شاهکارهای ادبیات چینی

رویای تالار سرخ (Dream of the Red Chamber) – اثری از سائو شچین – انتشاریافته در قرن ۱۸ میلادی – نسخه‌ی خلاصه‌شده‌ای از رمان با عنوان «رویای خانه‌ی سرخ» با ترجمه‌ی محمد حسین آریا منتشر شده است، قابل بازیابی از: https://torob.com/p/6f55183f-5ac3-4241-8482-38fb52d1b5fb/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-the-dream-of-the-red-chamber-%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-tuttle-publishing/

در تاریخ ادبیات چین، آثار نفیس و ماندگار زیادی خلق شده است. چهارکتاب که به عنوان مهم ترین شاهکارهای ادبی و پایه‌ی اصلی ادبیات این کشور به شمار می‌­روند، عبارتند از:

• خونگ­ لو مِنگ(Hong Lou Meng)(رؤیاهای عمارت سرخ)؛
• سَن گووِ یان­ای(San Guo Yan Yi)؛
• شی یوجی(Xi Yu Ji)؛
• شون خوی جُوان(Shui Hu Zhuan)

این آثار در میان روشنفکران و ادبای چینی از جایگاه خاصی برخوردار بوده و مورد علاقه و احترام عموم مردم قرار گرفته­ اند. این کتاب­‌ها، تا کنون بارها از سوی ناشران مختلف این کشور به چاپ رسیده و به زبان‌های مختلفی نیز ترجمه شده­ اند. تأثیر این شاهکارهای ادبی در رشته­‌های مختلف هنری بسیار زیاد بوده و هنرمندان و نمایشنامه نویسان چینی با الهام گرفتن از این شاهکارها، آثار هنری فراوانی خلق کرده اند. که معرفی مختصری از این آثار به شرح زیر است.

1- خونگ لو مِنگ یا رؤیاهای عمارت سرخ، ابتدا توسط دونفر به نام­ه ای چائو شیوچین(Cao Xiu Qin)(1716-1764) و گائو اِ(Gao E) نوشته شده و در سال 1973 از سوی اداره­‌ی نشریات ادبیات خلق چین در پکن در چهار مجلد چاپ و منتشر شد. این مجموعه، از حدود 107/1 میلیون نویسه‌ی چینی تشکیل شده و دارای 120 فصل است که 80 فصل آن توسط چائو شیوچین در اواسط قرن هجدهم میلادی نوشته شده و عنوان اصلی آن«شی تووجی(Shi Tou Ji)»(یادداشت سنگ) بود. این رمان نویس چینی در خانواده ای بسیار ثروتمند به دنیا آمد. اما فاجعه‏ ای که برای خانواده اش پیش آمد، دارایی شان به یغما رفت. چائو شیو چین در پکن در فقر و تهیدستی‏ می‌زیست که رمان معروف خود را به نام «رؤیاهای عمارت سرخ»در سال‌های آخر عمر خود به رشته تحریر درآورد. این اثر که در ادبیات‏ چینی بزرگترین رمان دانسته‏ شده، در اواخر قرن هجدهم، با اضافه کردن 40 فصل دیگر توسط اشخاص دیگری به نام‌های«گائو اِ» و «چِنگ شی­یوان(Cheng Shi Yuan)»، به نام خونگ لومِنگ تغییر نام یافت. در این رمان وقتی به نیروها و دنیای ماوراءطبیعی اشاره می‏ شود، موضوع داستان به روشنی رنگ و بوی بودیسم پیدا می­کند.

در این کتاب تاریخ ظهور و سقوط 4 خاندان اشرافی وابسته به امپراتوری به نام‌های«جیا»، «وانگ»، «شی»، و «شیووِ»(Jia, Wang, Shi, and Xiue) توصیف شده و داستان عشق میان جیا بائو یو و لین دِیو و شیو بائو چَی[i] بیان گردیده است. در این کتاب تمامی جنبه‌ها و ویژگی‌های یک جامعه‌ی فئودالی در چین باستان، شامل مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری مذهبی، اخلاقی، آداب و رسوم اجتماعی، مسایل ادبی، ستاره شناسی، اطلاعات جغرافیایی، دانش و علوم پزشکی، و... مربوط به آن دوران به صورت کامل و مشروح بیان شده و درواقع، دایره المعارف جامعی از جامعه‌ی فئودالی چین به شمار می‌رود. در این رمان خواندنی، اضمحلال و رو به زوال بودن جامعه‌ی فئودالی که بیش از دو هزار سال در چین حاکم بود، پیش بینی شده و آهنگ وداع آن راسروده است.

