روابط خارجی سودان و اتیوپی: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی « === مناقشات میان جمهوری سودان و اتیوپی === تا سال 1991م. (1370هـ.ش) روابط جمهوری سودان با اتیوپی، به علت چندین عامل، از جمله موارد زیر، تیره بود. نخست اختلافات‌ایدئولوژیک دو کشور بود.هایله‌سلاسی، امپراتور مسیح اتیوپی با اسرائیل روابط نزدیکی داشت...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
تا سال 1991م. (1370هـ.ش) روابط جمهوری [[سودان]] با [[اتیوپی]]، به علت چندین عامل، از جمله موارد زیر، تیره بود. | |||
نخست اختلافات ایدئولوژیک دو کشور بود.هایله‌سلاسی، امپراتور مسیح [[اتیوپی]] با اسرائیل روابط نزدیکی داشت که خوش آیند [[سودان]] نبود. در سال 1974م. (1353هـ.ش) منگیستو هایله ماریام، با یک کودتای مارکسیستی، هایله‌سلاسی را سرنگون کرد و قدرت را در [[اتیوپی]] به دست گرفت و نظام حکومتی این کشور را به جمهوری دمکراتیک خلق تبدیل کرد. منگیستو‌هایله‌ماریام، دارای‌گرایش‌های سوسیالیستی بود و به همین دلیل روابط بسیار نزدیکی با [[مسکو]] و [[کوبا]] برقرار کرد. درحالی‌که دولت جعفر نُمَیری در [[سودان]]، به غرب تمایل داشت. در این بازه زمانی هم، گرایش‌های دو کشور به شرق و غرب آنها را از یکدیگر دور می‌کرد. | |||
دوّم اینکه دو کشور با یکدیگر اختلافات ارضی و مرزی داشتند. در سال 1965م. (1344هـ.ش) کمیسیون مشترکی برای حلّ این اختلافات تشکیل شد. در سال‌های 1966م. (1345هـ.ش) و 1969م. (1348هـ.ش) مذاکرات دو کشور منجربه امضای موفقتنامه‌ای خصوص شد که نتوانست اختلافات ارضی و مرزی دو کشور را حل کند. | |||
سوّم اینکه دو کشور از مخالفان یکدیگر حمایت می‌کردند. دولت [[اتیوپی]] از جنبش جنوب [[سودان]] حمایت می‌کرد. دولت [[سودان]] نیز از مبارزان اریتره پشتیبانی می‌نمود. این حمایت‌ها برای هر دو کشور مشکلاتی اقتصادی نیز به دنبال داشت. از سوی دیگر، حمایت‌های مذکور جنگ داخلی را در [[سودان]] و [[اتیوپی]] تشدید می‌کرد و موجب به راه افتادن موج جدیدی از آوارگان می‌شد و همین امر، هزینه‌هایی را برای دو کشور‌ایجاد می‌کرد. به همین دلیل دو کشور در سال 1972م. (1351هـ.ش) موافقتنامه‌ای امضا کردند که براساس آن [[اتیوپی]] متّعهد شد که از جنبش جنوب [[سودان]] حمایت نکند. | |||
در سال 1977م. (1356هـ.ش) دولت [[اتیوپی]] حملات شدیدی را بر ضد مبارزان اریتره آغاز کرد. در نتیجه، مبارزان مجبور به فرار به داخل مرزهای [[سودان]] شدند. نیروی هوایی اتیوپی در تعقیب آنها، حریم هوایی [[سودان]] را شکست. سودان نیز حمایت خود را از مبارزان اریتره از سرگرفت. جنگ در اریتره در سال 1978م. (1357هـ.ش) نیز، ادامه یافت. در سال 1979م. (1358هـ.ش) با میانجیگری رئیس‌جمهور [[سیرالئون]]، رهبران [[اتیوپی]] و [[سودان]] با یکدیگر ملاقات نمودند. این ملاقات منجربه برقراری روابط دوستانه‌ای میان [[سودان]] و [[اتیوپی|اتیوپی]] شد. به دنبال آن، سودان اعلام کرد که تعداد آوارگان مختلف از جمله آوارگان اربتره کشور افزایش یافته است. [[سودان]] خواهان خروج این آوارگان از خاک خود بود. | |||
