مرکز ادبی حصار

در میان شعرای معروف این حوزه ادبی می‌توان از بنده، غمگین، کریم دیوانه و کامل را نام برد. داملا امام‌الدین حصاری متخلص به بنده پس از آموزش ابتدایی به بخارا رفته در نزد قاضی عبدالشکور آیت-پدر شریف­جان مخدوم صدرضیاء که یکی از فاضلان زمان بود، تحصیل کرده‌است. پس از پایان دوره مدرسه مدتی در ناحیه قراقول به شغل قضاوت مشغول بود.  سپس در مدرسه بخارا به تدریس پرداخت. او به خصوص در علوم فقه، فلسفه، حکمت، ریاضیات، تاریخ و اصول دین دانش فراوان داشت. عبدالله‌خواجه عبدی، حصاری را چنین وصف کرده است «مشارالیه مردی باغیرت و حرمت، بسیار فاضل و باجرأت است. گاه گاهی بنا بر انبساط طبیعت میلان اشعار داشته علم فصاحت و بلاغت را می‌افراشته».

پس از انقلاب این مرد فاضل به زندان انداخته شد و در حدود سال‌های 1921 و 1922 وفات کرده است. ملامحمدشریف حصاری متخلص به غمگین از شاعران دیگر این منطقه بود که در مدارس بخارا تحصیل نموده است. حاجی نعمت‌الله محترم در «تذکره‌الشعرا»ی خود درباره او می‌نویسد «غمگین تخلص نهال نوخیز گلستان خوشگفتاری و تازه‌نخل سرریز بوستان معنی‌نگاری ملا محمدشریف حصاری است. مشارالیه از مسقط‌الرأس خود به دارالفاخره (بخارا) شتابان و قوت فکری‌اش در میدان سعی صاحب‌جولان».

عبدالکریم قربان متخلص به کریم دیوانه که یکی از شاعران معروف تاجیک محسوب می‌شود، سال 1878 در روستای جرک حصار زاده شد و در سال 1918 در همان جا وفات کرد. او به شهر‌های دهنو ، ترمز، شهرسبز، بخارا، سمرقند و خوقند و غیره سفر کرد.

اشعار کریم دیوانه بیشتر در مزمت دولتمردان وقت - حاکم، میرشب، قاضی، رئیس، امین بازار و غیره سروده شده و بار‌ها مورد تعقیب آن‌ها قرار گرفتار است. حتی در سال 1910 میر حصار حکم قتل او را صادر کرد. کامل سال 1831 در ناحیه فیض‌آباد بیکگری حصار زاده شد. در سن 12 سالگی به خوقند رفت و در آنجا سواد فارسی و عربی را آموخت. سپس در مدرسه میر عرب بخارا علوم زمانش را فرا گرفت. او شاعری صاحب‌ دیوان بود. عبدالله‌خواجه عبدی، افضل مخدوم پیرمستی، میرصدیق حشمت، حاجی نعمت‌الله محترم در تذکره‌‌هایشان به شخصیت کامل و اشعارش بهای زیادی قائل شده‌اند. قاضی شفق، زاده سرزمین قبادیان و از شاعران مشهور زمان و چند سالی قاضی ولایت قبادیان بود. او شرحی بر غزلیات سعدی، جامی، بیدل، شاهین، افصح، داعی و دیگر بزرگان کلاسیک ادب فارسی تاجیکی نوشته است.