باتوجه به جامع نگری موجود در این کتاب، تا کنون بارها داستان‌های آن به­ صورت اپرا، باله، تئاتر، فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی از سوی نویسندگان و کارگردانان نمایشی و سینمایی اجرا شده و از سوی مردم چین و سایر کشورهایی که در آن­جا زبان چینی رایج است، با استقبال فراوانی روبه رو شده است. از این اثر تا کنون 3 ترجمه‌ی مختلف به زبان انگلیسی صورت گرفته و در فرهنگستان ملی هنر چین، مؤسسه­‌ی ویژه ای برای تحقیق و پژوهش پیرامون مسایل مختلف ادبی و هنری مجموعه‌ی خونگ لو مِنگ تأسیس و تعدادی از پژوهشگران ادبی چین در این مؤسسه به پژوهش می‌پردازند.

2- «سَن گووِ یان­ای» یا (داستان جنگ‌های سه کشور)، دیگر شاهکار ادبیات چینی به شمار می­‌رود که توسط شخصی به نام لوو گوانگ­ جونگ(Luo Guang Zhong) نوشته شده و در سال 1981 از سوی اداره‌ی نشریات ادبی و هنری رودخانه‌ی یانگ تِسِه در دو جلد و با حدود 675 هزار کاراکتر(واژه) چینی به چاپ رسیده است.

در این اثر، داستان جنگ­‌های سلسله‌ی سه پادشاهی چین که در دوران سلسله‌ی خَن شرقی(25-220 پیش از میلاد) در این سرزمین به وقوع پیوسته، تشریح شده است. پس از دوران خَن شرقی، سرزمین متحد چین به 3 کشور«وِی»، «شو»، و «وو» تقسیم و درگیری یک جنگ داخلی طولانی مدت شد که 60 سال به درازا کشید. پادشاهان 3 گانه هرکدام دارای فرماندهان نظامی شجاع و کار آزموده بودند که با عقل و درایت خود این جنگ عظیم و هولناک را هدایت می­ کردند. در میان این فرماندهان، جوگه لیانگ(Zhu Ge Liang)، مشاور و فرمانده نظامی کشور «شو» از نظر استعداد و شایستگی نظامی بر فرماندهان سایر کشورها برتری داشت و ارتش کشورش را در مقابل نیروهای کشورهای«وِی» و «وو»، به درستی فرماندهی و هدایت کرده و بارها طعم تلخ شکست را به آن­ها تحمیل کرد. جوگه لیانگ، در طول تاریخ به خاطر لیاقت و خرد قابل ستایشش، همیشه از سوی مردم این سرزمین، نماد شجاعت و خرد تلقی شده است. این مجموعه به عنوان دایره المعارف فنون نظامی وجنگی چین باستان به شمار می­رود.

3-«شی یوجی» یا(سفرنامه­‌ی غرب)، موفق ترین داستان افسانه ای در تاریخ چین به­ شمار می­ آید. این اثر توسط شخصی به نام«وو چِنگ­اِن(Wu Cheng En)» در دهه‌ی هفتاد از قرن شانزدهم میلادی تألیف و در سال 1980میلادی در 3 جلد از سوی اداره­‌ی نشریات ادبی خلق با حدود 844 هزار کاراکتر(واژه) چینی چاپ و منتشر گردید.

این مجموعه­‌ی ادبی که در اواسط دوران سلسله مینگ نگاشته شده، یک افسانه­‌ی کلاسیک چینی به شمار می­ رود. در این کتاب داستان سفر 4 نفر معلم و شاگرد به نام­‌های«تانگ سِنگ(Tang Seng)»، «سون وو کُنگ(Sun Wu Kong)»، «جو با جیه(Zhu Ba Jie)»، و «شا سِنگ(Sha Seng)» به مناطق غربی برای به دست آوردن کتاب مقدس بودایی، بیان شده است. این مسافران در طول سفر خود با تلاش و کوشش فراوان بر دشمنان و مشکلات فراوانی هم­چون دیوها، شیاطین، اجنه و اهریمنان، که می­ خواستند به کتب مقدس دست یابند، و سختی راه و بی آبی و تشنگی و گرسنگی چیره شده و سرانجام کتاب مقدس را همراه خود به سرزمین چین آورده و مورد ستایش امپراتور سلسله‌ی تانگ قرار گرفتند. برخی از داستان­‌های این مجموعه هنوز هم در میان مردم عادی رایج بوده و سون وو کونگ نمادی از شجاعت و سلحشوری به شمار می­ آید.

4- «شوی خو جُوان» یا(یادداشت‌های قهرمانان شوی خوی)، دیگر مجموعه‌ی مشهور از شاهکارهای ادبی چین است که توسط دو نفر به نام‌های «شی آی اَن( Shi Ai An)»و «لوو گوانگ جونگ(Luo Guan Zhong)» تألیف و در سال 1975 از سوی اداره­‌ی نشریات خلق شانگهای در 3 جلد و با حدود 964 هزار کاراکتر( واژه) چینی چاپ و منتشر گردیده است.

