پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در دوران معاصر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
یکی دیگر از وقایع مهم در روابط دو کشور در دوره پهلوی دوم، واقعه نفتکش نیشّومارو (日章丸/Nishshōmaru) است. با ملی شدن صنعت نفت ایران به رهبری دکتر مصدق در اسفند 1329 ش و متعاقب آن اخراج کارکنان انگلیسی از تأسیسات نفتی ایران در سال بعد، دولت انگلیس نفت ایران را تحریم و ناوهای خود را به خلیج فارس اعزام و تهدید به غرق کردن نفتکش‌هایی کرد که اقدام به خرید نفت ایران می‌کنند. در این میان شرکت ژاپنی ایده‌میتسو (出光/Idemitsu) نفتکش 20 هزار تنی نیشومارو را به آبادان فرستاد که این نفتکش بعد از بارگیری به سلامت به [[ژاپن]] برگشت. با برگشت این نفتکش، شرکت نفت انگلیسی اقدام به شکایت از ایده‌میتسو کرد و خواهان ضبط محموله به سود شرکت شد. دادگاه [[توکیو]]، نفت را متعلق به دولت ایران دانست و اقدام ایده‌میتسو در خرید نفت را کاملا قانونی دانست. این مسأله پیروزی بزرگی هم برای ایران و هم برای [[ژاپن]] شکست خورده در جنگ بود و بازتاب زیادی در مطبوعات دو کشور داشت. | یکی دیگر از وقایع مهم در روابط دو کشور در دوره پهلوی دوم، واقعه نفتکش نیشّومارو (日章丸/Nishshōmaru) است. با ملی شدن صنعت نفت ایران به رهبری دکتر مصدق در اسفند 1329 ش و متعاقب آن اخراج کارکنان انگلیسی از تأسیسات نفتی ایران در سال بعد، دولت انگلیس نفت ایران را تحریم و ناوهای خود را به خلیج فارس اعزام و تهدید به غرق کردن نفتکش‌هایی کرد که اقدام به خرید نفت ایران می‌کنند. در این میان شرکت ژاپنی ایده‌میتسو (出光/Idemitsu) نفتکش 20 هزار تنی نیشومارو را به آبادان فرستاد که این نفتکش بعد از بارگیری به سلامت به [[ژاپن]] برگشت. با برگشت این نفتکش، شرکت نفت انگلیسی اقدام به شکایت از ایده‌میتسو کرد و خواهان ضبط محموله به سود شرکت شد. دادگاه [[توکیو]]، نفت را متعلق به دولت ایران دانست و اقدام ایده‌میتسو در خرید نفت را کاملا قانونی دانست. این مسأله پیروزی بزرگی هم برای ایران و هم برای [[ژاپن]] شکست خورده در جنگ بود و بازتاب زیادی در مطبوعات دو کشور داشت. | ||
=== [[موافقت نامه ها و قرارداد های همکاری مشترک میان ایران و ژاپن|موافقت‌نامه‌ها و همکاری‌های مشترک]] === | |||
بعد از جنگ جهانی دوم و در در دوره پهلوی دوم، عهدنامه‌های زیر میان دو کشور منعقد شد.<ref>واحد نشر اسناد (1367). راهنما و مشخصات معاهدات دو جانبه ايران با ساير دول، تهران. دفتر [https://www.ipis.ir/ مطالعات سياسی و بين‌المللی] (وابسته به وزارت امور خارجه). ص2-101.</ref> | بعد از جنگ جهانی دوم و در در دوره پهلوی دوم، عهدنامه‌های زیر میان دو کشور منعقد شد.<ref>واحد نشر اسناد (1367). راهنما و مشخصات معاهدات دو جانبه ايران با ساير دول، تهران. دفتر [https://www.ipis.ir/ مطالعات سياسی و بين‌المللی] (وابسته به وزارت امور خارجه). ص2-101.</ref> | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۲: | ||
