مسیحیان ارامنه در سوریه

پیش­تر اشاره شد که اساس تفرقه مسیحیان می­تواند علاوهه بر عقاید، مذهبی، قومی باشد. ارامنه، آشوری­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، کلدانی­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مارونی­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، مصادیق این تقسیم بندی مذهبی – قومیتی هستند و کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مراجع مربوط به خود را دارند.

قبلاً بیان شد که کلیسای ارمنی از «سنت گریگوری روشنگر» (Gregory the Illuminator) (زاده 257م.) ال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هام گرفته شده ‌‌‌است که در نتیجه کوشش او،«تیرداد سومِ ارمنستان»، در سال ۳۰۱ میلادی، مسیحیت را دین رسمی کشور اعلام کرد و ارمنیان را به این آیین نو فراخواند. او از خاندان سورن ایرانی بود.

در واقع، ارمنی بودن، بیش از این که وصفی برای یک مذهب مسیحی باشد، نامی تاریخی برای قوم ارمن ‌‌‌است؛ به همین جهت، ارامنه مانندهمه مسیحیان ج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هان، به چند دسته کلی: ارتدوکس (گریگوریان)، کاتولیک و پروتستان تقسیم ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌شوند.

یک درصد جمعیت سوریه را قوم ارمن تشکیل ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌دهند که اکثراً مسیحی هستند. همان­طو گه پیش­تر بیان شد، نخستین حضور ارامنه در سوریه مربوط ‌‌‌است به حمله ارمنیان به سوریه در زمان «تیگران کبیر» (Tigranes the Great) (140-55 ق.م.). در آن زمان، شهر انطاکیه به عنوان یکی از ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌چهار پایتخت امپراتوری کوتاه مدت ارمنی انتخاب شد.

در نیمه دوم قرن یازدهم، ارمنستانِ تحت حکومت بیزانس، توسط ترکان سلجوقی فتح شد. اکثر ارامنه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مهاجرت کردند و در «کیلیکیه» (شمال­غرب سوریه)، متمرکز شدند و پادشاهی ارمنی کیلیکیه را تأسیس کردند.

در جریان نسل کشی ارامنه توسط امپراتوری عثمانی، بیش از یک میلیون ارمنی کشته و صد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها هزار نفر از ارمنستان تاریخی آواره شدند. اعراب بومی از پناه دادن و حمایت از ارامنه تحت تعقیب دریغ نکردند. اعراب و ارمنی­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به طور سنتی روابط خوبی داشتند، به ویژه پس از پناه دادن به ارامنه در جریان نسل کشی ارامنه.

نام کلیسای ارمنی چهل شهید در حلب برای اولین بار در سال 1476 ذکر شده ‌‌‌است . در سال 1624 در نتیجهء رشد فزاینده جمعیت ارمنی ساکن و زوار ارمنی ، حوزه اسقفی شروع به ساخت محله ای نزدیک کلیسا نمود که نام اصلیش  تا به امروز «هوکدون» (Hokedun)؛ یعنی « خانه روحانی » ‌‌‌است . این محل به عنوان اقامتگاهی برای زوار ارمنی بر سر راه بیت المقدس عمل می نمود.

جمعیت بزرگ مسیحی حلب با هجوم پناهندگان مسیحی ارمنی و آشوری در اوایل قرن بیستم و پس از نسل کشی ارامنه و نسل کشی آشوریان در سال 1915 افزایش یافت. در سال 1944، جمعیت حلب حدود 325000 نفر بود که 112110 نفر (34.5%) مسیحی بودند که در میان آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها 60200 نفر؛ یعنی تقریباً نیمی از آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ارمنی بودند.

گروه­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از ارامنه نیز در قامشلی، دمشق، لاذقیه، الحسکه، تل ابیض، رقه و در شهرک­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مرزی دیرالزور (کَسَب و یعقوبیه) ساکن هستند. در بحران اخیر سوریه، کسب و یعقوبیه که از مراکز اصلی ارمنی­نشین بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، مورد حمله اسلام­گرایان تندرو قرار گرفته و غارت شده و در حال حاضر خالی از سکنه ارمنی شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.[33]

رهبران کلیسای ارمنی سوریه در لبنان زندگی می کنند. امروزه 150000 گریگوری ارمنی-سوری و 20000 کاتولیک عمدتاً در حلب، جزیره و لاذقیه زندگی می کنند. دو اسقف کاتولیک ارمنی وجود دارد. عبادت ارامنه بر اساس سنت ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اورشلیم، «کاپادوکیه» (Katpatuka)[34] و بیزانس ‌‌‌است.