در 1980م. (1359هـ.ش)هایله ماریام اعلام آمادگی کرد که به [[سودان]] مسافرت و با مقامات این کشور مذاکره کند؛ مشروط بر آنکه [[سودان]] دفاتر مبارزان اریتره را در خاک خود تعطیل و از ورود آنها به خاک خود، جلوگیری کند. به دنبال اظهارات مذکور جعفر نُمَیری حمایت خود را از استقلال طلبان اریتره کم کرد و در نوامبر 1980م. (آبان ماه1359) وارد آدیس‌آبابا پایتخت [[اتیوپی]] شد. در پایان مذاکرات شش روزه، رهبران دو کشور در بیانیه مشترکی اعلام کردند که به هیچ‌گونه اعمال «خرابکارانه»ای برضد یکدیگر متوسّل نخواهند شد. در سال 1981م. (1360هـ.ش) رهبر [[اتیوپی]] از [[خارطوم]] دیدار کرد. مذاکرات وی با رهبر سودان موجب بسته شدن مرزهای دو کشور شد. در نتیجه، رفت و آمد مبارزان و انتقال اسلحه برای آنها متوقف گردید. در ژوئیه (تیر ماه) همان سال نیز تمام دفاتر مبارزان اریتره در شهرهای مختلف [[سودان]] بسته شد. نیروهای نظامی‌دو کشور نیز در مرزها مستقر شدند و از ارسال هرگونه تدارکات نظامی‌از [[سودان]] به اریتره، جلوگیری گردید. | |||
در | با این حال، جنگ در اریتره و جنوب [[سودان]] ادامه یافت. سوارالذّهب تصمیم گرفت که مبارزان جنوب را سرکوب کند. برای این منظور در سال 1986م. (1365هـ.ش) صادق المهدی، نخست وزیر [[سودان]] با‌هایله ماریام، رهبر [[اتیوپی]] ملاقات کرد. به دنبال این دیدار دو کشور بار دیگر موافقت کردند که از حمایت مخالفان یکدیگر دست بردارند. | ||
در | در سال 1991م. (1370هـ.ش) ملس زناوی،هایله ماریام را سرنگون و قدرت را در [[اتیوپی]] در دست گرفت. وی با استقلال اریتره موافقت نمود و به این‌‌ترتیب مشکل عمده‌ای که باعث تیرگی روابط دو کشور شده بود از میان رفت. پس از آن روابط دو کشور روبه بهبودی نهاد تا جایی که در اکتبر 1991م. (مهرماه 1370هـ.ش) ملس زناوی، رئیس‌جمهور [[اتیوپی]] و عمرالبشیر، رئیس‌جمهور [[سودان]] موافقتنامه دوستی و همکاری امضاء کردند<ref name=":12">جعفری ولدانی، اصغر(1376). «بحران در روابط سودان با همسایگان آن». اقتصاد «اطّلاعات سیاسی - اقتصادی»، شماره 125 و 126(بهمن و اسفند): 62-72.</ref>. | ||
در پی آن اعلام شد که ارتش [[اتیوپی]] به ارتش [[سودان]] کمک کرده است تا شهر پوچالا را که در تصرف جنبش آزادی‌بخش مردم [[سودان]] بود در سال 1992م.(1371هـ.ش) باز پس گیرد. این مسأله موجب شد تا یک مقام ارشد «جنبش آزادی‌بخش مردم [[سودان]]» به [[اتیوپی]] سفر کند. ملاقات، مقامات [[اتیوپی]] قول دادند که اجازه ندهند ارتش سودان از طریق خاک اتیوپی به جنوب حمله کند. با این حال ملس زناوی، رئیس‌جمهور [[اتیوپی]] روز بعد از مذاکرات یعنی در 2 ژوئیه 1992م. (دوازدهم تیرماه 1371هـ.ش) از [[خارطوم]] دیدار کرد و به دنبال آن روابط دو کشور روز به روز گسترش یافت. | |||
در | در اوایل ژوئیه 1993م. (تیر ماه 1372هـ.ش) اعلام شد که [[سودان]] و [[اتیوپی]] یک پروتکل همکاری در مسائل امنیتی، دفاعی و اقتصادی امضا کرده‌اند. به موجب این پروتکل، دو کشور متعهّد شدند که از مخالفان یکدیگر حمایت نکنند. براساس این پروتکل [[اتیوپی]]، به‌طور رسمی، به حمایت خود از «جنبش آزادی‌بخش مردم [[سودان]]» خاتمه داد.هایله ماریام به نیروهای این جنبش اجازه داده بود که از خاک [[اتیوپی]] برای حمله به ارتش سودان استفاده کند. [[سودان]] نیز به جبهه آزادی‌بخش مردم اریتره اجازه داده بود که از پایگاه‌های خود در [[سودان]] به [[اتیوپی]] حمله برد. | ||
