در دیگر کشورها جبه‌ه اصلاح طلب با هزینه خود روزنامه ضد دولتی چاپ میکردند در روسیه تزاری چاپ هرگونه مطلب ضد دولتی وانتقادی ممنوع بود و کمیته مخصوص سانسور برای جلوگیری از چاپ مطالب انتقادی وضد دولتی ایجاد شد.  با توسعه روزنامه‌نگاری و انتشار روزنامه‌ها‌ی بیشتر حکومت تزار‌ی برا‌ی مقابله با روزنامه‌ها‌ی مخالف، قانون سانسور را به کار گرفت تا بتواند امنیت خو‌یش و کشورش را تأمین کند. ا‌ین قانون در سال 1826 تصو‌یب شد و بخش و‌یژه وزارت کشور مسئول نظارت بر روزنامه‌ها شد. ا‌ین سانسور به شدت مانع آزاد‌ی روزنامه‌نگاران شد. روزنامه‌نگاران طنزنو‌یس فقط می‌توانستند درباره مطالب سطحی و تفر‌یحی مطلب بنو‌یسند. در پاسخ به سانسور حکومت، مخالفان تزار چاپ نشر‌یه‌ها‌ی ز‌یرزمینی را آغاز کردند. نخست‌ین نشر‌یه از ا‌ین نوع، کولوکول بود که گرتسن، انقلابی روسیه، آن را منتشر کرد. پس از پا‌یان جنگ کر‌یمه حکومت تزار‌ی اعمال سانسور را کاهش داد و کار انتشار و ثبت روزنامه‌ها‌ی جد‌ید را تسهیل بخشید. حکومت، اختیارات و حقوق روزنامه‌ها‌ی خصوصی را افزا‌یش داد و قانون "مقررات موقت درباره مطبوعات" را در سال 1865 به تصو‌یب رساند. پس از به قتل رسیدن تزار در سال 1881 (توسط نهضت نارودنا‌یاولیا)، بار د‌یگر سانسور رواج ‌یافت و سطح کیفی تعداد ز‌یاد‌ی از روزنامه‌ها پا‌یین آمد و در نتیجه ورشکست شدند.اواخر حکومت نیکلای اول(1855-1848)  به عهد"ترور از طریق سانسور"و "هفت سال تاریک" شهرت یافت.(بلوم،2002،ص201-211 ). پس از انقلاب اکتبر و بدست گرفتن قدرت توسط بلشویک ها تمامی چاپخانه ها به نفع دولت مصادره شد وچاپ روزنامه های به اصطلاح بورژوازی ممنوع شد. لنین دراین باره بیان میکند:"ما قبلا گفته بودیم چناچه قدرت را در دست بگیریم نسل روزنامه های کاپیتالیسم را که با اصول سوسیالیست در تضاد است را منقرض خواهیم کرد". بر اساس ا‌ین فرمان بیش از 470 روزنامه اپوز‌یسیون شناخته شده و بسته شدند.( ژیرکوف،2001،ص358).

پس از پایان جنگ میهنی اگر چه چاپخانه های خصوصی بسیاری تاسیس شدند اما فشار دولت و سانسور به دستور لنین دوچندان افزایش یافت . در این دوره بسیاری از فیلسوفان،ادیبان و فعالان بخش فرهنگی از روسیه تبعید شدند. نوشتن هرگونه مطلب راجع به اردوگاه‌های کار اجباری، حوادث قطارها، گزارش جلسات حزب، اطلاع رسانی راجع به حملات ، سخنرانی ها ی ضد دولتی ،شورش ها ونارضایتی ها در داخل کشور ممنوع شد. متن تئاترها و سخنرانی ها در کلوپ های روستایی و حتی نوشته روزنامه دیواری ها نیز تحت کنترل در امد. در سال 1925 نیز چاپ هرگونه اطلاعات راجه به خودکشی ها وجنون به علت گرسنگی و بیکاری، الودگی غلات توسط حشرات باهدف جلوگیری از شورش ممنوع شد. در سال 1920 برای متمرکز واصولی کردن کار سانسور سازمانی تحت عنوان"گلاولیت" که مخفف روسی بخش مرکزی نظارت وکنترل انتشارات وادبیات  میباشد تاسیس شد.این مرکز از مهمترین مراکز اتحاد جماهیر شوروی به شمار میامد به طوری که تا فروپاشی اتحاد شوروی همچنان پابرجا بود.(ژیرکوف، 358 ). در سال 1925 اولین فهرست از داده ها و اطلاعات محرمانه ای که برای حفظ منافع سیاسی واقتصادی شوروی نمیبایست در دسترس عموم قرار بگیرد تهیه وچاپ شد. در ابتدا این فهرست شامل 16 بند و 96 تبصره اما در اواخر سال‌های فروپاشی شوروی این فهرست به 213 پاراگراف رسید که هرکدام شامل 6 الی 12 تبصره بود.(بابکوف،2001). همزما ن با اغاز کار بخش رادیوی مرکز سانسور برنامه های رادیویی نیز راه اندازی شد. از کارهای این مرکز میتوان به عدم اجازه پخش برنامه های زنده و همچنین سانسور و کنترل متن تمام برنامه ها قبل از پخش اشاره کرد.

پس از استالین و با روی کار امدن خروشچف که شخصیت استالین را زیر سوال برد کار بخش سانسور به شدت کاهش یافت و تعدادی روزنامه و مجله نیز منتشر شد. مخازن کتاب‌های مصادره شده نیز باز شد وحدود 30هزار جلد از انها به فروش رسید.(بابکوف،2001، 2). همچنین در این دوره کمیته دولتی رادیو وتلویزیون برای بررسی برنامه ها و فیلم ها تاسیس شد.پس از برکناری خروشچف ور وی کار امدن برژنف سیاست‌های سانسور دوره استالین دوباره به اوج خود رسید وبرنامه های تلویزیون مستقیما تحت نظارت برژنف قرار گرفت. در دوره برژنف اگرچه سیاست استالین زدایی متوقف شد اما در عین حال بزرگنمایی شخصیت وی نیز ممنوع شد. در طول سال‌های اجرای سیاست گلاسنوست که از سال 1986 به اجرا در امد سانسور به شدت کاهش یافت ورفته رفته تا سال 1991 به طور کلی از بین رفت. گورباچف پس از تصویب سیاست گلاسنوست در سخنرانی هجدهم  حزب عنوان کرد: "مهمترین چیز برای ما اکنون مسئله گسترش ازادی بیان است. این امر یک مسئله سیاسی است. بدون ازادی بیان دموکراسی،خلاقیت های جمعی سیاسی و مشارکت درامور مملکت وجود نداشته ونخواهد داشت."(مرتضوی،ص15).  این در واقع به معنای امکان صحبت راجع به هر چیز ممنوع در گذشته همانند انتقاد از ارگان‌های دولتی بود. به تدریج در رسانه های گروهی صحبت‌هایی از سوءاستفاده های کارمندان حزب و دولت ، مشکلات اقتصادی و نبود کالای تجاری ، پدیده های مخرب اجتماعی موجود در شوروی مانند اعتیاد و جرم وجنایت به میان آمد. در 4 سپتامبر 1986 قانون شماره 29 مربوط به وظایف کمیته سانسور یا همان گلاولیت تصویب شد. در این قانون سانسور مسائل مربوط به امنیت ملی و اسرار جنگی وفقط اطلاع رسانی به حزب در صورت وجود هرگونه مطلب برعلیه ایدئلوژی شوروی وظیفه این کمیته به شمار می امد.  در سال 1986 هرگونه نویز انداختن و تشویش بر روی ایستگاه‌های رادیویی که قبلا وجود داشت  ممنوع شد.و ایستگاه‌های رادیویی مانند بی بی سی روسی و صدای امریکا ازادانه در روسیه پخش می شد(اسدی،138). در سال 1990 شورای عالی حزب کمونیست قانون انتشارات وهمچنین رسانه های همگانی را تصویب کرد که در ان به صراحت امده بود هیچگونه سانسوری مجاز نمی باشد. انبارهای حفاظت مخصوص نیز درهمین سال به کار خود پایان داده وکلیه کتب موجود در انها به انبارهای عمومی قابل دسترسی عموم منتقل شد . در سال 1991 اولین مجله بدون ایجاد هرگونه سانسور درمطالب ان چاپ شد. اگر چه با فروپاشی شوروی در 25 اکتبر 1991 دولت روسیه فدراتیو که وارث اتحاد شوروی به شمار می امد قانون مربوط به رسانه های دسته جمعی را که در ان مانند دوران گورباچف سانسور ممنوع اعلام شد را تصویب کرد، اما دردوران یلتسین وضعیت ازادی رسانه های همگانی متفاوت از دیگر دوران گذشته رقم خورد. در زمان یلتسین همان ازادی پر از عیب ونقصی که  وجود داشت نیز به طور کامل از بین رفت.البته در این دوره ازبین رفتن ازادی به دلیل سانسور دولتی ،فشار دولت یا  وجود ایدئولوژی خاص نبود. در ان زمان مطبوعات یا به صدقه افراد ثروتمند حکومت وابسته بودکه برای مطبوعات تخفیف در مالیات،کمک هزینه خرید کاغذ و حمل ونقل ارزانتر را تامین میکردند. یا اینکه روزنامه ها وکانال‌های تلویزیونی به الیگارشی‌ها فروخته میشدند و در خدمت منافع سیاسی انها به کار گرفته می شدند. یکی از روزنامه های المانی راجع به زمان یلتسین اینگونه مینویسد:"در زمینی که بوریس یلتسین بر روی ان حکومت میکند هیچ بهشتی برای خبرنگاران به وجود نیامد .هنگامی که خبرنگاران خودر ا در معرض خطر گرسنگی یافتند تن به سیاست‌های افراد ثروتمند دادند.در روزنامه های مسکو تنها خطوط سیاه وسفیدی چاپ میشد که شامل نام سیاستمدران بود. بر اساس انکه چه کسی از ان روزنامه حمایت میکند راجع به سیاستمداران مطالب خوب یا بد به چاپ می رسید. (تیموشنکو،ص116).

