محمد نجیب الله

دکتر سید محمد نجیب‌الله (از طایفه احمدزایی قوم درانی و همسرش از طایفه محمدزایی) از اعضای حزب پرچم و رئیس پلیس مخفی افغانستان (خاد) بود، پدر نجیب هم یکی از رؤسای اداره اطلاعات افغانستان در زمان محمدظاهر شاه بود. خاد با ۴۰ هزار عضو، نیرویی خیلی مهم در افغانستان بود و عملا شعبه‌ای از کا.گ. ب. شوروی محسوب می‌شد و در مواقع ضرورت نقش دوجانبه ایفا می‌کرد. در افغانستان علاوه بر کا.گ. ب (سازمان امنیت اتحاد شوروی)، جی. آر. یو (G.R.U) سازمان اطلاعات ارتش شوروی نیز جایگاه مهمی در فعالیت‌های اطلاعاتی داشت. جی. آر. یو در میان قوای مسلح و رهبران نظامی فعالیت می‌کرد و ژنرال نجیب‌الله یکی از آنها بود.

اتحاد شوروی از همان سال ۱۹۸۰، به دنبال راهی برای خروج از افغانستان بود. آندروپوف (فوت ۱۹۸۴) و چرنینکو (فوت ۱۹۸۵) رؤسای جمهور سابق شوروی در صدد راهی برای خارج‌کردن قوای شوروی از افغانستان بودند؛ ولی به دلیل عمر کوتاه حکومت خود موفق نشدند.گورباچف از زمانی‌که (۱۹۸۵) رئیس‌جمهور شوروی شد، مصمم به خارج‌ساختن نیروهای شوروی از افغانستان بود. قبل از خروج قوای شوروی، لازم بود تغییرات ساختاری و اساسی در دولت کابل صورت پذیرد و با توجه به نظامی‌شدن اوضاع افغانستان لازم بود حکومتی بر سرکارآید که پس از خروج قوای شوروی قادر به اداره کشور باشد. با مطالعات و بررسی‌هایی‌که اتحاد شوروی به عمل آورد، مناسب‌ترین فرد، ژنرال سید محمد نجیب‌الله تشخیص داده شد. بر مبنای سیاست‌های متخذه، ببرک کارمل در آوریل ۱۹۸۶، از دبیرکلی حزب دمکراتیک خلق افغانستان استعفا کرد و دکتر سید محمد نجیب‌الله عضو دفتر سیاسی حزب و رئیس پیشین خاد، دبیر کل حزب دمکراتیک خلق افغانستان که مقام اول کشور محسوب می‌شد، ببرک کارمل از ریاست شورای انقلابی نیز کناره‌گیری کرد و به اتحاد شوروی فرستاده شد و سپس دکتر نجیب‌الله در چهارم ماه مه ۱۹۸۶/ ۱۳۶۵، با یک تغییر آرام جانشین ببرک کارمل شد. نجیب‌الله برخلاف رؤسای جمهور قبلی، کوشید منش و شیوه انعطاف‌پذیرتری در پیش‌گیرد و با مخالفان آشتی‌کند. او با مطرح‌شدن برنامه سیاسی گورباچف (گلاسنوست) و برنامه اقتصادی او (پرسترویکا) توانست در برنامه‌ها و روش‌های جاری تجدیدنظری اساسی‌کند؛ براین‌اساس، تبلیغات کمونیستی و ضددینی حذف و حتی تبلیغات اسلامی جای آن را پرکرد، اصول و نظریات مارکسیستی از برنامه‌های رادیو و تلویزیون وکتاب‌های درسی حذف شد و به‌تدریج آموزه‌های اسلامی جای آن را پر کرد، تعقیب و آزار روحانیون کاهش یافت و خود نجیب‌الله مظاهر دینی، مانند نمازخواندن، روزه‌گرفتن، به زیارت‌رفتن، تسبیح‌گرداندن و قرآن‌خواندن از خود نشان داد تاکسی نتواند برچسب ضددینی و ضداسلامی به او بزند. این نوع اقدامات در تغییر دیدگاه مردم به او تأثیر زیادی داشت.

نجیب‌الله در ژانویه ۱۹۸۷، طرح آشتی ملی یا مصالحه ملی برای نزدیکی به مجاهدین را اعلام کرد و سیاست نرمش را در مقابل احزاب و گروه‌های اسلامی برای مذاکره و تفاهم با آنها و تشکیل دولت ائتلافی را در پیش گرفت.

توافقات ژنو و عقب‌نشینی قوای شوروی از افغانستان

تصمیم شوروی برای خروج از افغانستان، زمانی مطرح شد که آندروپوف زمام امور را در اتحاد شوروی در دست گرفت؛ ولی از زمانی که میخائیل گورباچف در شوروی بر سر کار آمد موضوع عقب‌نشینی به‌طورجدی مطرح شد.گورباچف تغییرات عمده و سریعی در سیاست‌های داخلی و خارجی شوروی پدید آورد. او از جمله رهبران شوروی بود که با دخالت نظامی کشورش در افغانستان مخالف بود.گورباچف جنگ افغانستان را «زخم خونین» می‌خواند و به‌رغم نظر نظامیان و تندروها در نوامبر ۱۹۸۵، ببرک کارمل و عده‌ای از رهبران حزب دمکراتیک خلق افغانستان را از تصمیم اتحاد شوروی مبنی بر خروج از افغانستان مطلع ساخت.

در سال ۱۹۸۸، مذاکرات ژنو بین نمایندگان آمریکا، شوروی، پاکستان، افغانستان و سازمان ملل برگزار شد و به توافقی در ماه آوریل منجر شد؛ در ۱۴ آوریل ۱۹۸۸/ فروردین ۱۳۶۷ قراردادهای ژنو بین کشورهای آمریکا، شوروی، پاکستان، افغانستان و سازمان ملل به امضا رسید و همانند پیمان پاریس که به جنگ و درگیری آمریکا در ویتنام پایان داد، توافقات ژنو نیز به جنگ شوروی در افغانستان خاتمه داد: براساس توافقات ژنو، قرار شد مسئله افغانستان از راه‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز حل شود؛ شوروی از افغانستان خارج شود و آمریکا نیز حمایت خود را از گروه‌های مخالف دولت افغانستان قطع کند و اتحاد شوروی به‌صورت آبرومندانه از افغانستان خارج شود.

خروج قوای شوری از افغانستان از ۲۵ اردیبهشت ۱۳۶۷/ ۱۵ مه ۱۹۸۸، آغاز شد و طبق توافقات ژنو قرار شد ظرف ده ماه نیروهای شوروی از افغانستان خارج شوند. اتحاد شوروی برای اینکه نیروهایش در جریان خروج از افغانستان با مشکل مواجه نشدند مذاکراتی را هم با نمایندگان مجاهدین صورت داد. نخستین دور این مذاکرات، در آذر ۱۳۶۷/ دسامبر ۱۹۸۸ در طائف عربستان برگزار شد. پس از برگزاری این دور از مذاکرات، آخرین سرباز شوروی در ۲۶ بهمن ۱۳۶۷/ ۱۵ فوریه ۱۹۸۹، خاک افغانستان را ترک کرد.