امّا از ژانویه 1994م. (دی ماه 1372هـ.ش) روابط دو کشور بار دیگر تیره شد. زیرا وزیر امور خارجه [[اتیوپی]] «جبهه اسلامی‌ملّی [[سودان]]» به رهبری حسن التّرابی را به حمایت از افراطیون اسلامی‌اریتره متّهم کرد.ترور ناموفق حسنی مبارک، رئیس‌جمهور [[مصر]] در [[اتیوپی|اتیوپی]] نیز مزید بر علت شد. دولت [[اتیوپی در یک نگاه|اتیوپی]] [[سودان]] را متّهم به حمایت از «تروریست‌ها» کرد و اعلام نمود که سه نفر از طراحان و عاملان این‌ترور به خاک [[سودان]] پناهنده شده‌اند. [[اتیوپی|اتیوپی]] خواستار دستگیری و استرداد این افراد شد؛ امّا [[خارطوم]] از این کار خودداری نمود. | |||
به دنبال آن، دولت [[اتیوپی|اتیوپی]] تعداد اعضای سفارت خود را در خارطوم به حداقل کاهش داد و پرواز هواپیماهای سودانی به مقصد «آدیس آبابا» را لغو و تعدادی از سودانی‌های مقیم [[اتیوپی|اتیوپی]] را اخراج کرد. گذشته از این، دولت اتیوپی مورد از [[سودان]] به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت نمود و خواستار رسیدگی شورا به این مسأله شد. | |||
در همین حال، [[سودان]] تدابیر امنیتی و نظامی‌شدیدی را در مرزهای خود با [[اتیوپی]] و اریتره در پیش گرفت و بر تعداد نیروهای نظامی‌خود در مرز با این دو کشور افزود و هفت پُست مراقبت و بازرسی جدید در مرزهای خود با [[اتیوپی|اتیوپی]] ایجاد کرد. پس از آن، برخوردهای مرزی بین دو کشور رو به افزایش نهاد. در ژانویه 1996م. (دی ماه 1375هـ.ش) دولت سودان طی بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای اتیوپی به خاک [[سودان]] حمله و پُست مرزی«طایع»را اشغال کرده‌اند. بیانیه اضافه شده بود که نیروهای اتیوپی همچنین بین روزهای 28 دسامبر و اوّل ژانویه (برابر با هشتم تا یازدهم دی ماه) به پست‌های «حماریا» و «الاو» حمله کرده‌اند. | |||
به | این نخستین بار بود که خبرهای مربوط به وقوع درگیری بین دو کشور، به‌طور رسمی، تأیید می‌شد. دولت [[سودان]] به دنبال برخوردهای مذکور خواستار تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی «تجاوزات مسلحانه اتیوپی» به خاک خود شد. [[سودان]]، همچنین برای مقابله با هرگونه برخورد نظامی، بسیج عمومی‌اعلام کرد. | ||
با آغاز حملات «ائتلاف دموکراتیک ملّی [[سودان]]» از 13 ژانویه 1997م. (بیست و سوم دی ماه 1376هـ.ش) دولت سودان [[اتیوپی|اتیوپی]] را متّهم کرد که به شهرهای مرزی این کشور حمله برده است. به همین دلیل [[سودان]] شکایتی از [[اتیوپی|اتیوپی]] را تسلیم شورای امنیت سازمان ملل متحد نمود. در مقابل، وزیر امور خارجه [[اتیوپی]] گفت که کشورش در حوادث نظامی‌جاری در [[سودان]]، نقشی ندارد؛ امّا درصورت لزوم آماده استفاده از حق «دفاع از خود» می‌باشد. وی، همچنین در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتّهام‌های مطرح شده از سوی [[سودان|سودان]] را رد کرد<ref name=":12" /><ref>معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ [[سودان]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی]، ص.70-73.</ref>. | |||
== نیز نگاه کنید به == | |||
[[سیاست و حکومت سودان]]؛ [[روابط خارجی سودان]]؛ [[اهمیت ژئوپولوتیک سودان]]؛ [[روابط خارجی سودان با کشورهای همسایه]] | |||
== کتابشناسی == | |||
نسخهٔ کنونی تا ۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۸
تا سال 1991م. (1370هـ.ش) روابط جمهوری سودان با اتیوپی، به علت چندین عامل، از جمله موارد زیر، تیره بود.