در دوره جدید و به ویژه سال های 2000 تا 2013، حکومت روسیه کنترل سیاسی جدی روی رسانه های گروهی دارد، اما این موضوع برای تحمیل یک ایدئولوژی سیاسی بر جامعه نیست بلکه برای جلوگیری از تحرکات مخالفان و رشد آنهاست. کنترل رسانه در جهت گیری های آنها در مورد مسائل مهم است و برنامه های تلویزیون مرکزی یک نگرش از جهان را ارائه می دهد که منطبق بر مواضع ویسندگان موافق امتیاز دسترسی به حکومت را دارند و نویسندگان و سردبیران مستقل تحت فشارند. بسیاری از رسانه وابسته به شرکت های بزرگ تجاری مانند گازپروم و لوک اویل هستند و لوک اویل سازمانی به نام «خدمات خبری روسیه» دارد که محتوای خبری برای ایستگاه های رادیویی کشور را تهیه می کند. در سال 2007، مدیر جدید این شرکت به کارکنان تاکید کرد که حداقل محتوای 50 درصد خبرها باید مثبت باشد. کرملین دستورات مستقیمی را به سردبیران می دهد و ولادیسلاو سوروکوف مشاور رئیس جمهور در امور راهبردی سیاسی هر هفته با سردبیران سازمان های بزرگ رسانه ای دیدار می کند تا رهنمود های لازم را به آنها بدهد. طبق برخی گزارشات، کرملین لیستی از رهبران مخالف را نشان می دهد تا خبرهایشان پوشش داده نشود. کاسپاروف قهرمان جهانی شطرنج و نمتسوف مخالف سرشناس در این لیست جای دارند. رسانه ها نصیحت می شوند که چگونه حوادث و تحولات خاص را پوشش دهند. در جریان بحران مالی جهانی سال 2008، وقتی که بازارهای مالی روسیه نیز دچار مشکل شد و تجارت متوقف شد، شبکه های خبری تلویزیونی صرفا از بازتاب بحران اقتصادی جهان در روسیه خبر می دادند و واقعیت موضوع را پنهان می کردند. رسانه های منطقه ای داخلی نیز تحت فشارهای بیشتری هستند.

از این بررسی می توان دریافت که در روسیه پساشوروی فضای جدیدی برای فعالیت رسانه ای به وجود آمده است. تا سال 2011، 35500 روزنامه ثبت شده در این کشور فعال بودند. بسیاری از روزنامه های مشهور در دوران شوروی توانستند تحولات دوران پس از شوروی را پشت سر بگذارند و امروزه نیز مشهور باشند. از این میان می توان به کومسو مولسکایاپراوا، ایزوستیاف تراد و موسکوفسیکیا کومسومولت اشاره کرد. همه آنها سیاست های مطبوعاتی خود را تغییر داده اند.  مشکل بتوان شهرت و تیراژ این روزنامه ها را به دست آورد. به نظر می رسد کومسومولسکایاپراوا، بیشترین تیراژ در روسیه و کشورهای مستقل مشترک المنافع را دارد. راسیسکایا گازیتا نام بولتن روزانه دولت روسیه و تیراژ آن 432000 نسخه است.  مسکوتایمز، روزنامه انگلیسی زبانی است که از سال 1992 در این کشور منتشر می شود. دیگر رسانه های چاپی انگلیسی زبان عبارتند از: راشین نیوزویک و مسکونیوز. نوایا گازتا مشهورترین روزنامه ملی روسیه است که آشکارا به انتقاد از دولتمردان این کشور می پردازد. این روزنامه دوبار در هفته منتشر می شود و تیراژ آن 535000 نسخه است.  براساس اطلاعات منتشر شده از سوی آژانس فدرال روسیه در مورد مطبوعات و رسانه های جمعی، درآمد حاصلِ از فروش نشریات در این کشور در سال 2007، بالغ بر 64/72 میلیارد روبل ( 66/1 میلیارد یورو) و در آمد حاصل از تبلیغات، 52 میلیارد روبل ( 2/1 میلیارد یورو) بوده است ( حسینی، 1391: 30-29 ). سه قانون اصلی بر حوزه رسانه های روسیه نظارت می کنند. قانون مربوط به رسانه های جمعی که در سال 1991 به تصویب رسید؛ قانون مربوط به ارتباطات (2003) و قانون مربوط به اطلاع رسانی، فناوری اطلاعات و حفاظت اطلاعات (2006). قانون رسانه های جمعی به طور مرتب تغییر کرده یا به روزرسانی شده و آخرین تغییرات این قانون نیز در سال جاری صورت گرفته است. برخی قوانین فدرال، ویژه فعالیت های رسانه ای هستند. برای مثال، دو قانون وجود دارد که در خصوص پوشش خبری سران دولتی و احزاب سیاسی است. علاوه بر آن، قوانین انتخابات و امنیت ملی نیز در پوشش رسانه ای و فعالیت روزنامه نگاری دخیل هستند. ضمن اینکه بخشنامه های صادره از سوی رئیس جمهور و حکومت بر فعالیت های رسانه ای تأثیر می گذارند. اغلب تغییرات اخیر در قانون مربوط به رسانه های جمعی، تبلیغات بسیار رادیکال، تروریسم، خشونت و پورنوگرافی را در مطبوعات محدود می کند. محدودیت های خاصی نیز در خصوص پوشش رسانه ای عملیات ضد تروریستی اعمال می شود(حسینی، 43).

گفتار دوم. رسانه های ارتباطی

قدیمی ترین رسانه ارتباطی رادیو است. درزمان اتحاد جماهیر شوروی رادیو از لحاظ مالکیت و چگونگی کار کاملاً در اختیار دولت بود . در دهه آخر قرن 20 ما شاهد پدیدار شدن ایستگاه‌های رادیویی غیر دولتی هستیم، که به افراد و نهادهایی با اشکال مختلف مالکیت تعلق دارند. چنین ایستگاه‌هایی را به خاطر خودکفایی و تمرکز برای کسب سود ، تجاری می نامند. در بسیاری از مواقع تشخیص مالکان و افراد ذینفع بسیار دشوار است که این امر کار تحلیل وضعیت مالکیت در رادیو روسیه سخت می کند. اکثر ایستگاه‌های رادیویی تجاریبر روی  موج FM  قابل دریافت هستند . از نظر فیزیکی محدوده دریافت چنین ایستگاه‌هایی بسیار محدود است . امواج آنها 30-100 کیلومتری از مرکز پخش یعنی در مناطق اطراف آن قابل دریافت می باشد . این ویژگی امکان ایجاد چند ایستگاه رادیویی را با یک فرکانس می دهد . هم اکنون در روسیه در حدود 8000 ایستگاه رادیویی با موج FM  مشغول به کار می باشند. افرادی که بی از 50% سهام را دارا باشند کنترل کننده پخش به شمار می آید. در کار حرفه ای  چنین افرادی را رسانه دار ( Media holding )مینامند. ( که کنترل رسانه ها ی مختلفی را در دست دارند )مثلا ایستگاه رادیو دار(Radio holding )  که کنترل  ایستگاه رادیو به شمار می آیند. در 2 شهر فدرال روسیه یعنی مسکو و سن پترزبورگ ما شاهد تعداد زیادی ایستگاه‌های رادیویی و رسانه دار هستیم . در حال حاضر 37 ایستگاه رادیویی توسط رسانه دار ها در مسکو  می شود . بزرگترین رسانه دار ها به لحاظ تعداد ایستگاه‌های رادیویی تحت کنترل خود در مسکو: «ار ام جی» مخفف گروه رسانه ای روسیه که 6 ایستگاه رادیویی از جمله " روسکایه رادیو" رادیو "مونتو کارلو" و گاز پروم – رسانه ای که 6 ایستگاه رادیویی از جمله "  نکست و ریلکس اف ام" را در اختیاردارند. سیزده ایستگاه رادیویی مستقل نیز در مسکو وجود دارند از جمله آنها می توان به:"رادیو شانسون"(1)،"رادیو مگا پلیس"(2)،"نیوتن اف ام"(3)و "فینام اف ام"(4) اشاره کرد. در سن پترزبورگ   6شرکت صاحب ایستگاه  رادیو holding" Radio" وجود دارد. تعداد ایستگاه های رادیویی متعلق به افراد یا نهادهای محلی در مقایسه با مسکو 5/1 برابر بیشتر است. مهمترین آنها :ای ام جی" مخفف  گروه رسانه ای اروپا، 4 ایستگاه رادیویی در اختیار دارد مانند:"پترواف ام"(5)و"الدورادو"(6)."ار ام جی "3 ایستگاه رادیویی مانند:"دی اف ام"و"رادیو ماکسیموم"(7). در دیگر شهرهای روسیه علاوه بر "" ار ام جی" "و گ ت ر ک"مخفف کمپانی دولتی تلویزیون ورادیو روسیه، گاز پروم –  Media ،  گروه کمپانی ویباری رادیو" نیز از مهمترین رسانه دارها به شمار می آیند.  

مهم ترین بازار رادیو در مسکو و بعد از آن شهرهایی با جمعیت چند میلیون و بالاتر  است . شرکت های رادیویی را می توان به دو گروه خصوصی و دولتی تقسیم کرد . از ویژگی های گروه اول جذب سرمایه های شخصی و نگاه به رادیو مانند تجارتی که هدف آن کسب سود است . که به آن «تجاری» نیز اطلاق می شود. منبع اصلی درآمد این گونه ایستگاه‌ها رادیویی ، پخش آگهی است که قیمت آن وابسته به شاخص های کمی و کیفی ایستگاه پخش کننده است . از ویژگی ایستگاه‌های رادیویی خصوصی پخش  برنامه ها در قالب موسیقی است که دارای شنوندگان خاص و مخاطبان مشخصی است.  برنامه های این ایستگاه‌های موسیقی ، اخبار کوتاه ، اطلاعات عمومی و سرگرمی است . مهمترین تفاوت آنها را رادیو دولتی تمرکز آنها بر علایق شنوندگان است. گروه دوم ایستگاه‌های رادیویی دولتی هستند که از بودجه فدرال یا شهرداری، تامین مالی می شوند . وظیفه اصلی این کمپانی ها آموزش ، پرورش و اطلاع رسانی صحیح راجع به حوادث ومواضع دولت است . اگر چه بعضی از آنها اقدام به پخش آگهی می کنند اما کسب درآمد برای آنها هدف اصلی نیست . به طور کلی هدف این ساختارها حل مسائل اجتماعی و حفظ امنیت مالی است. ویژگی همکانی بودن و ارضای علایق قشرهای مختلف جامعه را باید علت علاقه بسیار به این ایستگاه‌ها دانست . از خصوصیات برنامه های سیاسی رادیو حکومتی تمایز آنها به لحاظ اطلاعات و گفتگوهای  بسیار است . پخش این ایستگاه‌ها از طریق شبکه های کابلی  و همچنین امواج FM , YKV , CV , KV , DV می باشد(همان، 92).