علاوه بر این عهدنامه‌های سیاسی و اقتصادی، دو کشور در زمینه صنعتی هم همکاری‌های مشترک داشتند که برخی از آن‌ها به قرار زیر هست: | علاوه بر این عهدنامه‌های سیاسی و اقتصادی، دو کشور در زمینه صنعتی هم همکاری‌های مشترک داشتند که برخی از آن‌ها به قرار زیر هست: | ||
1- طرح پتروشیمی ایران–نیپون (IRNIP)، 2-بانک بین‌المللی ایران و [[ژاپن]]، 3- بریجستون ایران، 4- دستگاه تلفن کاریر (INEC)، 5- ناسیونال، تولید کننده وسایل الکتریکی خانگی در شهر اصفهان، 6- اتافوکو (お多福/Otafuku)، تولید کننده کفش‌های صندل در تهران، 7- کارخانه شیشه سازی قزوین، 8- کارخانه پارس توشیبا، 9- کارخانه چینی‌سازی نوری‌تاکه (Noritake) و... .<ref>نقي‌زاده، محمد. ذاكری، قدرت‌اله (1397). ژاپن‌شناسی در ايران؛ بررسی سير شناخت ايرانيان از ژاپن. مؤسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بين‌المللی الهدی. ص203.</ref> | 1- طرح پتروشیمی ایران–نیپون (IRNIP)، 2-بانک بین‌المللی ایران و [[ژاپن]]، 3- بریجستون ایران، 4- دستگاه تلفن کاریر (INEC)، 5- ناسیونال، تولید کننده وسایل الکتریکی خانگی در شهر اصفهان، 6- اتافوکو (お多福/Otafuku)، تولید کننده کفش‌های صندل در تهران، 7- کارخانه شیشه سازی قزوین، 8- کارخانه پارس توشیبا، 9- کارخانه چینی‌سازی نوری‌تاکه (Noritake) و... .<ref>نقي‌زاده، محمد. ذاكری، قدرت‌اله (1397). ژاپن‌شناسی در ايران؛ بررسی سير شناخت ايرانيان از ژاپن. مؤسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بين‌المللی الهدی. ص203.</ref><ref>پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله (1402). «ایران و ژاپن». در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ ژاپن، تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. ص.316- 340.</ref> | ||
==نیز نگاه کنید به== | ==نیز نگاه کنید به== | ||
*[[روابط کانادا و ایران قبل از انقلاب اسلامی]] | *[[روابط کانادا و ایران قبل از انقلاب اسلامی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۱۱
دوران بعد از جنگ جهانی دوم تا زمان حال را دوران معاصر می‌گویند و نظر به تغییرات بنیادینی که وقوع انقلاب در ایران در همه وجوه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به وجود آورد، روابط ایران و ژاپن را در دوران معاصر در دو بخش قبل و بعد از انقلاب ایران مورد بررسی قرار می‌دهیم.
جنگ جهانی دوم با شکست برای ژاپن به پایان رسید و این کشور برای اولین بار در تاریخش اشغال شد. 8 سپتامبر 1951، ژاپن با امضای قرارداد صلح سانفرانسیسکو، عملا حق حاکمیت ملی‌اش را مجددا به دست آورد. چهل و نه کشور از جمله ایران این قرارداد را امضا کردند که این به معنی پایان اعلان جنگ به ژاپن از سوی ایران و از سر گیری روابط رسمی دو کشور بود.