اکثریت ارامنه ارتدوکس (حواری)، تابع کلیسای ارمنی کریگوری در ارمنستان هستند. در سوریه، ارامنه ارتدوکس، تابع یکی از ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌چهار حوزه اسقفی حلب، دمشق، الجزیره (قامیشلی) هستند.

ارامنه انجیلی که ارامنه پروتستان هم خوانده می شوند، تابع «اتحادیه کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های انجیلی ارمنی»(Union of the Armenian Evangelical Churches) هستند که بخشی از کلیسای انجیلی ارمنی خاورمیانه ‌‌‌است.

باید توجه داشت که در حال حاضر، در منطقه شام، برای مسحیان ارمنی، لبنان، اهمیت بیشتری دارد و میزبان جمعیت کثیری از ارامنه ‌‌‌است؛ خصوصاً در منطقه «آنتِلیاس» (Antelias).

کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ارمنی ارتدوکس سوریه به تفکیک ‌‌‌استان عبارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند از:

• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حلب: «چهل شهید»، «جورج» (George)، « گریگور لوساوریچ» (Krikor Lusavorich)، «مادر مقدس» (Holy Mother)، « ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاگوپ» (Hagop)
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌لاذقیه: سه کلیسا به نام «آسدوادزادزین» (Asdvadzadzin) در لاذقیه، کَسِب و نزدیکی کَسِب. سه کلیسای دیگر نیز به نام «چاپِل ارمنی» (Armenian Chapel) در روستا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اطراف کَسِب هست. کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های «هریپسیمه» (Hripsime) و «مادر» (Anna) نیز در روستای یاکوبیا (یعقوبیه) قرار دارند. کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های. «جورج» در روستای «قِنمیه» (Ghnemiyeh) و «‌‌‌استپانوس» (Stepanos) در روستای «آرامو» (Aramo) هستند.
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رقه و دیرالزور: کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های این دو ‌‌‌استان تابع کلیسای حلب هستند و عبارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند از: کلیسای یادبود«شهدای نسل کشی ارامنه»، «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاروتیون» (Harutyun) در روستای «مارگاد» (Margadeh)، «آسدوادزادزین» (Asdvadzadzin)، «خاچ» (Khach) در «تل ایباد»
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الحسکه: کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های این ‌‌‌استان تابع حوزه اسقفی الجزیره هستند و عبارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند از: «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاگوپ» (Hagop) در قامیشلی، دو کلیسا به نام «آسدوادزادزین» (Asdvadzadzin) در مالکیه و رآس العین، «هوانس گاراپت» (Hovhannu Garabed)
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دمشق : کلیسای «سارکیس» (Sarkis)

کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ارامنه کاتولیک:

• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حلب: کلیسای «مادر» در خیابان «تیلِل» (Tilel)، «منجی مقدس» (The Holy Saviour) در منطقه «سلیمانیه»، «تثلث» (Trinity) در «المیدان»، «Holy Cross» (صلیب مقدس) در «اوروبه» (Ouroubeh)، «بانوی بشارت­دهنده­مان» (Our Lady of Annunciation) در منطقه «شیخ مقصود»
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌لاذقیه: دو کلیسای ارمنی کاتولیک در لاذقیه در کَسِب و تابع حلب هستند: کلیسای «میکائیل»  و «بانوی ایده­مان» (Our Lady of the Assumption)
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حسکه و دیرالزور: «یوسف مقدس» در قامیشلی که تابع الجزیره ‌‌‌است و «خانواده مقدس» (Sainte Famille) در الحسکه و « گریگور لوساوریچ » (Gregory the Illuminator) در دیرالزور.
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رقه: « شهید مقدس » (Holy Martyrs)
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دمشق: «نوتردام» (Notre-Dame)

کلیسا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ارامنه پروتستان (انجیلی/ اونجلیکن/ Evangelical):

• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حلب: «امانوئل» (Emmanuel)،«بیت ایل» (Bethel)، «مسیح» و «شهید»
• ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌لاذقیه: کلیسای «تثلیث» در کَسِب
• چند دیر نیز در حلب وجود دارد: صومعه « خواهران باکره مقدس » (The Immaculate Conception Sisters) در منطقه «عزیزیه»، «وارتانانتس» (Vartanants) در «المیدان» و « پدران مخیتاریست » (The convent of Mekhitarist Fathers)نزدیک محله «سیریاک» (Syriac)

پاورقی

• [34] . ‌‌‌منطقه ب‌‌‌استانی – مسیحی در قلب ترکیه که امروزه «نوشهر» نام دارد.