نخست اختلافات ایدئولوژیک دو کشور بود.هایله‌سلاسی، امپراتور مسیح اتیوپی با اسرائیل روابط نزدیکی داشت که خوش آیند سودان نبود. در سال 1974م. (1353هـ.ش) منگیستو هایله ماریام، با یک کودتای مارکسیستی، هایله‌سلاسی را سرنگون کرد و قدرت را در اتیوپی به دست گرفت و نظام حکومتی این کشور را به جمهوری دمکراتیک خلق تبدیل کرد. منگیستو‌هایله‌ماریام، دارای‌گرایش‌های سوسیالیستی بود و به همین دلیل روابط بسیار نزدیکی با مسکو و کوبا برقرار کرد. درحالی‌که دولت جعفر نُمَیری در سودان، به غرب تمایل داشت. در این بازه زمانی هم، گرایش‌های دو کشور به شرق و غرب آنها را از یکدیگر دور می‌کرد.
دوّم اینکه دو کشور با یکدیگر اختلافات ارضی و مرزی داشتند. در سال 1965م. (1344هـ.ش) کمیسیون مشترکی برای حلّ این اختلافات تشکیل شد. در سال‌های 1966م. (1345هـ.ش) و 1969م. (1348هـ.ش) مذاکرات دو کشور منجربه امضای موفقتنامه‌ای خصوص شد که نتوانست اختلافات ارضی و مرزی دو کشور را حل کند.
سوّم اینکه دو کشور از مخالفان یکدیگر حمایت می‌کردند. دولت اتیوپی از جنبش جنوب سودان حمایت می‌کرد. دولت سودان نیز از مبارزان اریتره پشتیبانی می‌نمود. این حمایت‌ها برای هر دو کشور مشکلاتی اقتصادی نیز به دنبال داشت. از سوی دیگر، حمایت‌های مذکور جنگ داخلی را در سودان و اتیوپی تشدید می‌کرد و موجب به راه افتادن موج جدیدی از آوارگان می‌شد و همین امر، هزینه‌هایی را برای دو کشور‌ایجاد می‌کرد. به همین دلیل دو کشور در سال 1972م. (1351هـ.ش) موافقتنامه‌ای امضا کردند که براساس آن اتیوپی متّعهد شد که از جنبش جنوب سودان حمایت نکند.
در سال 1977م. (1356هـ.ش) دولت اتیوپی حملات شدیدی را بر ضد مبارزان اریتره آغاز کرد. در نتیجه، مبارزان مجبور به فرار به داخل مرزهای سودان شدند. نیروی هوایی اتیوپی در تعقیب آنها، حریم هوایی سودان را شکست. سودان نیز حمایت خود را از مبارزان اریتره از سرگرفت. جنگ در اریتره در سال 1978م. (1357هـ.ش) نیز، ادامه یافت. در سال 1979م. (1358هـ.ش) با میانجیگری رئیس‌جمهور سیرالئون، رهبران اتیوپی و سودان با یکدیگر ملاقات نمودند. این ملاقات منجربه برقراری روابط دوستانه‌ای میان سودان و اتیوپی شد. به دنبال آن، سودان اعلام کرد که تعداد آوارگان مختلف از جمله آوارگان اربتره کشور افزایش یافته است. سودان خواهان خروج این آوارگان از خاک خود بود.