در سیاست خارجی بعد از جنگ ژاپن، نام یک نفر بیش از دیگران مطرح است. شیگه‌رو یوشیدا، کسی که از سال 1948 تا آخرین ماه سال 1954، یا نخست وزیر ژاپن بود یا وزیر امور خارجه این کشور و یا اینکه زمامدار همزمان دو مسؤلیت بود. رهبری دیپلماسی ژاپن توسط یوشیدا در آن سال‌ها، ویژگی‌ها و خصلت‌ها نیز سمت و سویی به سیاست خارجی این کشور داد که زمانی طولانی اساس و مسیر اصلی سیاست خارجی این کشور قرار گرفت که اصطلاحاً به آن دکترین یوشیدا می‌گویند.[۱] دکترین یوشیدا سه ویژگی عمده داشت: نخست، در وضعیت جنگ سرد و در رویارویی میان شرق و غرب ژاپن به اردوی غرب تعلق دارد و در سیاست خارجی‌اش هماهنگ با آمریکا است. دوم اینکه، ژاپن به نیروی نظامی آمریکا وابستگی دارد و به جایش تسهیلات مربوط به واگذاری پادگان به نیروهای آمریکایی را فراهم می‌کند. سوم اهمیت دادن به دیپلماسی اقتصادی.[۲]
ایران هم در دوره پهلوی دوم عملا در جبهه غرب قرار داشت، بنابراین دو کشور ایران و ژاپن برای گسترش روابط سیاسی و اقتصادی هیچ مشکلی نداشتند. هر چند روابط سیاسی دو کشور مجددا از سال 1951 شروع شد، اما رجوع به احصائیه تجارتی ایران در سال‌های بعد از جنگ نشان می‌دهد که بلافاصله بعد از جنگ و از سال 1324 ش برخی کالاهای ژاپنی به ایران وارد شدند. در این سال ژاپن، بیست و پنجمین شریک تجاری ایران بود.[۳] در فاصله سال‌های 1325 تا پایان 1330 ش، این کشور به ترتیب رتبه 46، 25، 22، 16، 12، 14 را در میان شرکای تجاری ایران کسب کرد.[۳] سال بعد یعنی 1331 ش، جایگاه ژاپن در میان شرکای تجاری ایران بسیار ارتقا پیدا کرد و بعد از آلمان، آمریکا، شوروی، انگلستان و هندوستان در مکان ششم قرار گرفت.[۴] سال بعد آن این کشور بعد از آلمان و آمریکا با یک میلیارد و 578 میلیون و 480 هزار ریال، تنها هفت سال بعد از پایان جنگ توانست سومین شریک تجاری ایران شود.[۵]
با این همه چنان که نقی‌زاده (1376) هم اشاره می‌کند، دو طرف این تجارت یک فرق کلی با هم داشتند. در یک طرف ژاپن کشوری فقیر بود که با داشتن رهبرانی ملی، آگاه و متعهد به توسعه، عزم پیشرفت و رقابت با غرب صنعتی را داشت و اجازه واردات کالای ساخته شده را نمی‌داد و در طرف دیگر ایران ثروتمند بود که از همان ابتدا بازار داخلی را به کالای خارجی سپرد.[۶] چنین تفاوتی باعث شد تا بازار ایران مملو از کالاهای ژاپنی و از سوی دیگر ژاپن بزرگترین وارد کننده نفت خام ایران شود. همچنین در آخرین دهه دوران پهلوی یعنی دهه 1350 ش، ژاپن با 6.2 میلیارد دلار سرمایه گذاری در ایران بدل به بزرگترین سرمایه گذار خارجی در ایران شد و این سرمایه گذاری زمینه را برای گشایش دفاتر بیش از یکصد شرکت ژاپنی در ایران فراهم آورد.[۷] در این بین پروژه پتروشیمی ایران و ژاپن، چنانکه نقی‌زاده (1376) هم اشاره می‌کند، سمبل روابط اقتصادی و دوستی دو کشور بود.[۸] این پروژه که بین شرکت ملی نفت ایران و پنج شرکت ژاپنی به رهبری شرکت میتسویی (三井/Mitsui) سال 1351 ش منعقد شد، به خاطر انقلاب ایران و جنگ تحمیلی هشت ساله متعاقب آن سرانجامی خوش نداشت و سرانجام با خروج طرف ژاپنی در سال 1989 [1368 ش] از آن به پروژه‌ای شکست خورده بدل شد. این پروژه بدان حد بزرگ بود که با اجرای آن در بندر شاهپور –بندر امام- بیش از 3000 نیروی کار ژاپنی، ایرانی و کره‌ای در آن استخدام شدند و دولت ژاپن هم برای انجام امور کارکنان خود در این شهر، کنسولگری‌اش را در خرمشهر افتتاح کرد.[۹]
