آداب و رسوم قزاقستان

آداب و رسوم

قزاق ها در طول دوران شکل گیری با ملل و اقوام مختلف ممزوج شده است که این تداخل های قومی نتیجه آداب و رسوم متنوع و فراوانی شده است به همین خاطر قزاقها در بین مردم آسیای مرکزی از لحاظ فرهنگی یکی از غنی‌ترین مردم هستند.

طبق مدارك علمی، می توان گفت که برای اولین بار، ملت قزاق در قرون ۱۳- ۱۴ میلادی پدیدار شده و از همان زمان بسیاری از آداب ورسوم و عرف و عادات قزاق شکل گرفته و توسعه یافته است. الگوهای پیشرفته آن از نسلی به نسلی دیگر انتقال پذیرفته تا به دوران ما رسیده است.۲۲۶ آداب و رسوم قزاق را می توان به سه گروه تقسیم کرد:

۱- آداب و رسوم تربیت کودکان.

۲- آداب و رسوم معیشت.

۳- آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی.

عرف و عادت مربوط به تربیت کودکان عبارت است از رسم و آدابی که از مراسم تولد یک نوزاد ( شیلده خانه، مژدگانی، نامگذاری، به گهواره گذاری، چله، زبان آموزی، بر اسب نشانی، ختنه سوران و غیره) شروع شده و نحوه آماده نمودن دختر و پسر برای ازدواج، زندگی اجتماعی و اشتغال و امرارمعاش را شامل می شود.آداب و رسوم راجع به معشیت شامل چادر نمدی، اثاثیه، اغذیه و البسه ملی، آموزش مشاغل همچون دامداری، زراعت، شکار، ماهیگیری و باغبانی است.

همچنین آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی عبارتند از آئول ( آبادی ) قزاق، خویشاوندی قزاق های آئول، زبان آوری، آلات موسیقی ملی قزاق، ازدواج و تشکیل خانواده، مهمان نوازی، برگزاری جشن های ملی و قومی، مراسم تشییع جنازه.۲۲۷ که به اهم آداب روسوم مردم اشاره می شود.

احترام به بزرگان - یکی دیگراز ویژگی های مثبت مردم قزاق است، که این ویژگی هنوز نیز در بین مردم مرسوم است.

یکی از سنتهای بسیار پسندیده مردم قزاقستان از دوران کهن تا به امروز حس همیاری و کمک به یکدیگر است که کمک های مالی «ژولو»، (Zhylu) از نمونه های بارز حس نوع دوستی و کمک به همنوعان خود است. به این معنی که اگر در بلایای طبیعی به کسی خسارت مالی وارد شود خویشان، اقوام یا همسایگان به

۲۲۶ فرهنگ قزاقستان: سنن؛ آداب و رسوم و آیین، س، قالیف، م، ورازایف، اسماعیلوا، آلماتی « راوان » ۱۹۹۴، ترجمه حاجی محمد شادکام http://jake66.blogfa.com/post-16.aspx

۲۲۷ همان

251

فرد خسارت دیده حیوان (گاو، گوسفند و یا شتر)، لباس و هر چیز مورد نیاز داده می‌شود تا بتواند به زندگی ادامه دهد.۲۲۸