اولین ایستگاه‌های خصوصی رادیو در سال 1990 در مسکو و در پی ورود روسیه به عصر مدرنیزاسیون جهانی، تاسیس شد . روند تغییرات جامعه باعث کاهش انحصار رسانه های گروهی در دست دولت شد و این امر منجر به ایجاد ساختار های جدید در رسانه های گروهی گردید . در این میان مسکو به لحاظ افزایش هر ساله ایستگاه‌های رادیویی به یکی از مهمترین بازارهای رادیو در جهان تبدیل شده هم اکنون در مسکو 53 ایستگاه رادیویی از طریق موج FM پخش می شود که 44 عدد از آنها به بخش خصوصی تعلق دارد. امروزه در روسیه بنابر مجوزهای صادر شده و فعال از سوی دفتر خدمات فدرال در نظارت به رعایت قانون در زمینه ارتباطات ، فناوری اطلاعات و ارتباطات جمعی ، 2246 ایستگاه رادیویی مشغول به کار است . نکته مهم در روسیه معاصر روند یکی کردن رسانه های همگانی در قالب Media holding می باشد . این جریان ابتدا از مسکو آغاز و به سرعت در حال انتشار در دیگر مناطق روسیه است . هم اکنون تنها 3 ایستگاه رادیویی در مسکو وجود دارد که به طور مستقل و نه در قالب Media holding در حال فعالیت می باشند. این ایستگاه‌های "رادیو شانسون"،"سربریانی دوم"(1)و "رادیو مگاپلیس" می باشند. دولت هنوز نیز مانند قبل بزرگترین مالک در بخش رادیویی است . در سال 1990 ایستگاه "رادیو روسیه" تاسیس شد. این ایستگاه رادیویی به همراه تلویزیون روسیه شرکت اتحاد ملی پخش رادیو تلویزین روسیه "VGTRK" راتشکیل داد. شهرداری نیز دارای  ایستگاه‌های رادیویی متعدی است که مالک کل یا بخش از ان است. که تعداد آنها بسیار کم است از جمله:رادیو اسپورت وگاواریت ماسکوا. بخش های جداگانه دولتی نیز مالک ایستگاه‌های رادیویی هستند برای مثال ایستگاه "میلیتسییسکایا والنا" متعلق به وزارت امور خارجه و "رادیو زوزدا" به وزارت دفاع تعلق دارند(همان، 94).  

در حال حاضر، ایستگاه رادیویی دولتی رادیو روسی، فراگیرترین شبکه رادیویی در روسیه به شمار می آید. این ایستگاه رادیویی، 1100 فرستنده دارد و در سال 1990 راه اندازی شد. این شبکه رادیویی 174 برنامه دست اول پخش می کند. مخاطبان روزانه این شبکه بیش از 120 میلیون نفر هستند.  مایاک یکی دیگر از ایستگاه های رادیویی دولتی است. این شبکه برنامه هایی در ارتباط با اطلاعات عمومی و موسیقی پخش می کند. این رادیو، قدیمی ترین و مشهورترین ایستگاه رادیویی است که 45 سال پیش پخش برنامه هایش را آغاز کرد. صدای روسیه، ایستگاه رادیویی دولتی به زبان انگلیسی است که فعالیت خود را در سال 1925 آغاز کرد. هدف این ایستگاه، ارائه اطلاعات در مورد روسیه و اعلام دیدگاه های این کشور در مورد حوادث بزرگ جهان است. علاوه بر این، ایستگاه رادیویی صدای روسیه سعی دارد تا تصویری مثبت از روسیه در خارج از کشور نشان دهد و به گسترش فرهنگ و زبان روسی کمک کند. برنامه های آن در 160 کشور به 38 زبان قابل دسترسی است. اکو مسکوی، مشهورترین رادیو در زمینه اطلاعات عمومی و بحث و گفتگوست. با وجود اینکه اخیراً گازپروم آن را خریداری کرده است، این رادیو ادعا می کند که سیاست و تحریریه مستقلی دارد. این ایستگاه در سال 1990 راه اندازی شد و شنوندگان روزانه آن تقریباً 46 میلیون نفر هستند. این شبکه رادیویی بیش از سی فرستنده در روسیه و کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق دارد. اکومسکوی همچنین در شیکاگو و نیویورک نیز به پخش برنامه می پردازد. (حسینی، 32).

بسیاری سده بیستم را قرن تلویزیون نیزدانسته اند. هیچ یک از دستاوردهای انقلاب های علمی – و تکنولوژی نتوانست اینقدر سریع وارد زندگی مردم شده و بر پیشرفت او تاثیر ریشه ای و همه جانبه ای مانند تلویزیون داشته باشد . تلویزیون همگانی ترین و دمکراتیک ترین وسیله اطلاع رسانی به شمار می آید. زمانی که تیراژ روزنامه ها در روسیه کاهش یافت ، نشریات مرکز به استان ها نمی رسید ، زمانی که متون ادبی – هنری مخاطبین خود را از دست داده و سینماها از بینندگان خالی شدند ، زمانی که ناشران کتاب داستان های عامه پسند را به جای داستان های ادبی واقعی برای کسب سود بیشتر ترجیح دادند ، تلویزیون مهمترین و تنها وسیله پاسخگو به نیازهای اطلاعاتی و فرهنگی کسب دانش و پر کردن اوقات فراغت مبدل شد. پخش منظم برنامه های در تلویزیون مرکزی در تاریخ 10مارس 1939 آغاز شد . در سال 45-1941 به علت جنگ جهانی کارتلویزیون متوقف شد. در سال 1951 استودیوی  مرکزی تلویزیون ساخته شد . از سال 1956 دو برنامه در تلویزیون روسیه پخش می شد و درسال 1956 باپخش برنامه آموزشی – درسی تعداد آنها به 3 رسید. در سال 1980 برای اولین بار در مسکو برنامه های لینینگراد  از طریق کابلی دریافت شد . در سال 1989 اولین کانال تجاری با نام 2x2 بر روی آنتن رفت. اوایل سال 1990 زیر ساخت‌های کافی و پیشرفته که امکان دریافت سیگنال های تلویزیون را در کل قلمرو روسیه فراهم می کرد ، ساخته شدند. ظرف این ده سال تلویزیون جایگاه مهمی را در میان رسانه های گروهی از لحاظ جذب مخاطب و مدت زمان استفاده از آن به خود اختصاص داده است. از ابتدای سال‌های 90 بود که تلویزیون کم کم خوی جهانی شدن را به خود گرفت. جهانی شدن نه تنها به لحاظ افزایش برنامه های غربی ، در شبکه های روسی ، بلکه به لحاظ برقراری روابط بازاری واقتصادی و توسعه برنامه های تلویزیون به عنوان یک رسانه همگانی مستقل خود کفا. چشم انداز امروز تلویزیون روسیه دارای ویژگی های بسیار متنوعی است. امروزه تلویزیون روسیه را می توان یک رسانه همگانی جهان شمول و عملاً قابل دسترس برای همه مردم روسیه به شمار آورد . 99% جمعیت روسیه از طریق تلویزیون خود قادر به دریافت حداقل 1 کانال تلویزیونی می باشند. شبکه های مرکزی روسیه را می توان شبکه های قابل دسترس برای همه ( همگانی ) به شمار آورد . چشم انداز کنونی تلویزیون روسیه از ابتدای سال‌های 90 آغاز ب شکل گیری کرد . شبکه های مرکزی روسیه را می توان شبکه های قابل دسترس برای همه ( همگانی ) به شمار آورد . چشم انداز کنونی تلویزیون روسیه از ابتدای سال‌های 90 آغاز ب شکل گیری کرد . زمانی که پخش کانال‌هایی مانند  رن تی وی، کولتورا، اس تی   اس و تی ان تی از طریق آنتن شروع شد. هم اکنون 20 کانال تلویزیونی همگانی وجود دارد که در کل روسیه قابل مشاهده می باشد. در صنعت تلویزیون این کانال ها را در 3 گروه تقسیم می کنند:

گروه اول: کانال‌های جهان شمول فدرال کانال 1، راسیا و ان تی وی.

گروه دوم: کانال‌هایی با پخش از طریق شبکه اس تی اس و تی ان تی.

گروه سوم: مابقی کانال‌های همگانی که اکثراً تخصصی می باشند.

در سال 2009 تعداد چنین کانال‌هایی 50 عدد بوده که 22% کل پخش را به خود اختصاص داده اند . با گسترش روزافزون فناوری و ایجاد پدیده HD و محبوبیت آن در بین مخاطبان کانال هایی با چنین فناوری با پسوند HD آغاز به کار کردند.N.Keno pakaza HD , HighLifeHD, Discovery HD تا اواخر سال 2009 ، 14 کانال با کیفیت HD در روسیه پخش می شدند . کمپانی های عظیم خارجی بسیاری به بازار تلویزیون روسیه علاقه‌مند شده و در آن سرمایه گذاری کردند. برای نمونه می توان به پخش کانال جدید از سوی کمپانی سونی “Sony Entertainment Television”  و شرکت  Lagarder  فرانسوی که اقدام به بازگشایی دو کانال  Tiji ,Gulli  برای کودکان با فرمت روسی اشاره کرد. در سال 2009 تعداد کانال‌های خارجی و مشترک روسی 20 کانال بود. بنابر نظرسنجی از جمعیت شهرها در چارچوب تحقیق «(تلویزیون چشم بینندگان- 2009 ) که هر ساله توسط مرکز تحلیل Video international برای مطالعه مخاطبان تلویزیون انجام می شود . برای یک خانواده متشکل از 1 یا 2 نفر به طور متوسط 5/1 دستگاه تلویزیون و برای خانواده 3 نفری یا بیشتر 9/1 دستگاه تلویزیون که 73% تلویزیون های قدیم و 27% آنها تلویزیون مدرن است وجود دارد(همان،120).