در 1980م. (1359هـ.ش)هایله ماریام اعلام آمادگی کرد که به سودان مسافرت و با مقامات این کشور مذاکره کند؛ مشروط بر آنکه سودان دفاتر مبارزان اریتره را در خاک خود تعطیل و از ورود آنها به خاک خود، جلوگیری کند. به دنبال اظهارات مذکور جعفر نُمَیری حمایت خود را از استقلال طلبان اریتره کم کرد و در نوامبر 1980م. (آبان ماه1359) وارد آدیس‌آبابا پایتخت اتیوپی شد. در پایان مذاکرات شش روزه، رهبران دو کشور در بیانیه مشترکی اعلام کردند که به هیچ‌گونه اعمال «خرابکارانه»ای برضد یکدیگر متوسّل نخواهند شد. در سال 1981م. (1360هـ.ش) رهبر اتیوپی از خارطوم دیدار کرد. مذاکرات وی با رهبر سودان موجب بسته شدن مرزهای دو کشور شد. در نتیجه، رفت و آمد مبارزان و انتقال اسلحه برای آنها متوقف گردید. در ژوئیه (تیر ماه) همان سال نیز تمام دفاتر مبارزان اریتره در شهرهای مختلف سودان بسته شد. نیروهای نظامی‌دو کشور نیز در مرزها مستقر شدند و از ارسال هرگونه تدارکات نظامی‌از سودان به اریتره، جلوگیری گردید.
با این حال، جنگ در اریتره و جنوب سودان ادامه یافت. سوارالذّهب تصمیم گرفت که مبارزان جنوب را سرکوب کند. برای این منظور در سال 1986م. (1365هـ.ش) صادق المهدی، نخست وزیر سودان با‌هایله ماریام، رهبر اتیوپی ملاقات کرد. به دنبال این دیدار دو کشور بار دیگر موافقت کردند که از حمایت مخالفان یکدیگر دست بردارند.
در سال 1991م. (1370هـ.ش) ملس زناوی،هایله ماریام را سرنگون و قدرت را در اتیوپی در دست گرفت. وی با استقلال اریتره موافقت نمود و به این‌‌ترتیب مشکل عمده‌ای که باعث تیرگی روابط دو کشور شده بود از میان رفت. پس از آن روابط دو کشور روبه بهبودی نهاد تا جایی که در اکتبر 1991م. (مهرماه 1370هـ.ش) ملس زناوی، رئیس‌جمهور اتیوپی و عمرالبشیر، رئیس‌جمهور سودان موافقتنامه دوستی و همکاری امضاء کردند[۱].
در پی آن اعلام شد که ارتش اتیوپی به ارتش سودان کمک کرده است تا شهر پوچالا را که در تصرف جنبش آزادی‌بخش مردم سودان بود در سال 1992م.(1371هـ.ش) باز پس گیرد. این مسأله موجب شد تا یک مقام ارشد «جنبش آزادی‌بخش مردم سودان» به اتیوپی سفر کند. ملاقات، مقامات اتیوپی قول دادند که اجازه ندهند ارتش سودان از طریق خاک اتیوپی به جنوب حمله کند. با این حال ملس زناوی، رئیس‌جمهور اتیوپی روز بعد از مذاکرات یعنی در 2 ژوئیه 1992م. (دوازدهم تیرماه 1371هـ.ش) از خارطوم دیدار کرد و به دنبال آن روابط دو کشور روز به روز گسترش یافت.
در اوایل ژوئیه 1993م. (تیر ماه 1372هـ.ش) اعلام شد که سودان و اتیوپی یک پروتکل همکاری در مسائل امنیتی، دفاعی و اقتصادی امضا کرده‌اند. به موجب این پروتکل، دو کشور متعهّد شدند که از مخالفان یکدیگر حمایت نکنند. براساس این پروتکل اتیوپی، به‌طور رسمی، به حمایت خود از «جنبش آزادی‌بخش مردم سودان» خاتمه داد.هایله ماریام به نیروهای این جنبش اجازه داده بود که از خاک اتیوپی برای حمله به ارتش سودان استفاده کند. سودان نیز به جبهه آزادی‌بخش مردم اریتره اجازه داده بود که از پایگاه‌های خود در سودان به اتیوپی حمله برد.
