جمعیت ایرانیان و پراکندگی آن در یمن: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
=== ویرایش و بازبینی :نرگس شکوری === | === ویرایش و بازبینی :نرگس شکوری === | ||
حضور ایرانیان در یمن، نهتنها به دوره معاصر و روابط دیپلماتیک محدود نمیشود، بلکه ریشه در تحولات ژئوپولیتیکی، فرهنگی و اجتماعی ادوار مختلف دارد. از اعزام سپاه وهرز دیلمی در دوره ساسانی، تا شکلگیری گروههایی چون «ابناء الفرس»، و مهاجرتهای علمی و تجاری قرون اسلامی، ایرانیان همواره بخشی از بافت اجتماعی و قومی یمن بودهاند. | حضور ایرانیان در یمن، نهتنها به دوره معاصر و روابط دیپلماتیک محدود نمیشود، بلکه ریشه در تحولات ژئوپولیتیکی، فرهنگی و اجتماعی ادوار مختلف دارد. از اعزام سپاه وهرز دیلمی در دوره ساسانی، تا شکلگیری گروههایی چون «ابناء الفرس»، و مهاجرتهای علمی و تجاری قرون اسلامی، ایرانیان همواره بخشی از بافت اجتماعی و قومی یمن بودهاند. | ||
=== پیشینه تاریخی جمعیت ایرانیان === | === پیشینه تاریخی جمعیت ایرانیان === | ||
نخستین موج حضور ایرانیان در یمن طبق منابع اسلامی و فارسی، به اعزام سپاه ساسانی در حدود قرن ششم میلادی بازمیگردد؛ زمانی که به فرمان خسرو انوشیروان، وهرز دیلمی برای مقابله با اشغالگران حبشی به یمن اعزام شد. سپاهیان ایرانی پس از پیروزی، در مناطق جنوبی یمن مستقر شدند و فرزندان آنان با عنوان «ابناء» شناخته شدند که در تحولات مذهبی و سیاسی یمن، بهویژه در پذیرش اسلام و تشکیل حکومت زیدی نقش فعالی داشتند (دلبری، | نخستین موج حضور ایرانیان در یمن طبق منابع اسلامی و فارسی، به اعزام سپاه ساسانی در حدود قرن ششم میلادی بازمیگردد؛ زمانی که به فرمان خسرو انوشیروان، وهرز دیلمی برای مقابله با اشغالگران حبشی به یمن اعزام شد. سپاهیان ایرانی پس از پیروزی، در مناطق جنوبی یمن مستقر شدند و فرزندان آنان با عنوان «ابناء» شناخته شدند که در تحولات مذهبی و سیاسی یمن، بهویژه در پذیرش اسلام و تشکیل حکومت زیدی نقش فعالی داشتند<ref>حسینیبیان، م. (۱۴۰۳). تأثیر تمدن ایرانیان بر نفوذ و گسترش اسلام در یمن. قم: انتشارات صدفیاب، قابل بازیابی از https://www.ibna.ir/news/511902</ref><ref>دلبری، ش. (۱۳۸۹). ایرانیان آزاده در یمن. ''فصلنامهٔ فقه و تاریخ تمدن، ۶''(۲۴)، ۵۲–۷۳، قابل بازیابی از https://sid.ir/paper/193915/fa</ref>. | ||
در قرن دهم میلادی، طبق گزارشهای مقدسی و ابن حوقل، ایرانیان بخش قابلتوجهی از جمعیت بندر عدن را تشکیل میدادند و در رقابت تجاری با بنادر ایرانی چون سیراف و هرمز نقش برجستهای ایفا میکردند | در قرن دهم میلادی، طبق گزارشهای مقدسی و ابن حوقل، ایرانیان بخش قابلتوجهی از جمعیت بندر عدن را تشکیل میدادند و در رقابت تجاری با بنادر ایرانی چون سیراف و هرمز نقش برجستهای ایفا میکردند<ref>Bonnefoy, L. (2018). Migrants, Merchants and Refugees. In ''Yemen and the World: Beyond Insecurity''. Oxford University Press. https://academic.oup.com/book/4355/chapter/146294694</ref>. همچنین نامهای فارسی در میان فرمانداران و بزرگان یمن آن دوره دیده میشود که نشانگر پیوندهای قومی و زبانی پایدار بوده است. | ||
=== جمعیت ایرانیان در دوره معاصر === | === جمعیت ایرانیان در دوره معاصر === | ||