گرمی روابط دو کشور تنها محدود به تجارت و روابط اقتصادی نبود که در بعد سیاسی هم دو کشور روابطی حسنه با هم داشتند. علت آن هم، همان طور که پیشتر اشاره شد، بی شک مربوط به همسویی دیدگاه‌های سیاسی دو کشور و گرایش هر دو به جبهه غرب بود. محمدرضا شاه پهلوی اردیبهشت 1336 ش، ولیعهد ژاپن آکیهیتو (明仁/Akihito(1933- )) و همسرش آبان 1339 ش، تاکه‌ئو فوکودا (福田赳夫/Fukuda Takeo(1905-1995)) نخست وزیر وقت ژاپن و بسیاری از مقامات دیگر دو کشور در این مدت از کشور دیگر بازدید کردند.[۱۰] به علاوه موافقت‌نامه‌ها و همکاری مشترک زیادی هم میان دو کشور امضا و اجرا گردید که در بخش بعدی به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
یکی دیگر از وقایع مهم در روابط دو کشور در دوره پهلوی دوم، واقعه نفتکش نیشّومارو (日章丸/Nishshōmaru) است. با ملی شدن صنعت نفت ایران به رهبری دکتر مصدق در اسفند 1329 ش و متعاقب آن اخراج کارکنان انگلیسی از تأسیسات نفتی ایران در سال بعد، دولت انگلیس نفت ایران را تحریم و ناوهای خود را به خلیج فارس اعزام و تهدید به غرق کردن نفتکش‌هایی کرد که اقدام به خرید نفت ایران می‌کنند. در این میان شرکت ژاپنی ایده‌میتسو (出光/Idemitsu) نفتکش 20 هزار تنی نیشومارو را به آبادان فرستاد که این نفتکش بعد از بارگیری به سلامت به ژاپن برگشت. با برگشت این نفتکش، شرکت نفت انگلیسی اقدام به شکایت از ایده‌میتسو کرد و خواهان ضبط محموله به سود شرکت شد. دادگاه توکیو، نفت را متعلق به دولت ایران دانست و اقدام ایده‌میتسو در خرید نفت را کاملا قانونی دانست. این مسأله پیروزی بزرگی هم برای ایران و هم برای ژاپن شکست خورده در جنگ بود و بازتاب زیادی در مطبوعات دو کشور داشت.
موافقت‌نامه‌ها و همکاری‌های مشترک
بعد از جنگ جهانی دوم و در در دوره پهلوی دوم، عهدنامه‌های زیر میان دو کشور منعقد شد.[۱۱]
1. قرارداد صلح، 8 سپتامبر 1951 [16 شهریور 1330 ش].
2. موافقتنامه فرهنگی، 16 آوریل 1957 [27 فروردین 1336 ش].
3. موافقتنامه اقتصادی و فنی، 9 دسامبر 1958 [18 آذر 1337 ش].
4. موافقتنامه بازرگانی و اقتصادی، 11 اکتبر 1960 [19 مهر 1339 ش].
5. موافقتنامه نیابت قضایی، 23 ژوئیه 1963 [1 مرداد 1342 ش].
6. موافقتنامه بازرگانی، 12 ژوئیه 1964 [21 تیر 1343 ش].
7. موافقتنامه بازرگانی، 23 ژوئن 1968 [2 تیر 1347 ش].
8. یادداشت‌های متبادل در مورد معافیت متقابل مالیاتی شرکت‌های هواپیمایی، 4 اکتبر 1969 [12 مهر 1348 ش] و 17 مارس 1970 [26 اسفند 1348 ش].
9. موافقتنامه تأسیس مرکز تحقیقات ارتباطی، 16 اوت 1970 [25 مرداد 1349 ش].
10. یادداشت‌های متبادل در مورد لغو روادید و بهای روادید، 25 ژوئن 1974 ٍ[4 تیر 1353 ش].
11. صورت جلسه مذاکرات وزیران اقتصاد و بازرگانی، 7 ژانویه 1976 [17 دی 1354 ش].
12. نامه‌های متبادل در مورد اعطای وام، 17 مارس 1976 [26 اسفند 1354 ش].