امّا از ژانویه 1994م. (دی ماه 1372هـ.ش) روابط دو کشور بار دیگر تیره شد. زیرا وزیر امور خارجه اتیوپی «جبهه اسلامی‌ملّی سودان» به رهبری حسن التّرابی را به حمایت از افراطیون اسلامی‌اریتره متّهم کرد.ترور ناموفق حسنی مبارک، رئیس‌جمهور مصر در اتیوپی نیز مزید بر علت شد. دولت اتیوپی سودان را متّهم به حمایت از «تروریست‌ها» کرد و اعلام نمود که سه نفر از طراحان و عاملان این‌ترور به خاک سودان پناهنده شده‌اند. اتیوپی خواستار دستگیری و استرداد این افراد شد؛ امّا خارطوم از این کار خودداری نمود.
به دنبال آن، دولت اتیوپی تعداد اعضای سفارت خود را در خارطوم به حداقل کاهش داد و پرواز هواپیماهای سودانی به مقصد «آدیس آبابا» را لغو و تعدادی از سودانی‌های مقیم اتیوپی را اخراج کرد. گذشته از این، دولت اتیوپی مورد از سودان به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت نمود و خواستار رسیدگی شورا به این مسأله شد.
در همین حال، سودان تدابیر امنیتی و نظامی‌شدیدی را در مرزهای خود با اتیوپی و اریتره در پیش گرفت و بر تعداد نیروهای نظامی‌خود در مرز با این دو کشور افزود و هفت پُست مراقبت و بازرسی جدید در مرزهای خود با اتیوپی ایجاد کرد. پس از آن، برخوردهای مرزی بین دو کشور رو به افزایش نهاد. در ژانویه 1996م. (دی ماه 1375هـ.ش) دولت سودان طی بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای اتیوپی به خاک سودان حمله و پُست مرزی«طایع»را اشغال کرده‌اند. بیانیه اضافه شده بود که نیروهای اتیوپی همچنین بین روزهای 28 دسامبر و اوّل ژانویه (برابر با هشتم تا یازدهم دی ماه) به پست‌های «حماریا» و «الاو» حمله کرده‌اند.
این نخستین بار بود که خبرهای مربوط به وقوع درگیری بین دو کشور، به‌طور رسمی، تأیید می‌شد. دولت سودان به دنبال برخوردهای مذکور خواستار تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی «تجاوزات مسلحانه اتیوپی» به خاک خود شد. سودان، همچنین برای مقابله با هرگونه برخورد نظامی، بسیج عمومی‌اعلام کرد.
با آغاز حملات «ائتلاف دموکراتیک ملّی سودان» از 13 ژانویه 1997م. (بیست و سوم دی ماه 1376هـ.ش) دولت سودان اتیوپی را متّهم کرد که به شهرهای مرزی این کشور حمله برده است. به همین دلیل سودان شکایتی از اتیوپی را تسلیم شورای امنیت سازمان ملل متحد نمود. در مقابل، وزیر امور خارجه اتیوپی گفت که کشورش در حوادث نظامی‌جاری در سودان، نقشی ندارد؛ امّا درصورت لزوم آماده استفاده از حق «دفاع از خود» می‌باشد. وی، همچنین در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتّهام‌های مطرح شده از سوی سودان را رد کرد[۱][۲].
نیز نگاه کنید به
سیاست و حکومت سودان؛ روابط خارجی سودان؛ اهمیت ژئوپولوتیک سودان؛ روابط خارجی سودان با کشورهای همسایه
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ جعفری ولدانی، اصغر(1376). «بحران در روابط سودان با همسایگان آن». اقتصاد «اطّلاعات سیاسی - اقتصادی»، شماره 125 و 126(بهمن و اسفند): 62-72.
- ↑ معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ سودان. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص.70-73.