در دوران جدید، جامعه ایرانیان یمن عمدتاً متشکل از اقشار زیر بوده است: | در دوران جدید، جامعه ایرانیان یمن عمدتاً متشکل از اقشار زیر بوده است: | ||
* دیپلماتهای مستقر در | * دیپلماتهای مستقر در صنعا و عدن؛ | ||
* بازرگانان، بهویژه در | * بازرگانان، بهویژه در واردات تجهیزات سبک و داروسازی؛ | ||
* استادان و مدرسان زبان | * استادان و مدرسان زبان فارسی در دانشگاه صنعا؛ | ||
* خانوادههایی با تبار | * خانوادههایی با تبار ایرانی که در مناطق حضرموت و شبوه زندگی میکنند. | ||
پیش از آغاز بحران داخلی یمن در سال ۲۰۱۴، جمعیت ایرانیان این کشور حدود ۱۵۰۰ نفر تخمین زده شده بود. با شدتیافتن درگیریها، این جمعیت بهشدت کاهش یافته و طبق برآورد مؤسسات مهاجرتی و نهادهای فرهنگی، در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳ میلادی)، تعداد ایرانیان مقیم یمن به کمتر از ۵۰ نفر رسیده است<ref>Iranian Diaspora Bibliography. (2024). ''An International Bibliography of the Iranian Diaspora''.Academia.edu. https://www.academia.edu/121064340</ref>. | |||
دلایل کاهش ایرانیان در این کشور عبارتند از: | |||
* شرایط جنگی و ناامنی شهری؛ | |||
* توقف فعالیتهای آموزشی و فرهنگی؛ | |||
* محدودیتهای اقامت و سرمایهگذاری؛ | |||
* انزوای سیاسی و کاهش فعالیتهای رسمی دیپلماتیک. | |||
برخی گزارشهای عربی - بومی نیز از تداوم محدود فعالیت ایرانیان در حوزه فرهنگی سخن گفتهاند؛ از جمله تأسیس داروخانهای قدیمی در عدن توسط ایرانیتباری به نام نوشیر تانجری، که بهعنوان بازمانده نمادین جامعه ایرانی شناخته میشود<ref>همشهری آنلاین. (۱۳۹۲، اردیبهشت ۲۴). آشنایی با تنها ایرانی ساکن عدن، قابل بازیابی از https://www.hamshahrionline.ir/news/214211</ref><ref> Marfatia, M. (2020). The Benevolent Businessmen From Aden Parsi Khabar, Available for | |||
https://parsikhabar.net/history/the-benevolent-businessmen-from-aden/23201</ref>. | |||
=== پراکندگی جغرافیایی === | === پراکندگی جغرافیایی === | ||
ایرانیان پیش از بحرانهای اخیر در مناطق مختلف یمن ساکن بودند، از جمله: | ایرانیان پیش از بحرانهای اخیر در مناطق مختلف یمن ساکن بودند، از جمله: | ||
* '''صنعا''': محل فعالیتهای | * '''صنعا''': محل فعالیتهای دیپلماتیک و آموزش زبان فارسی؛ | ||
* '''عدن''': با مرکزیت محله «الفرس»، | * '''عدن''': با مرکزیت محله «الفرس»، محل سکونت قدیمی ایرانیان؛ | ||
* '''حضرموت، شبوه، تعز''': محل زندگی خانوادههای | * '''حضرموت، شبوه، تعز''': محل زندگی خانوادههای ایرانیتبار؛ | ||
* '''روستای ابناء در سنحان''': با حافظه تاریخی از نسل ایرانی | * '''روستای ابناء در سنحان''': با حافظه تاریخی از نسل ایرانی. | ||
در حال حاضر، اغلب ایرانیان ساکن در صنعا حضور دارند و حضور در عدن به شکل نمادین و فردی باقی مانده است. تنها نشانههای فرهنگی باقیمانده شامل داروخانهها، اسامی خیابانها، و آثار فارسی موجود در برخی کتابخانههای صنعاست | در حال حاضر، اغلب ایرانیان ساکن در صنعا حضور دارند و حضور در عدن به شکل نمادین و فردی باقی مانده است. تنها نشانههای فرهنگی باقیمانده شامل داروخانهها، اسامی خیابانها، و آثار فارسی موجود در برخی کتابخانههای صنعاست<ref>شبکه آلتاورا(2021)، الآثار الثقافيه الإيرانيه فی اليمن: موروثات الطب والتعليم والخط، قابل بازیابی از https://www.althawranews.net/archives/709237</ref>. نمودار تاریخی جمعیت ایرانیان در یمن در جدول شماره 1 خلاصه شده است: | ||
