فرهنگ و تمدن افغانستان پس از اسلام

از دانشنامه ملل

فرهنگ و هنر افغانستان در دوران قبل از اسلام متأثر از فرهنگ‌ها و آیین‌های ایرانی، یونانی، زرتشتی، بودائی، ودایی و... بود؛ ولی با ورود اسلام، ارزش‌ها، اندیشه‌ها، هنجارها، آداب‌ورسوم، فرهنگ و هنر مردم و جامعه متأثر از اسلام شد و همه‌چیز صبغه و رنگ‌وبوی اسلامی پیداکرد. آیین‌ها و فرهنگ‌های گذشته از بین رفت، فرهنگ و ارزش‌های اسلامی جای آن راگرفت، افغانستان به سرزمینی اسلامی تبدیل شد و اسلام به همه زوایای زندگی مردم وارد شد. فرهنگ و تمدن افغانستان در دوران بعد از اسلام، در محدوده مدنیت خراسان بزرگ قرار دارد؛ زیرا افغانستان هم جزئی از خراسان بزرگ است از میان حکومت‌های بعد از اسلام در خراسان بزرگ، که مرکز و پایتخت آنها در محدوده افغانستان امروز قرار داشته، واجد فرهنگ و تمدن بوده و آثاری‌گران‌بها از خود برجای نهاده‌اند، می‌توان به دوران غزنویان، غوریان و به‌ویژه تیموریان اشاره کرد. پایتخت سلسله غزنویان شهر غزنی بود. در این دوران شعر و ادب ترقی فراوانی کرد به حدی که مشابه آن دوره، نادر است.

غور و هزاره‌جات منطقه‌ای کوهستانی است و به‌منزله قلعه‌ای عظیم و مرتفع در قلب افغانستان قرار گرفته و به‌سادگی قابل دسترسی نیست. سلسله غوریان در غور قلعه‌های زیادی ساخت و برای امور نظامی و نگهداری اطفال از آن استفاده کرد. سلاطین غوری ابتدا هرات، بعد غزنی و سپس قسمتی از هند را به تسخیر خود درآوردند. قلعه فیروزکوه در نزدیکی آهنگران پایتخت این سلسله بود، دولتیار قره‌باغ و غزنی نیز مدتی پایتخت این سلسله بودند. از غوریان آثار زیادی، از جمله منار جام باقی مانده است. سلسله تیموری نامدارترین سلسله‌ای است که مرکز آن مدتی در افغانستان امروز قرار داشت، پایتخت تیموریان مدتی مشهد و بعد هرات شد. هرات شهری باستانی است و در اوستا هرویو (Haroyo) و پیش از حمله اسکندر هری نامیده می‌شد. درخشان‌ترین دوره تاریخ هرات، مربوط به عصر تیموریان است. در بخش قدیمی آن (شهر کهنه) هنوز بقایای دیوارهای عظیم‌گلی احاطه‌شده بر آن باقی مانده است. تاریخ هرات در دوره تیموری با نام پادشاهانی مانند شاهرخ، سلطان ابوسعید (۱۴۵۸-۱۴۶۹) و سلطان حسین بایقرا (۱۴۶۹-۱۵۰۶) برای همیشه در اذهان مردم هرات زنده مانده است، در این دوران آثار باشکوه فراوانی در هرات پدید آمد که بقایای آن هنوز هم پابرجاست. در دوره تیموری شعر و ادب، نقاشی، خطاطی، معماری، تذهیب، و... ترقی فراوان کرد و خرابی‌های ناشی از حملات تیمور تا حدی جبران شد.[۱]

کتابشناسی

  1. علی آبادی، علیرضا (1395). جامعه و فرهنگ افغانستان. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص 225-227.