آسیب شناسی اجتماعی در سوریه

اختفا ذاتی فساد است؛ به همین دلیل جستجو برای یافتن گزارش دقیق فساد چه در ادارات دولتی و چه در بخش خصوصی، کار عبثی است؛ با این حال، صد البته، اعتراضات داخلی، تالی فساد حاکمیتی است؛ هرچند عوامل دیگر آن را تشدید کرده باشند؛ در واقع، چاشنی اصلی نزاع داخلی، همیشه احساس خسارتی است که به دلیل وجود مفسده­های مدیریتی ایجاد می­شود.

از نهادهای رسمی نباید توقع گزارش­های صددرصد درست و دقیق را داشت؛ همان­طور هم از نهادهای بیگانه؛ خصوصاً مراکز ریز و درشت تحقیقاتی اروپایی که در حال حاضر، سوریه را زیر شدیدترین تحریم­های اقتصادی و سیاسی قرار داده­اند.

بدیهی است که طرفین بحران داخلی و در و اقع بین­المللی سوریه، یکدیگر را به شدیدترین و سازمان یافته­ترین جنایات متهم کنند. فارغ از صدق و کذب قضایا، بدیهی است که این بحران، خسارت­بارترین آسیب­ها را در تاریخ معاصر سوریه بعداز جنگ جهانی داشته است. ویرانی­های گسترده در یک بازدید کلی و ساده، خود، گویاترین گزارش است؛ از بعضی از مناطق ریف دمشق، هیچ برجای نمانده­است؛ هم­چنان در حلب و دیگر مناطق.

آسیب­های معمول قبل از جنگ، در کشور نه چندان غنی سوریه، در کوران بحران و شدیدتر از آن، بعد از فروکش کردن نبرد، آرام آرام واقعیت خود را به نمایش درآورده است؛ در رأس آن، قتل و شکنجه، فقر، بی­کاری و معلولیت است؛ یعنی محصولات همیشگی و کثیف جنگ که تنازع برای بقا را به طور طبیعی گسترش می­دهد.

به عنوان نمونه، یک مرکز تحقیقاتی مشهور  وتقریباً معتبر در ژنو سوئیس، به نام «ابتکار جهانی علیه جنایات سازمان یافته فراملی» (GI-TOC)[28] گزارشی از وضعیت آسیب­های اجتماعی در سوریه منتشر نموده است که از شدت آن، بعید است کسی جرئت انکار داشته باشد! و از آنجا که برای مستندسازیِ ادعای خود، فقط مدعی استفاده از زبده­ترین کارشناسان در بیشترین تعداد است، نمی­توان به قطع و یقین، به داده­های آن اعتماد علمی داشت؛ زیرا هیچ رفرنس یا ارجاع دقیقی ارائه نشده است؛ با این حال، شاید با کمی اغراق، وضعیت را پر بی­راه تشریح نکرده باشد.

متن گزارش GI-TOC درباره آسیب­های اجتماعی در سوریه

بازارهای قاچاق انسان در سوریه در حال رونق است. کار اجباری و استثمار جنسی در کشور فراگیر شده و زنان، مردان و کودکان قربانی می­شوند. به ویژه بسیاری از زنان مجبور به تن فروشی اند. قاچاق اعضای بدن نیز محرز است. بازیگران دولتی و غیردولتی نیز از کودکان سوری در نبرد استثمار کرده و آن­ها را مجبور کرده­اند به عنوان جنگجو، سپر انسانی و بمب گذار انتحاری یا جلاد وارد معرکه شوند.

قربانیان سوری و غیر سوری به خارج از سوریه قاچاق شده و در کشورهای همسایه مورد استثمار قرار گرفته­اند. این، بازاری بسیار سودآور است و طبق گزارش­ها در حال گسترش است. انفعال دولت و تسهیل قاچاق انسان، آسیب پذیری مردم سوریه را در برابر استثمار تشدید می­کند.

موضوع منحصر به کودکان نیست. میلیون ها سوری که به دنبال فرار از جنگ داخلی هستند، در سال های اخیر به کشورهای همسایه قاچاق شده­اند. قاچاقچیان سوری با همتایان خارجی در کشورهای همسایه، برای انتقال پناهجویان و پناه­گرفتگان همکاری می­کنند. افراد قاچاق شده در مسیرهای قاچاق با خطرات قابل توجهی روبرو بوده­اند؛ به ویژه زمانی که داعش حضور قوی­تری در منطقه داشت و در موارد بسیاری، سوری­ها به قاچاقچیان پول پرداخت کرده­اند تا آنها را مجدداً به سوریه برگردانند! در حال حاضر، با توجه به نابودی داعش در شمال شرق سوریه و تحکیم مجدد بیشتر مناطق توسط رژیم سوریه، بازار قاچاق انسان، در سال‌های اخیر منقبض شده است.

