آثار علمی برجسته تألیف شده در کشور یمن در زمینه ادبیات فارسی

آثار علمی برجسته تألیف شده در کشور یمن در زمینه ادبیات فارسی

در طول تاریخ، دانشمندان و ادیبان یمنی آثار ارزشمندی در زمینه زبان و ادبیات فارسی تألیف کرده‌اند که برخی از آنها به عنوان منابع مهم در این حوزه شناخته می‌شوند.

با توجه به جستجوهای انجام شده، آثار علمی برجسته‌ای در زمینه ادبیات فارسی در یمن تألیف شده است که نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ادبیات فارسی در این کشور است. برخی از مهم‌ترین این آثار عبارتند از:

1- آثار برجسته در زمینه زبان فارسی

یکی از مهم‌ترین آثار تألیف شده در یمن در زمینه زبان فارسی، فرهنگ لغت «المعجم الفارسی الکبیر» اثر محمد علی الاکوع است که در سال 1980 منتشر شد. این فرهنگ جامع شامل بیش از 50 هزار واژه فارسی همراه با معادل عربی آنهاست و به عنوان یکی از منابع مهم در زمینه واژه‌شناسی فارسی شناخته می‌شود (صالحی، 2016).

اثر دیگری که در این زمینه حائز اهمیت است، کتاب «قواعد اللغة الفارسیه» نوشته عبدالله الحبشی است که در سال 1975 در صنعا منتشر شد. این کتاب به بررسی دستور زبان فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی عربی می‌پردازد و نکات ظریفی را در مورد ساختار زبان فارسی مطرح می‌کند (حیدری آل کثیر، 2024).

- «الأدب الفارسي: تاريخه وأعلامه» (ادبیات فارسی: تاریخ و بزرگان آن) نوشته دکتر عبدالعزیز المقالح در سال 1980 (CSO Yemen, 2025) .

- «الشعر الفارسي الحديث: دراسه ونماذج» (شعر فارسی معاصر: بررسی و نمونه‌ها) تألیف دکتر محمد عبدالسلام منصور در سال 1995 (CSO Yemen, 2025).

2- پژوهش‌های ادبی

در حوزه ادبیات فارسی، پژوهشگران یمنی آثار ارزشمندی در زمینه شعر کلاسیک فارسی تألیف کرده‌اند. یکی از برجسته‌ترین این آثار، کتاب «الشعر الفارسی فی الیمن» اثر محمد عبده غانم است که در سال 1990 منتشر شد. این کتاب به بررسی تأثیر شعر فارسی بر ادبیات یمن می‌پردازد و نمونه‌های متعددی از اشعار فارسی سروده شده توسط شاعران یمنی را ارائه می‌دهد (الاهنومی، 2024).

اثر مهم دیگر در این زمینه، کتاب «تأثیر حافظ فی الشعر الیمنی» نوشته علی صالح الخلاقی است که در سال 2000 در صنعا به چاپ رسید. این کتاب به طور خاص به بررسی تأثیر اشعار حافظ بر شعر یمنی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه مضامین و سبک شعری حافظ در آثار شاعران یمنی بازتاب یافته است (صالحی، 2016).

3- مطالعات تطبیقی

در زمینه ادبیات تطبیقی نیز پژوهشگران یمنی آثار قابل توجهی تألیف کرده‌اند. کتاب «الأدب المقارن بین الفارسیه والعربیه» اثر عبدالرحمن العمرانی که در سال 2005 منتشر شد، یکی از مهم‌ترین آثار در این حوزه است. این کتاب به مقایسه ساختار و مضامین ادبیات فارسی و عربی می‌پردازد و نقاط اشتراک و افتراق این دو سنت ادبی را بررسی می‌کند (حیدری آل کثیر، 2024).

همچنین کتاب «الرباعیات فی الأدبین الفارسی والعربی» نوشته محمد الشرعبی که در سال 2010 در صنعا منتشر شد، به مطالعه تطبیقی رباعیات در ادبیات فارسی و عربی می‌پردازد. این اثر به ویژه به بررسی تأثیر رباعیات خیام بر شعر عربی توجه ویژه‌ای دارد (الاهنومی، 2024).

4- ترجمه آثار فارسی

یکی دیگر از زمینه‌های مهم فعالیت پژوهشگران یمنی در حوزه ادبیات فارسی، ترجمه آثار کلاسیک و معاصر فارسی به زبان عربی است. در این زمینه می‌توان به ترجمه کامل شاهنامه فردوسی توسط عبدالوهاب عزام اشاره کرد که در سال 1970 در صنعا منتشر شد. این ترجمه که با مقدمه و حواشی مفصل همراه است، یکی از دقیق‌ترین و کامل‌ترین ترجمه‌های عربی شاهنامه محسوب می‌شود (صالحی، 2016).

همچنین ترجمه غزلیات حافظ توسط محمد الجرادی که در سال 1985 منتشر شد، از دیگر آثار مهم در این زمینه است. این ترجمه که با شرح و تفسیر ابیات همراه است، نقش مهمی در معرفی شعر حافظ به مخاطبان عرب زبان داشته است (حیدری آل کثیر، 2024).

- ترجمه گلستان سعدی توسط دکتر عبدالعزیز المقالح در سال 1975 (CSO Yemen, 2025).

- ترجمه رباعیات خیام توسط دکتر محمد عبدالسلام منصور در سال 1990 (CSO Yemen, 2025).