جدول شماره 1. جمعیت ایرانیان در یمن | جدول شماره 1. جمعیت ایرانیان در یمن | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۶: | ||
=== چشمانداز آینده === | === چشمانداز آینده === | ||
با توجه به استمرار بحران انسانی در یمن، از جمله ناامنی، قحطی، و رکود خدمات شهری، چشمانداز بازگشت یا رشد جمعیت ایرانیان در این کشور در کوتاهمدت بعید به نظر میرسد. با این حال، در حوزههای فرهنگی، همچون آموزش زبان فارسی، ترجمه متون ایرانی، و همکاریهای محدود پژوهشی، بسترهای تعامل همچنان وجود دارد. در مطالعات دیاسپورا اشاره شده که جامعه ایرانی یمن برخلاف جوامع ایرانی در اروپا یا خاورمیانه فاقد ساختارهای سازمانیافته بوده و بیشتر بهصورت پراکنده و فردی فعالیت کردهاند | با توجه به استمرار بحران انسانی در یمن، از جمله ناامنی، قحطی، و رکود خدمات شهری، چشمانداز بازگشت یا رشد جمعیت ایرانیان در این کشور در کوتاهمدت بعید به نظر میرسد. با این حال، در حوزههای فرهنگی، همچون آموزش زبان فارسی، ترجمه متون ایرانی، و همکاریهای محدود پژوهشی، بسترهای تعامل همچنان وجود دارد. در مطالعات دیاسپورا اشاره شده که جامعه ایرانی یمن برخلاف جوامع ایرانی در اروپا یا خاورمیانه فاقد ساختارهای سازمانیافته بوده و بیشتر بهصورت پراکنده و فردی فعالیت کردهاند<ref>Alsudani, A. F. (2025). Yemen at the Crossroads – The Houthis, Iran, and Saudi Arabia. ''LSE Undergraduate Political Review, 8''(1), 48–56. https://upr.lse.ac.uk/articles/156/files/67f2faff8f786.pdf</ref><ref>مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. (۱۳۹۴). ایرانیان آزاده در یمن / بخش اول. <nowiki>https://www.cgie.org.ir/fa/news/39180</nowiki></ref> | ||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
نسخهٔ ۲۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۷:۱۱
نویسنده : غلامرضا لایقی
ویرایش و بازبینی :نرگس شکوری
حضور ایرانیان در یمن، نهتنها به دوره معاصر و روابط دیپلماتیک محدود نمیشود، بلکه ریشه در تحولات ژئوپولیتیکی، فرهنگی و اجتماعی ادوار مختلف دارد. از اعزام سپاه وهرز دیلمی در دوره ساسانی، تا شکلگیری گروههایی چون «ابناء الفرس»، و مهاجرتهای علمی و تجاری قرون اسلامی، ایرانیان همواره بخشی از بافت اجتماعی و قومی یمن بودهاند.
پیشینه تاریخی جمعیت ایرانیان
نخستین موج حضور ایرانیان در یمن طبق منابع اسلامی و فارسی، به اعزام سپاه ساسانی در حدود قرن ششم میلادی بازمیگردد؛ زمانی که به فرمان خسرو انوشیروان، وهرز دیلمی برای مقابله با اشغالگران حبشی به یمن اعزام شد. سپاهیان ایرانی پس از پیروزی، در مناطق جنوبی یمن مستقر شدند و فرزندان آنان با عنوان «ابناء» شناخته شدند که در تحولات مذهبی و سیاسی یمن، بهویژه در پذیرش اسلام و تشکیل حکومت زیدی نقش فعالی داشتند[۱][۲].
در قرن دهم میلادی، طبق گزارشهای مقدسی و ابن حوقل، ایرانیان بخش قابلتوجهی از جمعیت بندر عدن را تشکیل میدادند و در رقابت تجاری با بنادر ایرانی چون سیراف و هرمز نقش برجستهای ایفا میکردند[۳]. همچنین نامهای فارسی در میان فرمانداران و بزرگان یمن آن دوره دیده میشود که نشانگر پیوندهای قومی و زبانی پایدار بوده است.