در سال 2009 جمعیت شهرها به طور متوسط قادر به دریافت 25 کانال تلویزیونی بودند که این رشد از سال 2006 با افزایش تعداد 2-3 کانال در سال ادامه داشت و در سال 2009 با افزایش 4 کانال به بیشترین میزان خود رسید . برای رسانه های همگانی ما شاهد 3 نوع مالکیت هستیم :دولتی ، خصوصی و شرکت های مختلط تجاری. در روسیه بدون هیچ بزرگ نمای تلویزیون را می توان اساسی ترین رسانه همگانی به شمار آورد . تحقیق جامعه شناسی ملی «مرکز Levada» که در سال 2009 انجام شد، نشان می دهد که تلویزیون منبع اصلی دریافت اطلاعات برای مردم به حساب می آید . در پاسخ به این سوال که شما اطلاعات خود راجع به جهان و کشور خود را از کجا کسب می کنید؟ 94% افراد در پاسخ خود به تلویزیون اشاره کردند و 76% آن را قابل اعتماد دانسته اند. درصد اعتماد به دیگر رسانه ها در مقایسه با تلویزیون بسیار کمتر است. رادیو 23% ، روزنامه 16% ، مجلات 1% ، نشریات اینترنتی 7% همچنین از لحاظ زمانی تلویزیون با43% در مقام اول با 6 تا 5/8 ساعت میزان مشاهده در روز قرار دارد. آمارهای موجود از بینندگان شبکه های پولی نشان دهنده رشد بینندگان آنهاست که به طور فعال بینندگان شبکه های سراسری روسیه را به خود جذب می کند . اگر در سال 2005 این شبکه ها 2% بیننده داشته اند در سال 2009 این مقدار به 7% رسیده است. دسامبر ژوئن 2009 و لادیمیر پوتین قانونی مبنی بر توسعه پخش تلویزیونی و رادیویی در روسیه را امضا کرد. بنابر این قانون برنامه توسعه از سال  2015-2009 ادامه خواهد داشت . تحقق این برنامه به روسیه اجازه خواهد داد به یکی از ابرقدرت های تلویزیونی جهانی تبدیل شود.

در روسیه سه شبکه اصلی تلویزیونی فدرال وجود دارد که در مجموع، 90 درصد قلمرو روسیه را پوشش می دهند. روسیا ( که 5-98 درصد مساحت کشور را پوشش می دهد) شبکه ای دولتی است. این شبکه در سال 1991 راه اندازی شد. شبکه ملی، پروی کانال (8/98 درصد قلمرو روسیه را پوشش می دهد)- مالکیت دولتی (51 درصد) و خصوصی (49 درصد) دارد. پروی کانال در سال 1995 شروع به پخش برنامه هایش به شکل کنونی نمود و جایگزین شبکه استانکینو شد. شبکه سوم NTV ( 48 درصد کل مساحت کشور را پوشش می دهد) زمانی تحت مالکیت جرگه سالار (الیگارش) تبعید شده، ولادیمیر الکساندرویچ گوسینسکی بود، ولی هم اکنون شرکت بزرگ انرژی، گازپروم، صاحب امتیاز آن است. این شبکه از طریق 700 شبکه کابلی در سرتاسر روسیه قابل دریافت است. NTV در سال 1993 شروع به کار کرد و در سال 1998 تبدیل به (( شرکتی برای تمام روس ها)) شد. در سال های اخیر، چهار شبکه دیگر وارد فهرست شبکه های فدرالی شده اند که در سرتاسر روسیه قابل دریافت هستند. این شبکه ها عبارتند از: شبکه های دولتی کولتورا (یا فرهنگ)، اسپورت، وستی و بی بی گون و شبکه متمرکز در پترزبورگ با نام پیاتی کانال. شرکت رادیو تلویزیونی ملی روسیه با نام اختصاری Vgtrk ، سازمانی است که تمامی شبکه های دولتی را تحت پوشش خود دارد. شبکه های فدرال ( روسیا، کولتورا، بی بی گون و اسپورت)، 89 شبکه رادیو و تلویزیونی محلی که در تمامی نقاط روسیه برنامه پخش می کنند، شبکه های خبری وستی، آر- تی – آر – پلانتا، سه ایستگاه رادیویی (رادیو روسی، مایاک و کولتورا) و پورتال اینترنت روسیا را ( که 20 وب سایت را در بر می گیرد) به یکدیگر متصل می کند. شبکه کولتورا در سال 1997 افتتاح شد و تمرکز آن بر رویدادهای فرهنگی بود.  وستی، شبکه ای خبری است که در سال 2006 راه اندازی شد و تنها شبکه اطلاعات عمومی روسیه به شمار می آید که بیست و چهار ساعته در حال پخش برنامه و ارائه سرویس است. بی بی گون، شبکه مخصوص کودکان است که پخش برنامه را در سال 2007 آغاز کرد.  پیاتی کانال که قدیمی ترین شبکه شوروی و روسیه به شمار می آید، در سال 1938 پایه گذاری شد. این شبکه قسمتی از (( گروه رسانه ملی)) است که یکی از بزرگترین مالکان رسانه های خصوصی در روسیه محسوب می شود.  رن- تی وی از دیگر شرکت های رسانه ای بزرگ خصوصی است. این شبکه 27 ایستگاه در سرتاسر روسیه دارد و از طریق 253 شبکه کابلی به پخش برنامه هایش می پردازد. از دیگر شبکه های تلویزیونی مشهور واقع در مسکو می توان به تی وی تسنتر اشاره کرد که برنامه هایش بر زندگی در پایتخت تمرکز دارد و مالکیت آن در اختیار شهرداری مسکو است. این شبکه در سال 1997 آغاز به کار کرد و هم اکنون در تمامی نقاط روسیه قابل دسترسی است.  تلویزیون منبع اصلی اطلاع رسانی، چه سیاسی، چه سرگرمی برای اکثر مردم این کشور به شمار می آید. در سال 2006، روسیه شبکه ای ماهواره ای به زبان انگلیسی با نام راشا تودی راه اندازی کرد که در بیش از 100 کشور جهان قابل دریافت است. (حسینی، 35-32).   

گفتار چهارم. رسانه های جدید اینترنتی

براساس آمارهای اخیر، 35 درصد جمعیت روسیه از اینترنت استفاده می کنند. در برخی مناطق، این رقم حدود 12 درصد است. همچنین خطوط اینترنت در مسکو و سن پترزبورگ، سریع تر و ارزان تر از بقیه نقاط کشور است(همان، 38). در اکثر بخش های کشور، کاربران اینترنت بین سنین 18 تا 24 سال هستند. همه روزنامه ها و شبکه های تلویزیونی و رادیویی روسیه، تارنماهای مخصوص خود را دارند. آژانس اطلاع رسانی رگروم، روزنامه آن لاین لنتا رو و آژانس خبری اینترفاکس از جمله منابع اینترنتی هستند که بیشتر از سایرین به آنها ارجاع داده می شود. این در حالی است که تنها 23 درصد روس ها، رسانه های آن لاین را منابع قابل اعتماد اطلاع رسانی می دانند. این میزان را می توان با 70 درصد کسانی مقایسه کرد که معتقدند تلویزیون قابل اعتمادترین منبع اطلاعاتی است. اودنوکلاسنکی، مشهورترین شبکه اجتماعی در روسیه به شمار می آید. هفتاد و پنج درصد روس ها بین 25 تا 35 سال از این شبکه اجتماعی استفاده می کنند. دومین شبکه مشهور اجتماعی، وکونتاکته است. کاربران این شبکه، جوان تر از کاربران اودنوکلاسنکی هستند. برای مدتی طولانی لایوژورنال، صفحه مشهوری در بین وبلاگ نویس های روس بود، ولی اقبال این صفحه در سال های اخیر کاهش یافته است. با این حال، نوشتن بلاگ در بین روزنامه نگاران و سیاستمداران روس، بسیار رایج است. شبکه دولتی تلویزیونی کودکان، بی بی گون، شبکه اینترنتی اجتماعی برای کودکان ایجاد کرده است که مجموعه ای از بازی ها، ویدئوها، کتب، آواز و ... را به صورت اینترنتی در اختیار کاربرانش قرار می دهد. بچه ها همچنین می توانند در این فضا، دفترچه خاطرات و آلبوم عکس درست کنند.  تلویزیون اینترنتی اینترنت کانال یکی دیگر از منابع اینترنتی است. ایگوووی کانال که شبکه بازی های اینترنتی محسوب می شود، به همین اندازه از اقبال عموم برخوردار است. کاربران روس اینترنت هنوز هم به موتور جستجوگر روس به نام Yandex اعتماد بیشتری نسبت به ابزارهای جستجوگر بین المللی مانند گوگل دارند.  گروه های مخالف و مستقل به طور مداوم از اینترنت استفاده می کنند. از مشهورترین تارنماهای اطلاع رسانی می توان به اژونونی ژورنال اشاره کرد. این تارنمای اخبار و آراء را روزنامه نگاران برجسته روس اداره می کنند، سازمان های حقوق بشر و حقوق مدنی، همچنین گروه های ناظر رسانه ای نیز از اینترنت ب هطور گسترده ای سود می جویند. استفاده دولت از اینترنت هم واکنش گرایانه و هم کنش گرایانه است. در مناطق مختلف روسیه، مقامات محلی کاربران اینترنتی را به دلیل ارسال مطالب انتقادی بر روی اینترنت مورد پیگیری قانونی قرار می دهند. در عین حال، دولت فعالانه در صدد پیشبرد نوآوری و ابتکار «روسیه الکترونیک» است( حسینی، 40-39). فضای اینترنتی همچنان کمابیش بیرون از کنترل دولت است و صرفا با برخی از سایت های افراطی برخوردهایی می شود و تلاش هایی از سوی دوما و دولت به ویژه پس از تظاهرات گسترده مخالفان در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در سال 2012، صورت گرفت تا با تنظیم مقرراتی از اثر گذاری سایت ها و وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی بر مردم جلوگیری شود. تا سال 2012 حدود 5 میلیون بلاگ وجود داشت که 11 هزار بلاگ ان در امور عمومی فعالیت می کرد.