مراسم جشن قزاق ها به مناسبت تولد و تربیت پسر

از دیر باز تا کنون تولد فرزند مذکر در بین قزاق ها اتفاقی میمون و خوشایند بوده است، به همین خاطر قزاق استپ نشین برای این هدیه خدادادی در برهه های مختلف رشد و نمو پسر و از بدو تولد تا دوران ازدواج مراسم و جشن های مختلفی برگزار می کرده اند که بسیاری از این مراسم و جشن ها هنوز در بین مردم قزاقستان بخصوص در بین مردم روستایی رواج دارد که شاید بتوان اهمیت و تکریم فرزند پسر در بین مردم قزاقستان را ناشی از زندگی صحرا نشینی و کوچ نشینی و شغل کشاورزی و دامداری آنها در گذشته دانست که چنین زندگیی نیروی کار قوی را می طلبید که معمولا پسران بیش از دختران برای انجام کارهای خشن و تأمین نیازمندی های زندگی سخت عشایری آنها مناسب بوده است و از سوی دیگر شجره نامه و نسل هر خانواده و هر قبیله از طریق مردان تعیین می شده است، لذا با تولد فرزند پسر برایشان نوید افزایش نیروی کار را می داد، پس تولد فرزند پسر از تولد دختر برایشان شادی آفرین تر و میمون تر بوده است. بنا بر سنت دیرینه قزاق ها با تولد فرزند هر خانواده بنا بر وسع و توان مالی و در شأن خانوادی خود از فامیل، اقوام و کسانی که در نزدیکی آنها زندگی می کرده اند و گاه از ساکنین دورتردعوت به عمل می آمد و با پذیرایی از آنها با عذاهای متنوع محلی و گوشت اسب تولد فرزند اعلام می شد. در این مراسم بزرگ قبیله نامگذاری فرزند را انجام می داد و شرکت کنندگان در این مراسم نیز با برپایی شعر خوانی و مشاعره، برگزاری مسابقه های سنتی و آوازخوانی خود را در شادی پدر و مادر فرزند شریک می کردند.

پس از برپایی میهمانی و نامگذاری فرزند متولد شده مراسم دیگری به نام "بسیکه سالو" برای خواباندن نوزاد در گهواره با این آرزوی که او زودتر بزرگ شود و به مانند یک پهلوان سالم و قوی گردد، این مراسم معمولا بین ۳ تا ۵ روز بعد از افتادن بند نوزاد برگزار می‌شود.

مراسم "توساو کسو" - برای اولین گام کودک برگزار می‌شود و "آتقا اوتیرغیزی" - برای سوار کردن پسر بر اسب و ختنه کردن فرزند پسر در سنین ۵ تا ۷ سالگی برگزار می‌شود که در این مراسم ملا و مرشد محل را دعوت می کردند تا مراسم ختنه کردن فرزند را انجام دهد.«کوکونان شوگارو» - مراسمی است که در

،(سنت و رسوم) 228O6bIua

http://visitkazakhstan.kz/ru/about/78/?print

252

چهلمین روز تولد کودک انجام می شود، این مراسم نوزاد را در ۴۰ قاشق آب حمام می کنند.، همچنین این مراسم در گرفتن مو و ناخن کودک برای اولین بار گرفته می شود.

مراسم عروسی

درفرهنگ و آداب و رسوم قزاقی، جوانان تا هفت نسل نمی تواند با فامیل و نزدیکان خود ازدواج کنند و تنها می توانند با افرادی از قبیله و خانواده های دیگر ازدواج کنند که این امر شاید بدلیل رعایت بهداشت در تولد فرزندان سالم بوده است که البته این رسم امروزه در بین مردم قزاقستان بخصوص در بین شهرنشینان کمتر مورد توجه قرار دارد.

پسرهای قزاق معمولا در سن ۱۴ سالگی و دختران عموما در سن ۱۳ سالگی ازدواج می کرده اند که هر چند امروزه ممکن است جوانان درسنین بالاتر ازدواج کنند ولی ازدواج درسن زیر ۲۰ سال تقریبا مرسوم است که بنا بر اعتقاد قزاق ها ازدواج جوانان در ابتدای سن جوانی از انحراف و فساد اخلاقی آنها جلوگیری می کند.