تجارت قاچاق اسلحه، از زمان آغاز جنگ داخلی در سوریه افزایش یافته است. بسیاری از تسلیحات خارجی که برای تحویل به گروه‌های طرفدار رژیم یا مخالفان در نظر گرفته شده بودند، به بازار سیاه منتقل شده‌اند. بسیاری از تسلیحات در نظر گرفته شده برای تحویل به گروه های مخالف نیز به گروه های تروریستی؛ مانند داعش منتقل شده است. تسلیحات به طور غیرقانونی هم به صورت آنلاین و هم در بازارهای فضای باز؛ به ویژه در شمال شرق سوریه فروخته می شوند.

انبارهای تسلیحات رژیم نیز به طور مداوم در طول جنگ، مورد حمله و غارت قرار گرفته است و مقامات ارتش سوریه به فروش غیرقانونی سلاح و مهمات به گروه‌های مخالف؛ مانند ارتش آزاد سوریه معروف هستند. بازار قاچاق اسلحه سوریه، عمدتاً توسط گروه های طرفدار رژیم؛ اعم از خارجی و داخلی، کنترل می­شود و به ویژه در جنوب سوریه و در مناطق کردنشین رایج است.

قاچاق نفت یک مسئله مهم در سوریه است. در طول بیشتر جنگ داخلی، نفت سوریه در کنترل داعش بود و منبع درآمد مهمی برای این گروه تروریستی محسوب می­شد. داعش به هر دو گروه حامی رژیم و مخالفان، نفت فروخت و در اوج خود، روزانه میلیون­ها دلار درآمد داشت. سوخت یارانه­ای رژیم نیز به بازارهای سیاه هدایت شده است و جنایتکاران و جنگ­سالاران، هر دو، به قاچاق سوخت دست زده­اند.

مقامات بلندپایه سوری، در تجارت غیرقانونی نفت نقش داشته­اند و سود سوختِ غیرقانونی [از نظر غرب] نقش مهمی در حفظ اقتصاد سوریه در طول جنگ داشته است. مقامات بلندپایه ترکیه نیز به خرید و انتقال غیرقانونی نفت سوریه از داعش متهم شده­اند؛ هرچند این موضوع همچنان مورد مناقشه است.

از زمان نابودی داعش در شمال شرق سوریه، نفت سوریه به دست نیروهای کردِ تحت حمایت ایالات متحده افتاده است و این، سؤالاتی را در مورد میزان دخالت ایالات متحده در صنعت نفت سوریه ایجاد می­کند. به دلیل تحریم­های آمریکا علیه ایران، نفت ایران نیز [به ادعای امریکا] به صورت قاچاق وارد سوریه می­شود.

اگرچه جنایات حیات وحش کمتر فراگیر است؛ اما حیات وحش و حیوانات خانگی از کشورهای همسایه و شرق اروپا به سوریه قاچاق شده و متعاقباً با مجوزهای تقلبی صادر شده است. همچنین مراکز تکثیر حیات وحش در حلب و دمشق وجود دارد که از آنجا حیوانات عجیب و غریب از سوریه به سایر نقاط خاورمیانه قاچاق می­شوند. تجارت غیرقانونی پرندگان موضوع مهمی است و به ویژه گونه­های شاهین (باز) و عقاب را تهدید می کند.

همچنین، شکارچیان غیرقانونی نوعی گنجشک را به نام «أبو قلنسوة» (blackcap) [که در فارسی به آن، «سسک سرسیاه» می­گویند] به عنوان یک غذای لذیذ، در بازار سیاه هدف قرار می­دهند؛ علاوه بر این، گوسفندها با مواد مخدر پنهان شده در پشم آن­ها به کشورهای همسایه؛ به ویژه آنسوی جنوب سوریه و شرق فرات، قاچاق می­شوند. قاچاق طلا نیز اتفاق می افتد؛ اما مانن بیشتر جرایم زیست محیطی دیگر؛ از جمله تجارت گیاهان، محدود است یا وجود ندارد.

تجارت حشیش و مواد مخدر مصنوعی سوریه در حال رونق است. مصرف حشیش در میان جوانان گسترده است و بسیاری از مردم سوریه، در میان افزایش نرخ فقر و بیکاری؛ به ویژه در شمال شرق سوریه، به کشت حشیش، به عنوان وسیله­ای برای بقا روی آورده­اند.

حشیش همچنین از کشورهای همسایه به سوریه قاچاق می­شود، اغلب با کمک گروه­های خارجی... مقامات فاسد رژیم و ارتش نیز توزیع حشیش را تسهیل می کنند و بازار توسط شبکه مافیایی از بازیگران داخلی و خارجی کنترل می شود.