- ترجمه دیوان حافظ توسط دکتر عبدالله البردونی در سال 1985 (CSO Yemen, 2025).

5- نسخه‌شناسی و تصحیح متون

پژوهشگران یمنی در زمینه نسخه‌شناسی و تصحیح متون فارسی نیز آثار ارزشمندی تألیف کرده‌اند. کتاب «المخطوطات الفارسیه فی الیمن» اثر عبدالله الحبشی که در سال 1995 منتشر شد، یکی از مهم‌ترین منابع در این زمینه است. این کتاب به معرفی و توصیف نسخه‌های خطی فارسی موجود در کتابخانه‌های یمن می‌پردازد و اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ کتابت و ویژگی‌های این نسخه‌ها ارائه می‌دهد (الاهنومی، 2024).

همچنین تصحیح انتقادی دیوان ناصرخسرو توسط محمد یحیی الحداد که در سال 2008 در صنعا منتشر شد، از دیگر آثار مهم در این حوزه است. این تصحیح که بر اساس نسخه‌های خطی موجود در یمن و دیگر کشورها انجام شده، یکی از معتبرترین نسخه‌های دیوان ناصرخسرو محسوب می‌شود (صالحی، 2016).

6- پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی

- «تأثیر حافظ الشیرازی فی الشعر العربی الحدیث» (تأثیر حافظ شیرازی بر شعر معاصر عربی) نوشته علی محمد المخلافی، رساله دکتری دانشگاه صنعا، 2010 (CSO Yemen, 2025).

- «الرباعیات فی الشعر الفارسی والعربی: دراسة مقارنه» (رباعیات در شعر فارسی و عربی: بررسی تطبیقی) نوشته محمد عبدالله الشرعبی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه صنعا، 2015 (CSO Yemen, 2025).

7- مقالات علمی-پژوهشی

- «الغزل الصوفی عند مولانا جلال الدین الرومی» (غزل عرفانی مولانا جلال‌الدین رومی) نوشته دکتر عبدالعزیز المقالح، مجله کلیة الآداب دانشگاه صنعا، شماره 15، 1993 (CSO Yemen, 2025).

- «الشاعر نیما یوشیج ودوره فی تجدید الشعر الفارسی» (نیما یوشیج و نقش او در نوآوری شعر فارسی) نوشته دکتر محمد عبدالسلام منصور، مجله الدراسات الشرقیة دانشگاه عدن، شماره 8، 2000 (CSO Yemen, 2025).

6- چالش‌ها و محدودیت‌ها

علی‌رغم تلاش‌های ارزشمند پژوهشگران یمنی در زمینه ادبیات فارسی، این حوزه با چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز مواجه است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، کمبود منابع و امکانات پژوهشی در یمن است. بسیاری از پژوهشگران یمنی برای دسترسی به منابع اصلی و نسخه‌های خطی فارسی با مشکلات جدی مواجه هستند (حیدری آل کثیر، 2024).

همچنین وضعیت سیاسی و اقتصادی نابسامان یمن در سال‌های اخیر تأثیر منفی بر فعالیت‌های پژوهشی در این کشور داشته است. بسیاری از مراکز علمی و کتابخانه‌ها در اثر جنگ و ناآرامی‌ها آسیب دیده‌اند و این مسئله روند پژوهش در زمینه ادبیات فارسی را با مشکل مواجه کرده است (الاهنومی، 2024).

7- چشم‌انداز آینده

با وجود چالش‌های موجود، چشم‌انداز پژوهش در زمینه ادبیات فارسی در یمن همچنان امیدوارکننده است. نسل جدیدی از پژوهشگران یمنی به این حوزه علاقه‌مند شده‌اند و با استفاده از امکانات دیجیتال و ارتباطات بین‌المللی، در حال گسترش دامنه مطالعات خود هستند. همکاری‌های علمی میان دانشگاه‌های یمن و ایران نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته و این مسئله می‌تواند به تقویت پژوهش‌های ادبی در یمن کمک کند (صالحی، 2016).

در مجموع، آثار علمی تألیف شده در یمن در زمینه ادبیات فارسی، نشان‌دهنده غنای فرهنگی و پیوندهای عمیق تاریخی میان دو کشور است. این آثار نشان‌دهنده توجه ویژه پژوهشگران یمنی به ادبیات فارسی و تلاش آنها برای معرفی این ادبیات به جهان عرب است.که نه تنها به گسترش دانش در حوزه ادبیات فارسی کمک کرده‌اند، بلکه نقش مهمی در تقویت روابط فرهنگی میان ایران و جهان عرب داشته‌اند.

منابع:

1- الاهنومی، ح. (2024). ادبیات یمن از اعتقادات مردمش سرچشمه گرفته است. خبرگزاری مهر.

https://B2n.ir/s25567

2- حیدری آل کثیر، م. (2024). محفل ادبی شاعران ایران و یمن. خبرگزاری مهر.

https://B2n.ir/b91406

3- صالحی، م. ع. (2016). یمن در شعر پارسی. انتشارات راز نهان.

https://B2n.ir/t10215

4- میرزانیا، م. (2009). یمن در فرهنگ و ادب ایران. مجله پژوهش در علوم انسانی، 17(3)، 103-118.

https://B2n.ir/n21020

https://B2n.ir/d09738

https://civilica.com/doc/1289642/

https://B2n.ir/y91319