هنوز یکی از جشن ها و مراسم مهم خانواده قزاق عروسی فرزندان و جوانان خود می باشد که اولین مرحله عروسی داماد برادر بزرگتر خود را با شیرینی و هدایا نزد دختر مورد نظر خود می‌فرستد تا دختر را برای برادر خود خواستگاری کند، در صورت موافقت دختر و خانواده او در مرحله بعد شب قبل از عروسی داماد به همراه کسی که دختر را برای او خواستگاری کرده است و تعدادی از اقوام نزدیک (مجموعا ۵ یا ۷ نفر) همراه با هدایای ارزشمندی برای دیدن عروس به خانه او می‌روند، البته کسی که خواستگاری را انجام داده است نیز از دریافت هدیه از طرف خانواده عروس بی نصیب نمی ماند، از طرف خانواده داماد انگشتری به انگشت عروس می کنند، پس از آن مراسم عقد برگزار می‌شود که در مراسم عقد "دومبرا" (اسباب موسیقی ملی) می نوازند و ترانه های ملی "توی باستار" ( آغاز جشن ) خوانده می شود، نزدیکان داماد به رقص و پایکوبی می‌پردازند و شربتی که از آب شکر و کمی نمک درست شده است توسط عروس و داماد از میهمانان پذیرایی می‌کنند در این جلسه زمان برگزاری مراسم جشن عروسی توسط بزرگان حاضرتعیین می شود. یکی از رسومات مراسم ازدواج بستن پیشانی بند نوار مانند بر پیشانی عروس به نشانی پایان تنهایی و آغاز زندگی زناشویی است. در دوران قدیم که قزاق ها در یورت (چادرهای قزاقی) زندگی می کردند در پشت پورت خانواده پسر یورت دیگری برپا می کردند تا عروس و داماد در آن زندگی کنند و در اولین گام ورود عروس و داماد به یورت باید با پای راست وارد آن شوند تا زندگی آنها با سلامت و موفقیت ادامه یابد. بر اساس این رسم دیرینه امروزه نیز خانواده ها در حد توان خود در تأمین مسکن فرزندان خود هنگام ازدواج کمک می کنند.

253

در دوران قدیم، قزاق های کوچ نشین ترجیح می دادند که مراسم جشن عروسی درپایان فصل تابستان یا در فصل پاییز برگزار شود.۲۲۹

در آستانه جشن عروسی , دختران در خانه عروس جمع می شوند وشبنشینی آنها تا سحرگاه طول می کشد در این مدت دیگران مشغول تهیه غذا های جشن عروسی هستند: "باوورساق"، "شلپیک؛ شیرینی های گوناگونی و "قوورداق" درست می‌کنند.

بامداد فردا فامیل های نامزد به خانه عروس می آیند و عروس را داخل حیاط می‌برند ازجلو صف یکی از نزدیکان عروس جا می‌گیرد برادر تنی عروس بر کمر خواهر چارقد می‌بندد تا او برای شوهر زن وفادار و مطیع؛ وبرای پدر و مادر عروس مودب باشد.

بعد از آن عروس با پدرو مادرش خدا حافظی می‌کند عروس را با سر و صورت پوشانده به اطاق اصلی راهنمای می‌کنند که در آنجا قوم و خویشان و همسایگان نامزد جمع شده اند روسری عروس را با نوک "دومبرا" در می آورند و بدینگونه صورت عروس را باز می‌کنند عروس به نشانه احترام تعظیم می‌کند. میهمانان همه با هم ترانه مخصوص این مراسم "بت آشار" را می خوانند.۲۳۰

میهمان نوازی

از دوران استپ نشینی میهمان نوازی از صفات بارز قزاق ها بوده است که هنوز این ویژگی در مردم قزاق وجود دارد، تا جایی که میهمان نوازی را یکی از وظایف مقدس خود می شمارند. قزاق ها یکی از دلایل میهمان نوازی خود را توجه به احادیث و رفتار پیامبر اکرم (ص) نسبت به میهمانان می دانند. در دوران استپ نشینی و کوچ روی قزاق ها در دشت ها و بیابانهای قزاقستان سیر و سفر می کردند و در این پیمایش مسیر با دیگر کوچ روهایی که برای مدت کوتاهی در بیابان اتراق کرده بودند برخورد می‌کردند که رهروان خسته نیاز به کمی استرحت و نفس تازه کردن داشتند و ساکنین موقت نیز خود در طی مسیر همچون از راه رسیده ها درمانده خواهند شد لذا بر اساس خصلت و ویژگی های قومی، قبیله ای و کوچ نشینی وهم بر اساس دستورات اسلامی از میهمان رسیده به گرمی استقبال می کردند و تا یک ماه هیچ نام و نشانی از میهمان نمی پرسیدند.۲۳۱