جمعیت ایرانیان در دوره معاصر
در دوران جدید، جامعه ایرانیان یمن عمدتاً متشکل از اقشار زیر بوده است:
- دیپلماتهای مستقر در صنعا و عدن؛
- بازرگانان، بهویژه در واردات تجهیزات سبک و داروسازی؛
- استادان و مدرسان زبان فارسی در دانشگاه صنعا؛
- خانوادههایی با تبار ایرانی که در مناطق حضرموت و شبوه زندگی میکنند.
پیش از آغاز بحران داخلی یمن در سال ۲۰۱۴، جمعیت ایرانیان این کشور حدود ۱۵۰۰ نفر تخمین زده شده بود. با شدتیافتن درگیریها، این جمعیت بهشدت کاهش یافته و طبق برآورد مؤسسات مهاجرتی و نهادهای فرهنگی، در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳ میلادی)، تعداد ایرانیان مقیم یمن به کمتر از ۵۰ نفر رسیده است[۴].
دلایل کاهش ایرانیان در این کشور عبارتند از:
- شرایط جنگی و ناامنی شهری؛
- توقف فعالیتهای آموزشی و فرهنگی؛
- محدودیتهای اقامت و سرمایهگذاری؛
- انزوای سیاسی و کاهش فعالیتهای رسمی دیپلماتیک.
برخی گزارشهای عربی - بومی نیز از تداوم محدود فعالیت ایرانیان در حوزه فرهنگی سخن گفتهاند؛ از جمله تأسیس داروخانهای قدیمی در عدن توسط ایرانیتباری به نام نوشیر تانجری، که بهعنوان بازمانده نمادین جامعه ایرانی شناخته میشود[۵][۶].
پراکندگی جغرافیایی
ایرانیان پیش از بحرانهای اخیر در مناطق مختلف یمن ساکن بودند، از جمله:
- صنعا: محل فعالیتهای دیپلماتیک و آموزش زبان فارسی؛
- عدن: با مرکزیت محله «الفرس»، محل سکونت قدیمی ایرانیان؛
- حضرموت، شبوه، تعز: محل زندگی خانوادههای ایرانیتبار؛
- روستای ابناء در سنحان: با حافظه تاریخی از نسل ایرانی.
در حال حاضر، اغلب ایرانیان ساکن در صنعا حضور دارند و حضور در عدن به شکل نمادین و فردی باقی مانده است. تنها نشانههای فرهنگی باقیمانده شامل داروخانهها، اسامی خیابانها، و آثار فارسی موجود در برخی کتابخانههای صنعاست[۷]. نمودار تاریخی جمعیت ایرانیان در یمن در جدول شماره 1 خلاصه شده است:
جدول شماره 1. جمعیت ایرانیان در یمن
| دوره تاریخی | تخمین جمعیت ایرانیان | مراکز اصلی پراکندگی |
| قرن ۱۰ میلادی | صدها نفر | بندر عدن، حضرموت |
| دوره قاجار | نامشخص | صنعا، تعز، عدن |
| قبل از ۲۰۱۴ | ~۱۵۰۰ نفر | صنعا، عدن، حضرموت، ساحل دریای سرخ |
| پس از بحران ۲۰۱۴ | کمتر از ۵۰ نفر | فقط صنعا، اندکی در عدن |
چشمانداز آینده
با توجه به استمرار بحران انسانی در یمن، از جمله ناامنی، قحطی، و رکود خدمات شهری، چشمانداز بازگشت یا رشد جمعیت ایرانیان در این کشور در کوتاهمدت بعید به نظر میرسد. با این حال، در حوزههای فرهنگی، همچون آموزش زبان فارسی، ترجمه متون ایرانی، و همکاریهای محدود پژوهشی، بسترهای تعامل همچنان وجود دارد. در مطالعات دیاسپورا اشاره شده که جامعه ایرانی یمن برخلاف جوامع ایرانی در اروپا یا خاورمیانه فاقد ساختارهای سازمانیافته بوده و بیشتر بهصورت پراکنده و فردی فعالیت کردهاند[۸][۹]
نیز نگاه کنید به
ایرانیان و انتشار دین اسلام در چین؛ ایرانیان مقیم آرژانتین؛ ایرانیان مقیم در مالی؛ ايرانيان مقيم اسپانیا؛ ایرانیان مقیم در اتیوپی؛ ایرانیان مقیم سیرالئون؛ ایرانیان مقیم در قطر؛ ایرانیان مقیم تایلند؛ ایرانیان مقیم ژاپن؛ ایرانیان مقیم سودان؛ ایرانیان مقیم بنگلادش
منابع