مصرف داروهای مصنوعی نیز در سوریه رو به افزایش است و جوانان سوری به طور فزاینده­ای داروهای تجویزی؛ مانند «ترامادول» (Tramadol) را استفاده می­کنند. همه طرف های متخاصم نیز مصرف «کاپتاگون» (Captagon) رابه خاطر افزایش قابلیت های جنگی شدت بخشیده­اند.

مواد مخدر مصنوعی نیز از سوریه به کشورهای همسایه و سایر نقاط خاورمیانه و همچنین اروپا قاچاق می­شود. دسترسی آسان به مواد تشکیل دهنده، این امکان را به تولید داروهای مصنوعی می­دهد تا گسترش یابد خصوصاً کاپتاگون.مقامات فاسد رژیم، تجارت مواد مخدر مصنوعی را تسهیل می­کنند و مرز سه­گانه بین سوریه، اردن و عراق به عنوان یک مرکز قاچاق مواد مخدر شناخته شده­است.

تجارت هروئین و کوکائین سوریه در سطح بسیاری کمتری شایع است؛ با این حال، هروئین از کشورهای همسایه و آسیای مرکزی از طریق سوریه و بعد از ان، به کشورهای دیگر در خاورمیانه یا اروپا، عمدتاً از طریق دمشق، حلب و سواحل شمال غربی سوریه ترانزیت می­شود؛ همچنین کوکائین.

فساد اداری؛ مثل رشوه و روابط خویشاوندی قدرت، در سوریه بسیار است. بازیگران دولتی در بازارهای کثیف مختلف؛ به ویژه بازارهای قاچاق مواد مخدر مشارکت دارند.

بسیاری از شبکه های جنایتکار دیگر نیز در سوریه فعالیت می کنند؛ از جمله گروه­های شبه نظامی، شبه نظامیان قبیله­ای و مشاغل خانوادگی که درگیر جنایت و خشونت هستند و عمدتاً به آدم ربایی و اخاذی می­پردازند.

رژیم سوریه در سال­های اخیر قوانین سخت گیرانه­تری را علیه آزار جنسی وضع کرده است. دو مرکز دولتی بازپروری مواد مخدر و چند مرکز خصوصی نیز وجود دارد؛ همچنین، برنامه­هایی برای ایجاد مراکز گزارش جنایات. طرح‌های مبتنی بر جامعه به رهبری سازمان‌های غیردولتی، برای ارتقای آگاهی جامعه مدنی نیز راه‌اندازی شده‌اند؛ اگرچه تا حد زیادی بی‌اثر بوده‌اند؛ علاوه بر این، برنامه‌های مختلف پیشگیری از جرم با حمایت سازمان‌های کمک‌رسان بین‌المللی، عمدتاً در کاهش جرم ناموفق بوده‌اند. [29]

یک سایت فعال دیگر در تحقیقات جرم و جنایت بین­المللی، به نام «» () گزارشی از وضعیت آسیب­ها و خطرات اجتماعی سوریه، با نظر سنجی از بازدیدکنندگان این سایت، منتشر کرده است که بسیار موردسوء استفاده­ی بنگاه­های خبری معاند رژیم اسد، واقع شده است و اگر چه مورد تأیید علمی به هیچ روی نمی­تواند باشد؛ اما به جهت آشنایی با رویکرد بین­المللی در تحلیل اوضاع سوریه، ارائه آن برای تنویر افکار عمومی مفید است؛ بدین تفصیل ارائه:

عدد ارائه شده، مبنایی وضعی بین 0-100 از حداقل آسیب تا حداکثر آن. به عقیده این پایگاه نظرسنجی، عدد 56/32 شاخص عدد ایمنی است. شرکت کنندگان 165 نفر بوده­اند و آخرین به روز رسانی، مربوط به فوریه 2022 بوده است.[30]

بالا		71.38	سطح جرم و جنایت
بالا		72.22	افزایش جرم و جنایت در 3 سال گذشته
بالا		65.64	نگرانی دزدی از منزل
بالا		67.84	نگرانی ربوده شدن یا مورد دستبرد قرار گرفتن
بالا		65.09	نگرانی سرقت ماشین
بالا		67.88	نگرانی دزدی از اشیاء ماشین
بالا		66.56	نگرانی مورد حمله قرار گرفتن
بالا		64.53	نگران توهین شدن
متوسط		59.97	نگرانی  حمله فیزیکی به دلیل رنگ ، قومیت، جنسیت یا مذهب
متوسط		53.46	نگرانی از افراد مشکل ساز در مصرف یا فروش مواد مخدر
بالا		67.56	خرابکاری و سرقت اموال
بالا		68.71	جرایم خشن و مسلحانه
خیلی بالا		81.09	فساد و رشوه
امنیت متوسط		40.18	پیاده روی ایمن به تنهایی در طول روز
امنیت کم		28.07	پیاده روی ایمن به تنهایی در طول شب