،(آداب و رسوم سنتی در ارتباط با ازدواج) 229 O6bIqaH, Tpax H 06bIaH, cB3aHHble co BCTyILIeeM B6pax http://visitkazakhstan.kz/ru/about/78/?print

۲۳۰ مراسم جشن قزاق ها به مناسبت تولد پسر ترجمه و تنظیم: آیناش سیتوا ( ،(Ainash Seitova

http://kazembassy.am/?id=55&lng=1

http://kaziran.com/Pages.aspx?CatId=74

231 TpaaHuHn H 06bita, Hayp13 (mpa3[HHK BecHbI).

(رسوم و سنتهای مردم قزاقستان - O6bIIa H TpaIHIIHH Ka3 axoB,( 254

در فرهنگ قزاق میهمانان به سه نوع تقیسم می شوند. کوناک آرنائو ،"KONAK Amayy" میمان ویژه، کوناک کودایی "KONAK kudayy مسافر رهگذر که به آن مهمان خداییی می گویند از سه روز تا یک ماه می تواند مهمان باشد بدون آن که اسمی از ایشان پرسیده شود. مگر خودش بخواهد خود را معرفی کند و کودورما کوناک ،"kydyrma KONAK" میهمان غیر منتظره وقتی میهمانی به خانه یا یورت قزاق وارد می شده است میزبان از روی علاقه و رقبت بهترین غذاها و تنقلات را برای مهیمان فراهم می کرده و از او تا زمانی که بخواهد بماند پذیرایی می کردند و تا زمان حضور میهمان در اوقات فراغت شبانه روز به نوازندگی و آواز خوانی می پرداختند۲۳۲

میزبان بهترین غذای خود بنام بشبارماق که از گوشت اسب بهترین و گرانترین گوشت است تهیه می شود از میهمان پذیرایی می‌کنند، گاه برای احترام به میهمان و پذیرایی شایسته کله گوسفند را می‌پزند و در سر سفره توسط بزرگتر خانواده میزبان تقسیم می شود و اول به میزبان می دهد و بعد به سایر اعضاء داده می شود. اگر کسی به منابستی جشن بزرگی برگزار می‌کرد درب خانه خود را باز می‌گذاشت تا علاوه خویشان و اقوام سایر افراد نیز در صورت تمایل بتوانند در این جشن شرکت کنند و معمولا تکه از غذای سفره را که به آن" سارقت" می گویند به عنوان تیمن و تبرک با خود به خانه ببردند.۲۳۳.

«جول آیاق» به معنی سفر به خیر یا "توقم قاغار" به معنی زین گذاری یکی از رسوم دیرینه قزاق ها بوده است «جول آیاق» یک نوع میهمانی است که برای کسانی که قصد سفر دارند بر پا می‌شود.

پرولیک نوع دیگری از میهمانی است که برای همسایگان تازه وارد برگزار می شود، در این میهمانی، گاه میزبان علاوه بر دعوت از همسایه تازه وارد از تعدادی دیگر از همسایگان قدیمی دعوت به عمل می آورند تا ضمن احترام به میهمان تازه وارد بین او همسایگان قدیمی آشنایی به عمل آید.۲۳۴

(سنت و رسوم) 232 O6bIaH

http://visitkazakhstan.kz/ru/about/78/?print (غذاهای محلی) 233HatHoHaIbHble 6JItoIa, http://visitkazakhstan.kz/ru/about/130/ (آشپزی محلی) - Ka3axcxa KyXHI,

http://povar.ru/list/kazahskaya/ ۲۳۴ همان

255

وقتی شخصیت محبوب و مشهوری در یک خانواده ي قزاق میهمان شود و شب را در آنجا بگذراند ، فرداي آن روز مادر خانواده به نیت آن که فرزند وی نیز مثل او مرد بزرگی شود کودک خود را در محل خواب آن شخص می خواباند.