- Bosworth, C. E. (1983). Abnāʾ. Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 3, pp. 226–228. https://www.iranicaonline.org/articles/abna-term
- Bonnefoy, L. (2018). Migrants, Merchants and Refugees. In Yemen and the World: Beyond Insecurity. Oxford University Press. https://academic.oup.com/book/4355/chapter/146294694
- Iranian Diaspora Bibliography. (2024). An International Bibliography of the Iranian Diaspora. Academia.edu. https://www.academia.edu/121064340
- Alsudani, A. F. (2025). Yemen at the Crossroads – The Houthis, Iran, and Saudi Arabia. LSE Undergraduate Political Review, 8(1), 48–56. https://upr.lse.ac.uk/articles/156/files/67f2faff8f786.pdf
- Al-Thawra Net. (2021). الآثار الثقافية الإيرانية في اليمن: موروثات الطب والتعليم والخط. https://www.althawranews.net/archives/709237
· Marfatia, M. (2020). The Benevolent Businessmen From Aden. Parsi Khabar.
https://parsikhabar.net/history/the-benevolent-businessmen-from-aden/23201
- حسینیبیان، م. (۱۴۰۳). تأثیر تمدن ایرانیان بر نفوذ و گسترش اسلام در یمن. قم: انتشارات صدفیاب. https://www.ibna.ir/news/511902
- دلبری، ش. (۱۳۸۹). ایرانیان آزاده در یمن. فصلنامهٔ فقه و تاریخ تمدن، ۶(۲۴)، ۵۲–۷۳. https://sid.ir/paper/193915/fa
- مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. (۱۳۹۴). ایرانیان آزاده در یمن / بخش اول. https://www.cgie.org.ir/fa/news/39180
· همشهری آنلاین. (۱۳۹۲، اردیبهشت ۲۴). آشنایی با تنها ایرانی ساکن عدن.
https://www.hamshahrionline.ir/news/214211
- ↑ حسینیبیان، م. (۱۴۰۳). تأثیر تمدن ایرانیان بر نفوذ و گسترش اسلام در یمن. قم: انتشارات صدفیاب، قابل بازیابی از https://www.ibna.ir/news/511902
- ↑ دلبری، ش. (۱۳۸۹). ایرانیان آزاده در یمن. فصلنامهٔ فقه و تاریخ تمدن، ۶(۲۴)، ۵۲–۷۳، قابل بازیابی از https://sid.ir/paper/193915/fa
- ↑ Bonnefoy, L. (2018). Migrants, Merchants and Refugees. In Yemen and the World: Beyond Insecurity. Oxford University Press. https://academic.oup.com/book/4355/chapter/146294694
- ↑ Iranian Diaspora Bibliography. (2024). An International Bibliography of the Iranian Diaspora.Academia.edu. https://www.academia.edu/121064340
- ↑ همشهری آنلاین. (۱۳۹۲، اردیبهشت ۲۴). آشنایی با تنها ایرانی ساکن عدن، قابل بازیابی از https://www.hamshahrionline.ir/news/214211
- ↑ Marfatia, M. (2020). The Benevolent Businessmen From Aden Parsi Khabar, Available for https://parsikhabar.net/history/the-benevolent-businessmen-from-aden/23201
- ↑ شبکه آلتاورا(2021)، الآثار الثقافيه الإيرانيه فی اليمن: موروثات الطب والتعليم والخط، قابل بازیابی از https://www.althawranews.net/archives/709237
- ↑ Alsudani, A. F. (2025). Yemen at the Crossroads – The Houthis, Iran, and Saudi Arabia. LSE Undergraduate Political Review, 8(1), 48–56. https://upr.lse.ac.uk/articles/156/files/67f2faff8f786.pdf
- ↑ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. (۱۳۹۴). ایرانیان آزاده در یمن / بخش اول. https://www.cgie.org.ir/fa/news/39180