گفتار پنجم. خبرگزاری ها و سازمان های رسانه ای

تقریباً 400 خبرگزاری در روسیه به فعالیت مشغول هستند. ایتارتاس، ریانووستی و اینترفاکس بزرگ ترین خبرگزاری ها در این کشور به شمار می آیند. ایتارتاس، خبرگزاری فدرال و دولتی است که در سال 1904 تأسیس شد. در زمان شوروی، این خبرگزاری با نام تاس فعالیت می کرد و در سال 1992 به خبرگزاری روسیه تبدیل شد. امروزه این خبرگزاری در سرتاسر دنیا به شش زبان به تهیه اخبار و گزارشات مشغول است و 500 خبرنگار در روسیه و خارج از کشور دارد. ایتارتاس، بزرگترین آژانس خبری روسیه و پس از رویترز، آسوشیتدپرس و فرانس- پرس، چهارمین خبرگزاری بزرگ دنیاست و روزانه 350 تا 650 آیتم خبری پخش می کند. این خبرگزاری بزرگترین آرشیو عکس در روسیه را نیز در اختیار دارد. ریا نووستی، یکی دیگر از خبرگزاری های دولتی است که در چهل کشور دنیا خبرنگار دارد و به 14 زبان برنامه پخش می کند. ریانووستی در سال 1941 به عنوان (دفتر اطلاعات و اخبار شوروی) پایه گذاری و در سال 1990 به خبرگزاری اطلاع رسانی نووستی تبدیل شد و یک سال بعد به خبرگزاری اطلاع رسانی روسیه، نووستی تغییر نام داد. اینترفاکس که یک خبرگزاری خصوصی است، قسمتی از گروه خدمات اطلاعات رسانی اینترفاکس محسوب می شود. گروه اینترفاکس از بیش از 30 خبرگزاری در سرتاسر روسیه، دیگر کشورهای تازه استقلال یافته از شوروی، چین و چند کشور در اروپای مرکزی و شرقی تشکیل شده است. خبرگزاری اینترفاکس در سال 1989 پایه گذاری و تبدیل به نخستین شبکه اطلاع رسانی در اتحادیه جماهیر شوروی شد. در سال 1993، اولین خبرگزاری تخصصی اطلاع رسانی در زمینه امور مالی و اقتصادی با نام اینترفاکس- آفی در روسیه ایجاد گردید(حسینی، 41).

بزرگترین سازمان رسانه ای در روسیه، اتحادیه روزنامه نگاران روسیه است. این اتحادیه، 84 اتحادیه منطقه ای، 40 انجمن، صنف و گروه را به یکدیگر متصل می کند و بخشی از فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران محسوب می شود. مدیاسویوز، یکی دیگر از سازمان های رسانه ای روسیه است که در سال 2001 به عنوان سازمانی غیر انتفاعی برای تسهیل آزادی بیان و حمایت اجتماعی روزنامه نگاران بنیان نهاده شد. این سازمان چندین صنف روزنامه نگاری را به یکدیگر متصل می کند. این صنف ها شامل: روزنامه نگاری سیاسی، اقتصادی، زیست محیطی، روزنامه نگاری اینترنتی و ... است. یکی دیگر از سازمان های بزرگ، صنف ناشران مطبوعاتی است که 370 شرکت را به یکدیگر مرتبط می کند و هدف اصلی خود را گسترش تجارت چاپ در روسیه می داند. شرکت های رادیو و تلویزیونی، سازمان وابسته به خود را دارند. نام این سازمان انجمن ملی رادیو و تلویزیون است. چندین موسسه رسانه ای کوچک تر با شهرت کمتر وجود دارند که ایستگاه های رسانه ای و روزنامه نگارانی را که در زمینه های خاصی فعالیت می کنند به یکدیگر ارتباط می دهند. یکی از این موسسات، انجمن روزنامه نگاری کشاورزی است. این انجمن تحت حمایت آژانس فدرال بوده و هدف اصلی خود را پوشش برنامه های کشاورزی دولت می داند (همان، 42).

گفتار ششم. مطبوعات  

امروزه در فدراسیون روسیه 40223 انتشارات دوره ای که شامل: 23446 روزنامه، 13849 مجله ، 2920 سالنامه ، بولتن خبری و نشریات به ثبت رسیده است. روزنامه "زداروویا در سنت پترزبورگ ،"سپورت ویکلی" در آکاترین بورگ ، "فیشکو"  در کالینینگراد از دیگر نمونه های آن می باشد . در حال حاضر ما شاهد رشد بازار روزنامه های رایگان در سرتاسر روسیه هستیم. نکته قابل توجه این است که با وجود بحران اقتصادی در سال 2009 تعداد مخاطبان روزنامه های پولی مانند "راسیسکایا گازیتا" در مناطق روسیه کاهش پیدا نکرد. علت این امر اهمیت معلومات ملی – اقتصادی  این روزنامه دولتی برای ساکنان مناطق مختلف روسیه بود. از آنجا ک اینترنت هنوز در بسیاری از مناطق روسیه غیر قابل دسترس است مهمترین منبع کسب اطلاعات تلویزیون و مطبوعات است . در خواست برای کسب روزنامه "RG" (مخفف راسیسکایا گازیتا) در خارج از کشور نیز زیاد شده است . از سال 2007 این روزنامه ابتدا در 4 کشور ایالات متحده امریکا ، بریتانیا ، هند و بلغارستان در پروژه ای تحت عنوان روسیه فراتر از تیترها  منتشر شد. در سال 2009 در برزیل و فرانسه و در سال 2010 این روزنامه در 2 کشور ایتالیا آرژانتین اغاز به چاپ کرد. در سال 2009 ، روزنامه "کامسامولسکایا پراودا"  چاپ مطالب فشرده خود را در چین آغاز کرد . چاپ آن به صورت برگه های A3 سیاه و سفید است و در حال حاضر در 260 مغازه و 13 شهر بزرگ چین در حال فروش است . همچنین  در 45 کشور جهان در قاره های آسیا ، اروپا ، امریکا و افریقا امکان خرید آن وجود دارد . امروزه  با ورود اینترنت به مرزهای روسیه مطبوعات آغاز به افتتاح سایت مخصوص به خود کرده اند. در سال 2009 بسیاری از روزنامه های بزرگ امریکا و بریتانیا چاپ روزنامه ها و مجلات خود را به صورت کاغذی متوقف و به انتشار آن از طریق اینترنت روی آوردند. روزنامه روزانه "گازیتا" "Gazeta" از اول آپریل 2010 چاپ روزنامه خود را متوقف و به طور کل به نشر آن از طریق سایت خود www.gzt.ra روی اورد. و اما در میان مجلات روسیه ، مجلات به اصطلاح «براق» که از سال 1883 انتشار یافته اند پر طرفدارترین مجلات به حساب می آیند . منبع اصلی درامد این مجلات بازار تبلیغات است که در سال 2009 به شدت کاهش یافت . علت اصی این امر خروج سفارش دهندگان تبلیغات خارجی از کشور می باشد . مجلات با موضوعات آشپزی، سلامت بدن و راه‌های سالم زیستن ، خودسازی ،  راجع به ویلاها ، باغبانی و بافتنی پرطرفدارترین مجلات روسیه می باشند. 

روزنامه ایزوستیا در زمان اتحاد شوروی روزنامه رسمی حزب کمونیست به شمار میامد. ایزوستیا با بیش از 8 سال تجربه در سال‌های پرسترویکا و پس از فروپاشی به عنوان یک رزنامه جناح لیبرال شناخته شد . نام آن مدت مدیدی به عنوان روزنامه اول کشور و نشریه مستقل کشور همراه بود . مخاطبان این روزنامه دارای ویژگی های نشریاتی با کیفیت بالا هستند: سطح بالای سواد ، موقعیت اجتماعی بالا ، فعالان اجتماعی و مشارکت در روند سیاسی. چنین طیفی از مخاطبان سبک تحریر روزنامه را مشخص می کند . اطلاعات دقیق و تحلیل عمیق برای قشرهای جامعه. این ویژگی ها به روزنامه ایزوستیا اجازه می دهد که در بازار رقابت با نشریات جدید نفوذ و اولویت خود را همچنان حفظ کند. سرمایه اصلی این روزنامه گروه خبرنگاران حرفه ای آن است که با تغییر برنامه کاری روزانه خویش تحولی در مسائل با اهمیت اوقات سخت داده اند. به همراه طیف وسیعی از مسائل سیاسی ، موضوعات اقتصادی نیز دیده می شود به خصوص آنکه به همراه روزنامه ایزوستیا روزنامه "ایزوستیا فینانسی"(1)  اقتصادی نیز چاپ می شود . اگر چه محتوای روزنامه به لحاظ موضوعات فرهنگی ، اجتماعی ، علمی و ورزشی بسیار کم است اما این موضوعات از نظر عمق افشاگری و توجه به حوادث مهم برای کل کشور با دیگر روزنامه ها برابری می کند. شکار گروه‌های صنعتی و مالی برای کسب «سلاح اطلاعاتی» در مبارزه با جاه طلبی و فشارهای مالی باعث جدایی گروه خبرنگاران روزنامه ایزوستیا شد . گروهی از آنها در بخش قدیمی روزنامه باقی مانده و بقیه "نووایا ایزوستیا" را تاسیس نمودند .

از دیگر روزنامه های روسیه می توان "نی -زاویسیما" و "کامرسانت" اشاره کرد . هر دو این روزنامه ها در سال 1997 در بازار سهام دارای وضعیت نسبت ثابتی بودند اما تعداد مخاطبان آنها رو به کاهش است. روزنامه های پیشرو را می توان به لحاظ جانبداری آنها نیز گروه بندی کرد. اگر نشریات حزبی و روزنامه های  با جریان های ایدئولوژی خاص را در نظر بگیریم ، به سختی می توان برای روزنامه های جهان شمول و موضوعی پیروی از ایده خاصی را پیدا کرد. این ایده بستگی به شرایط صاحبان رسانه های گروهی دارد که از آنها برای حمایت از منافع سیاسی خویش استفاده می کنند . بااین وجود بادر نظر گرفتن بعضی از معیارها تعدادی از آنها را می توان در طبقه بندی خاص قرار داد. روزنامه "نزاو‌یس‌یما‌یا گازتا" همه روزه غیر از ‌یکشنبه ها در 8 صفحه با تیراژ 39740 نسخه تقر‌یبا در 60 شهر روسیه و نیز در اوکرا‌ین و در آذربا‌یجان چاپ می شود. در حال حاضر رستم نرز‌یکولوف مد‌یر عامل و خانم تاتیانا کوشکاروا سردبیر روزنامه می باشند. موسسه "نزاو‌یس‌یما‌یا گازتا"شرکت سهامی خاص است که 80% سهام متعلق به بور‌یس برزوفسکی و 20%  به کارکنان دبیرخانه تعلق دارد.