علاوه بر این عهدنامه‌های سیاسی و اقتصادی، دو کشور در زمینه صنعتی هم همکاری‌های مشترک داشتند که برخی از آن‌ها به قرار زیر هست:
1- طرح پتروشیمی ایران–نیپون (IRNIP)، 2-بانک بین‌المللی ایران و ژاپن، 3- بریجستون ایران، 4- دستگاه تلفن کاریر (INEC)، 5- ناسیونال، تولید کننده وسایل الکتریکی خانگی در شهر اصفهان، 6- اتافوکو (お多福/Otafuku)، تولید کننده کفش‌های صندل در تهران، 7- کارخانه شیشه سازی قزوین، 8- کارخانه پارس توشیبا، 9- کارخانه چینی‌سازی نوری‌تاکه (Noritake) و... .[۱۲][۱۳]
نیز نگاه کنید به
- روابط کانادا و ایران قبل از انقلاب اسلامی
- پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی روسیه و ایران
- پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در سده های میانی
- پیشینه روابط فرهنگی تونس و ایران
- پیشینه روابط تاریخی لبنان و ایران
- پیشینه روابط مصر و ایران
- پیشینه ی روابط اقتصادی ایران و چین
- پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی سنگال با ج.ا.ایران
کتابشناسی
- ↑ Hosoya, C (1993). Nihongaikō no Kiseki. Tokyo: Nihonhōsōshuppankyōkai. P123.
- ↑ Hosoya, C (1993). Nihongaikō no Kiseki. Tokyo: Nihonhōsōshuppankyōkai. P123-124.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ لوح گزارش نيم قرن اقتصاد ايران (1282-1332 خورشيدی) (1392). كتابخانه موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی، اتاق بازرگانی صنايع معادن و كشاورزی ايران. مدير پروژه ايمان فرجام نيا، آمار بازرگانی ایران با کشورهای خارجه در سال 1324.
- ↑ لوح گزارش نيم قرن اقتصاد ايران (1282-1332 خورشيدی) (1392). كتابخانه موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی، اتاق بازرگانی صنايع معادن و كشاورزی ايران. مدير پروژه ايمان فرجام نيا، آمار بازرگانی ایران با کشورهای خارجه در سال 1331.
- ↑ لوح گزارش نيم قرن اقتصاد ايران (1282-1332 خورشيدی) (1392). كتابخانه موزه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی، اتاق بازرگانی صنايع معادن و كشاورزی ايران. مدير پروژه ايمان فرجام نيا، آمار بازرگانی ایران با کشورهای خارجه در سال 1332.
- ↑ نقی‌زاده، محمد (1376). به سوی قرن 21 اقتصاد ژاپن و توسعه اقتصاد کشورهای آسیایی با نگاهی به بلوک بندی‌های اقتصادی در جهان، مقایسه طرز تفکرات اقتصادی و رابطه تجاری ایران و ژاپن. شرکت سهامی انتشار. ص270.
- ↑ کندو، نوبوآکی (1389). روابط سیاسی و تجاری با ایران. ترجمه مجید مطلبی شبستری، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ژاپن. شماره 43، ص184.
- ↑ نقی‌زاده، محمد (1376). به سوی قرن 21 اقتصاد ژاپن و توسعه اقتصاد کشورهای آسیایی با نگاهی به بلوک بندی‌های اقتصادی در جهان، مقایسه طرز تفکرات اقتصادی و رابطه تجاری ایران و ژاپن. شرکت سهامی انتشار. ص303.
- ↑ کندو، نوبوآکی (1389). روابط سیاسی و تجاری با ایران. ترجمه مجید مطلبی شبستری، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ژاپن. شماره 43، ص185.
- ↑ چگینی، محمد (1396). مناسبات تاریخی ایران و ژاپن بر اساس اسناد آرشیوی وزارت امور خارجه. (1357-1256 ش/1979-1878 م)، اداره نشر وزارت امور خارجه. ص457-460.
- ↑ واحد نشر اسناد (1367). راهنما و مشخصات معاهدات دو جانبه ايران با ساير دول، تهران. دفتر مطالعات سياسی و بين‌المللی (وابسته به وزارت امور خارجه). ص2-101.
- ↑ نقي‌زاده، محمد. ذاكری، قدرت‌اله (1397). ژاپن‌شناسی در ايران؛ بررسی سير شناخت ايرانيان از ژاپن. مؤسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بين‌المللی الهدی. ص203.
- ↑ پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله (1402). «ایران و ژاپن». در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ ژاپن، تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. ص.316- 340.