روزنامه "کمرسانت"در مسکو و در 13 شهر د‌یگر روسیه چاپ می شود. در روسیه، کشورها‌ی مشترک المنافع، فرانسه، آلمان توز‌یع می گردد. تیراژ 360 هزار نسخه. ا.واس‌یل‌یف مد‌یر عامل و دبیر سرپرست دبیرخانه واحد است. شرکت سهامی خاص "کمرسانت. بنگاه انتشاراتی" تاسیس کننده و ناشر روزنامه می باشد. پاکت عمده سهام"کمرسانت"در تابستان 2002 توسط گیا جورابچ‌یان مد‌یر بن‌یاد "آمر‌یکان کاپ‌یتال" خر‌یدار‌ی شد. هفته نامه "لیتراتورنا‌یا گازتا" از 22 آور‌یل 1929 منتشر می شود. در سال 1947 از نشر‌یه خالص مربوط به امور ادبیات به نشر‌یه ادبی و سیاسی-اجتماعی مبدل شد. برا‌ی محافل وس‌یع روشنفکران اختصاص ‌یافته است. از 1 ژانو‌یه 1967 هفته ا‌ی ‌یک بار در روزها‌ی چهارشنبه در 16 صفحه به چاپ می رسد. تیراژ 78 هزار نسخه. مد‌یر عامل سوبولف آلکسی، سردبیر پولاکوف ‌یور‌ی (از 19 آور‌یل 2001). بصورت اشتراک و تک فروشی در روسیه، کشورها‌ی مشترک المنافع و در کشورها‌ی خارجی و نیز در هواپیماها‌ی شرکت ها‌ی مسافربر‌ی "ائروفلوت" ، "ترانس ائرو"، "بر‌یتیش ا‌یر و‌یز"، "فین ا‌یر"، "ژاپن ا‌یر لا‌ینز" توز‌یع می شود. از مشترکین روزنامه دفتر ر‌یاست جمهور‌ی، دوما‌ی دولتی، شورا‌ی فدراسیون و کلیه وزارتخانه ها، شرکت ها و اشخاص خصوصی.

روزنامه "نوا‌یا گازتا" (روزنامه نو) ( روزنامه سابق "نوو‌یه ا‌یزوستیا") 20 فور‌یه 2003 ا‌یگور گولمب‌یوفسکی بنا به تصمیم اولگ میتوول رئیس هئیت مد‌یره شرکت سهامی "گروه اطلاعات‌ی و انتشاراتی "نوو‌یه ا‌یزوست‌یا"از مقام مد‌یر عامل برکنار شده است اما و‌ی تا کنون در مقام سردبیر روزنامه باق‌ی مانده است. اولگ میتوول، نما‌ینده دوما‌ی دولتی و صاحب کارخانجات تولید‌ی در صنا‌یع شیمیائی ظاهرا کنترل 76 درصد سهام روزنامه را در دست دارد (24 درصد سهام متعلق به کارکنان دبیرخانه روزنامه است). و‌ی در ا‌ین خصوص اظهار داشت که تصمیم فوق با توجه به اختلافات میان صاحبان سهام توسط جلسه سهامداران اتخاذ گرد‌ید. با ا‌ین حال بسیار‌ی از ناظران بر آن عقیده هستند که موضوع اصلی در رابطه با اختلافات بین میتوول و بور‌یس برزوفسکی که صاحب واقعی 76% سهام است بروز کرده است.

روزنامه "روسیسکا‌یا گازتا" نشر‌یه روزانه رسمی دولتی. موسس هئیت دولت فدراسیون روسیه است. مطابق قوانین فدرال روزنامه "روسیسکا‌یا گازتا" جا‌یگاه ناشر رسمی اسناد و مدارک دولتی را دارد: قوانین فدرال مربوط به قانون اساسی، فرامین رئیس جمهور‌ی، تصو‌یب نامه و دستور هئیت دولت فدرال روسیه، تصمیمات دادگاه قانون اساسی فدراسیون روسیه، اسناد و مدارک دوما و سازمان ها‌ی دولتی، تصو‌یبنامه ها و مقررات مربوط به قوانین، دستور العمل، مجموعه ها‌ی مقررات و اساسنامه ها...

در ا‌ین ارتباط نسخه روزنامه با متن سند دولتی درج شده خود ‌یک سند رسمی می شود. گذشته از ا‌ین "روسیسکا‌یا گازتا" ‌یک نشر‌یه سیاسی-اجتماعی دارا‌ی ضما‌یمی تحت عنوان " روسیسکا‌یا بیزنس گازتا"، "سا‌یوز" و "اوتودروم" است.

تاثر قاطع بحران مالی – اقتصادی جهانی بر روی بازار مطبوعات روسیه در سال 2009 منجر به کاهش خریداران و مخاطبان آن گردید. شهروندان روسیه فقیرتر و در انتخاب خود منطقی تر شدند. آنها از سبد مصرفی خود آنچه را که بدون آن می توانستند حیات خود را ادامه دهند حذف کردند . از جمله مواد غیر ضروری روزنامه ها و مخصوصاً گرانترین آنها روزنامه های به اصطلاح  «براق» و با کاغذ روغنی بودند . کاهش قدرت خرید و درآمدهای تبلیغاتی و نبود حمایت دولتی باعث افت شدید سهام روزنامه ها شد. افزایش هزینه  چاپ مجله ها و روزنامه ها ، هزینه توزیع ، کاهش درآمد تبلیغاتی و حجم چاپ در سال 2009 ، روزنامه ها مجبور به کاهش پرسنل خود به میزان 30% شدند . همزمان با آن حقوق ثابت شد و یا کاهش پیدا کرد. در بحران اقتصادی روزنامه های روسیه از اولین رسانه هایی بودند که از خود عکس العمل نشان دادند. پاییز 2008 بسته شدن گروهی نشریات ناکارآمد ، تعلیق حمایت های مالی از پروژه های جدید ، افزایش قیمت فروش و  کاهش صرف هزینه برای چاپ و خدمات آغاز شد.

گفتار هفتم. موسسات آموزش‌ی رسانه‌ای

 دانشکده روزنامه‌نگاری ‌یکی از جدید تر‌ین دانشکده‌ها‌ی دانشگاه دولتی مسکو است، هر چند ا‌ین دانشکده 58 سال از زمان تأسیسش می گذرد. در سال 1947در دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه دولتی مسکو بخش روزنامه ‎نگار‌ی گشا‌یش ‌یافت و برا‌ی اولین بار در دانشگاه مسکو آماده‌ کردن کادرها‌ی حرف‌ه‎ا‌ی برا‌ی رسانه‌ها‌ی گروهی آغاز شد. اول سپتامبر سال 1947 دانشجو‌یان ا‌ین بخش فقط 40 نفر بودند که نیمی از آنها را پیشکسوتان جنگ جهانی دوم تشکیل می‎دادند. چند تن از فارغ‎التحصیلان ا‌ین دانشکده هنوز هم مشغول به کار در دانشکده روزنامه‌نگاری دانشگاه دولتی مسکو هستند. در سال 1952 بر پا‌یه بخش روزنامه ‎نگار‌ی دانشکده فلسفه دانشگاه دولتی مسکو و دانشکده چاپ و انتشار، انستیتو چاپ و طبع مسکو، دانشکده روزنامه‌نگاری گشا‌یش ‌یافت. پرفسورها‌ی دارا‌ی شهرت جهانی و استادان با تجربه و روزنامه نگاران مشهور در ا‌ین دانشکده سخنرانی می‎کنند. با پیرو‌ی از سنتی که لومونوسوف بنیان‎گذار دانشگاه برقرار نمود، در دانشکده روزنامه‌نگاری سعی می‎شود دانش پا‌یه مطابق با وضعیت جهان معاصر به دانشجو‌یان آموخته شود که دانستن آن برا‌ی متخصصان دارا‌ی مدرک دانشگاه‌ی ضرور‌ی است. برنامه آموزشی دانشکده روزنامه‌نگاری 3رشته را دربرمی‎گیرد:

الف. رشته‌ها‌ی علوم انسانی و اجتماعی - اقتصاد‌ی که عبارتند از:

فلسفه (مرکب از تار‌یخ روسیه و فلسفه جهانی)؛مبانی تئــور‌ی اقتصاد؛سیاست‎ شناسی؛مبانی روانشناسی اجتماعی؛جامعه ‎شناسی و روزنامه‌نگاری؛تار‌یخ د‌ین؛اخلاق؛تار‌یخ میهنی؛تار‌یخ عصر نو؛مبانی علم حقوق؛ حقوق انسانی بین‌المللی؛منطق، مبانی تئــور‌ی ادبیات؛تار‌یخ ادبیات روسی؛تار‌یخ ادب‌یات خارجی؛زبان معاصر روسی؛سبک نگارش عملی؛انتشارات ادبی؛زبان خارجی؛ ورزش

ب. رشته‌ها‌ی تخصصی:

روزنامه‌نگاری جهانی؛ تئــور‌ی روزنامه‌نگاری؛ تئــور‌ی و روش‌ها‌ی ادبی روزنامه‌نگاری؛حقوق رسانه‌ها‌ی گروه‌ی؛اخلاق حرف‌ه‎ا‌ی روزنامه‌نگار؛ تار‌یخ روزنامه‌نگاری روسیه؛تار‌یخ رسانه‌ها‌ی گروه‌ی میهنی؛تار‌یخ روزنامه‌نگاری خارجی؛رسانه‌ها‌ی گروه‌ی معاصر خارجی؛اقتصاد رسانه‌ها‌ی گروهی؛ مبانی اقتصاد‌ی و مد‌یر‌یت رسانه‌ها‌ی گروه‌ی خارجی؛ تبلیغات؛روابط عمومی تبلیغات در رسانه‌ها‌ی گروه‌ی خارجی؛ فنون رسانه‌ها‌ی گروهی؛ مسائــل واقعی روزنامه‌نگاری؛

ج. رشته‌ها‌ی طبیعی - علمی:

مسائــل واقعی علم معاصر و روزنامه‌نگاری؛ ز‌یست محیطی؛مبانی انفورماتیک (از جمله کاربرد عملی را‌یانه). رشته‌ها‌ی تخصصی:

نیم قرن پیش زمانی که دانشکده تأسیس شد انتخاب رشته‌ها‌ی تخصصی برا‌ی دانشجو‌یان بسیار محدود بود. مطبوعات (بخش روزنامه، بخش تحر‌یر و چاپ) و سپس راد‌یو و تلو‌یز‌یون. در حال حاضر دانشکده علاوه بر ا‌ین بخش‌ها دارا‌ی بخش‌ها‌ی عکاسی روزنامه‌نگاری، دبیر مسئــول، تبلیغات، روابط عمومی، جامعه‌شناسی، ادبیات و فرهنگ و روزنامه‌نگاری ارتدوکس است .رشته تخصصی مد‌یر‌یت انتشاراتی، روزنامه‌نگاری عملی، تکنولوژ‌ی کامپیوتر‌ی رسانه‌ها‌ی گروه‌ی در دست تهیه است. دانشجو‌یان بخش بین‌المللی و محصلان خارجی بر طبق ‌یک برنامه‌و‌یژه آموزشی تحصیل می‎کنند. در طی 5 سال دوره آموزشی، دانشجو‌یان در کارگاه‌ها‌ی تخصصی و استود‌یوها آموزش می‎بینند. روزنامه‌نگاران آ‌ینده دوره کار عملی خود را در دفاتر گوناگون روزنامه‌ها، راد‌یو و تلو‌یز‌یون، مجتمع‎ ها‌ی مدرن چاپ و نشر و نما‌یندگی‌ها‌ی تخصصی می‎گذرانند و کار با فن‎اور‌ی‌ها‌ی اطلاعاتی نو‌ین را فرا گرفته و انتشار مستقل روزنامه، تهیه برنامه‌ها‌ی راد‌یو و تلو‌یز‌یونی را می آموزند. در نتیجه فارغ‌ التحصیلان دانشکده از آموزش جامع دانشگاهی و آمادگی روزنامه‌نگاری حرف‌ه‎ا‌ی برخوردار می‎شوند. دانشکده دارا‌ی چند‌ین بخش است: روزانه (عمومی و بین‌المللی)، شبانه، غیابی، آمادگی و تخصصی (برا‌ی کسانی که دارا‌ی مدرک عالی تحصیلی هستند).بر پا‌یه ا‌ین دانشکده انستیتو‌ ی آزاد روسیه - آلمان نشر‌یات سیاسی و اجتماعی، کالج فرانسو‌ی و مرکز تحقیقاتی فنلاند - روسیه فعال هستند که دانشجو‌یان آنها دوره کارآموز‌ی را در آلمان، فرانسه و فنلاند می‎گذرانند. مجتمع اسلوب آموزشی تحت ر‌یاست پرفسور ناسورسکی فعال است و شامل بیش از 5 دانشکده و بخش‌ها‌ی روزنامه‌نگاری دانشگاه‌ها‌ی دولتی روسیه و کشورها‌ی جامعه مشترک‌المنافع است. ا‌ین مجتمع آماده کردن کادرها را هماهنگ می‎سازد و استانداردها‌ی دولتی، برنامه‌ها‌ی آموزشی پا‌یه، فن‎اور‌ی نو‌ین آموزش در رشته "روزنامه‌نگاری" را طرح‌ر‌یز‌ی می‎کند. برا‌ی علاقمندان ، 3 نوع دوره آمادگی امتحان ورود‌ی طرح‌ر‌یز‌ی شده است: بخش آمادگی: دانشجو‌یان برا‌ی ورود به سال اول را آماده می‎کند. استادان دانشکده در طی سال، دروس ضرور‌ی را تدر‌یس می‎کنند. برا‌ی کسانی که خدمت نظام را به پا‌یان رسانده‌اند، و کسانی که دارا‌ی 2 سال سابقه کار باشند تحصیل را‌یگان است. برا‌ی در‌یافت پذ‌یرش علاوه بر مدارک عمومی، معرفی‌نامه از محل کارضرور‌ی است. دوره آمادگی: در سال 1996 در دانشکده دوره آمادگی پولی طرح‌ر‌یز‌ی شد. تحصیل بر طبق برنامه‌ها‌ی امتحانات ورود‌ی ، زبان روسی، زبان خارجی و ادبیات صورت می‎گیرد. ا‌ینگونه برنامه‌ها‌ی عملی دانشجو‌یان رابرا‌ی امتحانات بخوبی آماده می‎کند و تدر‌یس مبانی روزنامه‌نگاری به دانشجو‌یان کمک می‎کند تا آنها با روزنامه‌نگاری معاصر آشنا شوند و استعداد خود را بکار گرفته و برا‌ی کنکور آماده شوند. برا‌ی در‌یافت پذ‌یرش، تقاضانامه برا‌ی پذ‌یرش لازم است.

مدرسه روزنامه‌نگاران جوان نیز یکی دیگر از مراکز آموزشی ارتباطات است. ا‌ین مدرسه در سال‌ها‌ی 1970 تأسیس شد. هدف اصلی آنکمک به دانش‌آموزان در قانع نمودن آنها به صحیح بودن انتخاب حرفه‎ایشان و آشنا کردن آنها با دانشکده است. در مدرسه روزنامه‌نگاران جوان سخنرانی‌ها‌یی در باره زبان روسی معاصر، تار‌یخ و ادبیات روسی، و تئــور‌ی روزنامه‌نگاری ا‌یراد می‎شود. از سال 1995 در ا‌ین دانشکده زبان خارجی هم تدر‌یس می‎شود و استود‌یو‌ی ادبی فعال است. علاقمندان در نما‌یندگی‌ها‌ی انتشاراتی مسکو دوره کارآموز‌ی را می‎گذرانند، در پخش برنامه‌ها‌ی راد‌یو و تلو‌یز‌یون شرکت می‎کنند. رو‌ی هم رفته توجه ز‌یاد‌ی نسبت به سمینارها‌یی که روزنامه‌نگاران مبتد‌ی در آنها شرکت می‎کنند مبذول می‎شود. برا‌ی در‌یافت پذ‌یرش از مدرسه روزنامه‌نگاران جوان با‌ید تا 6 ماه سپتامبر هر سال مدارک لازم از قبیل 2 قطعه عکس 3 در 4، معرفی‎نامه از مدرسه و ‌یا محل کار و 3 الی 4 کار ادبی و ‌یا مطلب منتشرشده به کمیسیون مربوطه ارائــه شود، انشا در باره ‌یک موضوع آزاد نوشته شود و در مصاحبه شرکت کنند. امتحان ورود‌ی دانشکده درفصل تابستان از اولتا 20 ژوئــیه انجام می‎شود. از مدتی پیش مقرر شده است که علاقمندان ورود به دانشکده می‎توانند درامتحان ورود‌ی آزما‌یشی شرکت جو‌یند که در ماه آور‌یل برگزار می‎شود.متقاضیان می‎توانند در کنکور ادبی شرکت کنند و امتحان زبان خارجی را بدهند.پذ‌یرش مدارک از 20 ژوئــن( و برا‌ی امتحانات آزما‌یشی در اولین روزها‌ی ماه آور‌یل) آغاز می‎شود. کنکور شامل امتحان انشا در موضوع آزاد و مصاحبه است. فقط زمانی به متقاضیان اجازه شرکت در ا‌ین کنکور داده می‎شود که مطالب آنها منتشر شده و ‌یا برنامه‌ها‌ی تهیه شده توسط آنها رله شده باشند.روزنامه‌نگاران و استادان دانشکده کارها‌ی آنها را مورد ارز‌یابی قرار می‎دهند. کسانی که با موفقیت کنکور ادبی را پشت سر بگذارند می‎توانند در امتحانات اصلی شرکت کنند: امتحان کتبی که شامل انشا است و متقاضی دو نمره می‎گیرد، ‌یکی در ازا‌ی زبان روسی و د‌یگر‌ی در ازا‌ی ادبیات، امتحان شفاه‌ی، زبان خارجی.

گفتار هشتم. رسانه های گروهی مسلمانان

رسانه‌های گروهی اسلامی روسیه و تاریخ فعالیت آن به کمی بیش از صد سال قبل بر می‌گردد. پس از انقلاب سال ۱۹۰۵ در روسیه انتشار ده‌ها روزنامه و مجله اسلامی به زبان‌های تاتاری، عربی، ازبکی و روسی برقرار شده بود. اولین روزنامه‌های اسلامی در مناطق تاتارنشین روسیه به برکت فعالیت گروه‌های مشهور به جدیدیون و به خصوص اسماعیل گاسپیرالی، رهبر شناخته شده آنها منتشر شد . وی در سال ۱۸۸۳ انتشار روزنامه «ترجمان» را آغاز نمود که به ارگان اصلی مطبوعاتی این جنبش تبدل شد. در این میان، روزنامه‌های جنبش تجدد‌گرایان (جدیدیون) مانند «ترقی»، «تجار»، «الاصلاح» و «عدل»، بیشتر از همه شهرت یافته بودند. رضا‌الدین فخرالدینوف، مفتی شهر اورنبورگ، مجله ترقی‌خواه «شورا» را تأسیس کرد. اوایل قرن ۲۰ در پاریس انتشار مجله «مسلمان» شروع شد که به زبان روسی زندگی امت اسلامی روسیه را منعکس می‌کرد. قدیمیون، مخالفان عقیدتی «جدیدیون» به انتشار یک سری دیگر از مجلات مربوط به ترویج عقاید خود پرداختند. از اواخر سال ۱۹۰۶ مجلات «دنیا و معیشت» و «دین و معیشت» منتشر می‌شدند که بر روی صفحات آنها نقطه نظر جناح محافظه‌کار روحانیت مسلمانان ابراز می‌شد. مجمع روحانی اسلامی اورنبورگ روزنامه «معلومات محکمیه شرقیه اورنبورگیه» را با شمارگان ۸۰۰ نسخه منتشر می‌کرد. در دوران شوروی، نشریات اسلامی تا سال ۱۹۲۸ به فعالیت خود ادامه دادند که بعد از انتشار آن جلوگیری به‌ عمل آمد. تنها بعد از احیای نظام ادارات روحانی مسلمانان که اواسط سال‌های ۱۹۴۰ صورت گرفت، در این زمینه تحولات مثبتی پدید آمد. از سال ۱۹۴۷ با همت اداره روحانیت مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان انتشار مجله «مسلمانان شرق شوروی» با تیراژ نه چندان بزرگ شروع شد. البته، انتشار این مجله بعد از مدت کوتاهی قطع شد و تنها در سال ۱۹۶۸ از سر گرفته شد. در این مجله مسایل علوم دینی، فعالیت سازمان‌های اسلامی در زمینه عبادت و فعالیت بین المللی منعکس شده و نیز فتاوی، بخش‌هایی از خطبه‌ها و مطالب نشست‌ها و مجامع مختلف درج می‌شدند. تا سال ۱۹۸۹ مجله «مسلمانان شرق شوروی» تنها نشریه مسلمانان اتحاد شوروی بود. البته، گاهی مقالات غیر انتقادی و دوستانه‌ای درباره اسلام در مجله «علم و دین» نیز درج می‌شدند (http://www.bashgah.net/fa/content/show/47591).

در آستانه فروپاشی اتحاد شوروی اولین روزنامه‌های اسلامی به روی کاغذ ارزان به وسیله دستگاه‌های تکثیر منتشر ‌شدند. در این میان، نشریات آشکارا افراطی مانند روزنامه «توحید»، ارگان مطبوعاتی حزب تجدید حیات اسلام و «پیک مسلمان» وابسته به مسجد جامع شهر ساراتوف که از محتوای شبیهی برخوردار بودند، بخش قابل توجه مطبوعات اسلامی را تشکیل می دادند. در سال ۱۹۹۰ اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی و سیبری انتشار روزنامه خود را از سر گرفت که به نشانه تداوم کار مجمع روحانی اورنبورگ «معلومات» نامگذاری شد. انتشار این روزنامه به دلیل مشکلات مالی قطع شد و تنها در سال ۱۹۹۷ با تلاش محمدعلی خوزین مفتی منطقه پرم از سر گرفته شد. در سال ۱۹۹۱ در شهر قازان اولین بنگاه انتشارات ادبیات اسلامی در روسیه به نام «ایمان» افتتاح شده و به انتشار روزنامه‌ای به زبان تاتاری با همین نام مبادرت ورزید. در سال ۱۹۹۳ در قازان انتشار مجله «نور اسلام» شروع شد و یک سال بعد روزنامه «ایمان» به زبان روسی و روزنامه «یقین» به زبان تاتاری به جرگه مطبوعات اسلامی پیوستند. پس از وقوع انشعاب در اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی و سیبری، نهادهای مفتی‌های جدا شده صاحب روزنامه‌های خود شدند. در پاییز سال ۱۹۹۲ اداره روحانیت مسلمانان باشقیرستان روزنامه روسی‌زبان «اسلام و جامعه» را دایر کرد؛ در حالی که اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه از تابستان سال ۱۹۹۴ مشغول انتشار ماهنامه «منبر اسلام» گردید. اوایل سال‌های ۱۹۹۰ مسلمانان داغستان نیز صاحب نشریات خود شدند. تا پایان قرن بیستم اکثر سازمان‌های متمرکز اسلامی صاحب روزنامه‌ بودند. روزنامه «منبر اسلام» متعلق به اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه که به ارگان رسمی شورای مفتی‌های روسیه نیز مبدل شد، منظم‌تر از همه منتشر می‌شد. سایر نشریات با استثنای خیلی کم، به صورت مرتب منتشر نمی‌شدند. این ماهنامه با تیراژ ۹۹۹ نسخه منشر می‌گردید. بعضی جمعیت‌های اسلامی نیز سعی می‌کردند روزنامه‌های خود را به چاپ برسانند. ولی شور و شوق آنها فقط برای چند شماره اول کفایت می‌کرد. در آستانه انتخابات پارلمانی سال ۱۹۹۹ تلاشی برای ایجاد روزنامه اسلامی سراسری به عمل آمد که احتیاج مبرم به این نشریه احساس می‌شد. با سفارش جنبش «رفاه»، ویاچسلاو پولوسین ( کشیش حوزه کلیسایی کالوگا که در تابستان سال ۱۹۹۹ اسلام آورد)، به این کار پرداخت. نشریه‌ای که او ایجاد کرد، اسم بسیار ساده «روزنامه مسلمان» داشت و شمارگان آن ۵۰۰ هزار نسخه اعلام گردید. این روزنامه به صورت رایگان توزیع شده و در واقع نشریه تبلیغاتی جنبش «رفاه» بود. همین امر باعث شد که انتشار آن بزودی قطع شود. بعد از آنکه ۵ نماینده «رفاه» وارد دومای کشوری شدند، احتیاج به «روزنامه مسلمان» رفع شد و این روزنامه تعطیل گردید (http://www.bashgah.net/fa/content/show/47591).

اواخر سال ۲۰۰۱، پولوسین با کمک حامیان مالی اداره روحانیت مسلمانان داغستان انتشار روزنامه «همه چیز درباره اسلام» را به عمل رساند. این نشریه که طیف وسیع خوانندگان را مخاطب قرار می‌داد، بایستی کار «روزنامه مسلمان» را استمرار بخشد. روزنامه «همه چیز درباره اسلام» این نشریه با تیراژ ۳۵ هزار نسخه منتشر گردید و در سال ۲۰۰۳ تعطیل شد که تا کنون هیچ نشریه دیگری نتوانست جای خالی روزنامه سراسری اسلامی را بگیرد. البته، پیش از اینکه مشکلات مالی مانع از انجام این کار شود، فقدان مرکز واحد اطلاع‌رسانی در جامعه اسلامی روسیه و تفاوت‌های جدی بین امت‌های منطقه‌ای از موانع مهم ایجاد چنین نشریه ای به شمار می آید. در واقع نمی‌توان در یک روزنامه مطالبی را جمع کرد که به اندازه یکسان برای مسلمانان داغستان و سن پترزبورگ، کالینینگراد و منطقه ساخالین جالب و قابل قبول باشد. در ژانویه سال ۲۰۰۲ روسیه شاهد اولین تجربه موفق انتشار مجله سراسری اسلامی شد. اداره روحانیت مسلمانان داغستان به انتشار ماهنامه «اسلام» پرداخت که تا کنون به خوبی منتشر می‌شود. در سه‌ماه‌ه اول سال ۲۰۰۴ به ابتکار اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه، اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و اداره روحانیت نیژنی نووگورود، فصل‌نامه «منار» به عنوان «مجله روسی مکتب اسلام» تأسیس شد. این مجله بر خلاف مجله «اسلام» که اقشار هر چه وسیع‌تری را مخاطب قرار می دهد، بر مسایل علوم الهی تأکید می‌کند(http://www.bashgah.net/fa/content/show/47591). 

طبق آمار سیستم جستجوگر «رامبلر»، فقط سایت «اسلام.رو» در میان ده سایت مذهبی پرطرفدار قسمت روسی اینترنت قرار دارد. هر روز ۳۵۰۰ نفر وارد این سایت می‌شوند که این رقم نسبتاً بالایی است. آنچه که باعث محبوبیت بیشتراین سایت شده، وجود اولین سرویس دوست‌یابی برای مسلمانان و مغازه اینترنتی است. مقام دوم در میان پایگاه‌های اطلاع‌رسانی اسلامی به سایت (www.islamnews.ru) تعلق دارد که قریب به ۳۰۰۰ نفر در روز از آن بازدید می‌کنند. علاوه بر آن، پایگاه‌های«مسلم پرس» (www.muslim-press.ru)، «اسلام در فدراسیون روسیه» (www.islamrf.ru)، «اسلام آنلاین» (www.islamonline.ru) در انتشار اخبار تخصص دارند، ولی میزان بازدید از آنها کمتر است. بعضی سایت‌های غیراسلامی هم اخبار اسلامی را منتشر می‌کنند. مقام اول در این بخش به پایگاه «اینترفاکس- دین» تعلق دارد که قسمت خاص اسلامی (http://www.interfax-religion.ru/islam) دارد. این تنها منبع خبری درباره اسلام در روسیه است که ویرایش کامل انگلیسی دارد. تعداد بازدید کنندگان سایت «اینترفاکس» به ۲۰ هزار نفر در روز می‌رسد. سایت انستیتوی دین و سیاست (www.i-r-p.ru) که آلکساندر ایگناتنکو، اسلام‌شناس معروف فعالیت آن را هدایت می‌کند، فقط اخباری درباره مسایل اسلام درج می‌کند. ولی این اخبار عمدتا منعکس کننده حوادث خارجی است. هر روز تا ۵۰۰ نفر وارد این سایت می‌شوند. در تابستان سال ۲۰۰۷ دستگاه نماینده تام الاختیار رئیس جمهور فدراسیون روسیه در حوزه فدرال ولگا سایت «مسلمانان منطقه ولگا» (www.muslims-volga.ru) را راه‌اندازی کرد. این سایت می تواند به یکی از مهمترین سایت‌های روسی در زمینه مسایل اسلام تبدیل شود. کمتر از یک سوم از ۵۷ اداره روحانیت مسلمانان مناطق روسیه، صاحب سایت‌های رسمی خود هستند یا زمانی صاحب چنین سایت‌هایی بودند.

بهترین سایت‌ها به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و نهاد مفتی قازان (www.e-islam.ru و www.e-riu.ru)، اداره روحانیت مسلمانان منطقه پرم (www.moslem.ru)، اداره روحانیت مسلمانان داغستان

( www.islamdag.ru) و (www.mufti.ru) و اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نووگورود (ww.islamnn.ru) تعلق دارند. سایت اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه و شورای مفتی‌های روسیه (www.muslim.ru) نسبتا پرطرفدار است.

علاوه بر ادارات مذکور، سایت‌های ادارات روحانیت مسلمانان جمهوری ماری ال، چواش، منطقه سامارا، منطقه خودمختار خانتی- مانسی (وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمانان روسیه)، اداره روحانیت مرکزی جمهوری چواش، اداره روحانیت جمهوری موردویا و جمهوری کارلیا فعالیت می‌کنند. جالب است که نهادهای مفتی منطقه ساراتوف (منطقه ولگا) و اداره روحانیت مسلمانان بخش آسیایی روسیه که در امور اجتماعی بسیار فعال هستند، سایت رسمی ندارند. از سازمان‌های سیاسی و اجتماعی مسلمانان تنها سازمان «میراث اسلامی روسیه» سایت خود را (www.islamnasledie.ru) حفظ کرده، ولی در گذشته سازمان‌های «رفاه» و «مجلس» نیز سایت داشتند. در بخش روسی همچنین سایت‌های متعدد بنگاه‌های انتشارات اسلامی، فروشگاه‌های اینترنتی، سرویس‌های آشنایی و نکاح، پایگاه‌هایی برای افراد تازه‌ مسلمانان و منابع جریان‌های غیرسنتی اسلامی وجود دارند

(http://www.bashgah.net/fa/content/show/47591).

نیز نگاه کنید به

• روسیه
• نظام آموزش، تحقیقات و فناوری روسیه