در این مجموعه داستان قیام­‌های کشاورزان علیه سلسله­ ی سونگ به تصویر کشیده شده است. در اواخر دوران حاکمیت سلسله‌ی سونگ، شورش‌های دامنه داری از سوی کشاورزان به رهبری شخصی به نام«سونگ جیانگ(Song Jiang)» در سرتاسر چین علیه امپراتور حاکم به وقوع پیوست که عمدتا در ناحیه‌ی «شووی بو لیانگ شان(Shui Bo Liang Shan)» در استان شاندونگ امروز به وقوع پیوست و از همه­‌ی قیام‌ها مهم تر و مشهور­تر بود. در این کتاب داستان مقاومت کشاورزان به ویژه 108 قهرمان آن روز علیه دودمان سونگ و حاکمان مستبد محلی تشریح شده که بسیاری از این داستان­‌ها هنوز هم در میان عامه­‌ی مردم رواج دارد و منشأ خلق آثار ادبی و هنری فراوانی اعم از نظم و نثر و نقاشی و خوشنویسی شده است[ii].

افزون بر کتاب‌های فوق دو اثر مهم ادبی دیگر سرزمین چین به شرح زیر هستند:

5- «شی جین» یا نخستین کتاب سرودها

سفر به غرب (Journey to the West) – اثری از وو چنگ‌نن – انتشاریافته در در قرن ۱۶ میلادی، قابل بازیابی از: https://www.amazon.com/Journey-West-Revised-1/dp/0226971325

در قرن هفتم قبل از میلاد، در چین نخستین کلیات سروده ای چینی به­ نام «شی جین»، یعنی مجموعه‌ی سرودها منتشر شد. این کتاب دربرگیرنده­‌ی حماسه‌ها، اشعار طنز، مثنوی­‌های عاشقانه، سرودهای جنگی، ستایش، سرودهای اعیاد ونغمه­‌های مردمی است. گرچه نویسندگان و سرایندگان آن افراد مختلفی بودند، ولی این اثر چند صد سال پیشتر از «حماسه‌ی هومر» یونانی تنظیم شده است.

در «کتاب سرودها»، که نخستین کلیات سرود در تاریخ چین به­ شمار می‌رود، مجموعا 305شعر وسرود وجود دارد که طی بیش از 500 سال از اوائل سلسله‌ی امپراتوری «جو»ی غربی در قرن 11پیش از میلاد، تا اواسط سلسله‌های بهار وپائیز در قرن 7 پیش از میلاد سروده شده و جمع آوری گردیده است. اشعار این کتاب که از سه طریق گردآوری شده است، شامل اشعار«پند آمیز و حکمت­‌ها» است که توسط شاهزادگان و مقامات عالیرتبه‌ی دربار پیرامون اندیشه­‌های حکمت آمیز فرزانگان خردمند و یا در ستایش فضایل امپراتور است و«یا(Ya)» نام دارد؛ بخش دیگر به نام«گوو فِنگ(Guofeng)» یا سروده­‌های عامیانه است که توسط درزاریان از میان عامه‌ی مردم جمع آوری شده که بیانگر خواسته­‌ها، آرزوها، و آمال مردم است و پادشاه از طریق همین سروده­‌ها پی به مسایل و مشکلات مردم می­ برد؛ و بخش آخر«سونگ(Song)» نام دارد که اشعار سروده شده برای آیین‌ها و مراسم قربانی در این بخش جای دارد. در بخش«یا» 105 آهنگ رایج در دربار و پایتخت سلسله‌ی امپراتوری«جو» و در بخش«فِنگ» 160تصنیف مردمی مورد استفاده در این شاهزاده نشین و در بخش«سونگ» که معنای چینی آن ستایش است، جمعا 40ترانه از جمله سرود مراسم مذهبی قربانی و سرود حمد و آهنگ­‌هایی وجود دارد که هنگام عبادت امپراتور در معابد برای ستایش از خدمات برجسته و توان بالای نیاکان وغرور و تکبر دیوها خوانده می­شد، را دربرگرفته است. این اشعار هرکدام همراه با موسیقی خاص خود قرائت می‌شدند.

در این کتاب از لحاظ شکلی، عمدتا  هربیت شعر از چهار کلمه‌ی چینی ترکیب شده است. البته اشعار دوکلمه ای، سه کلمه­ ای و حتی مرکب از کلمات 9 واژه­ای نیز دیده می­شود. دراین سرودها نویسه­‌های تکراری، با حروف هم­نوا و یا با قافیه‌ی تکراری، فراوان استعمال شده است. این مساله تنوع سرودها را بیشتر کرده و آهنگ و موسیقی آن­ها را خوش­نوا­تر ساخته است.

اگرچه در میان مردم معروف است که این اشعار متعلق به کنفوسیوس است، ولی نویسندگان این سرودها از قشرهای مختلف جامعه از جمله زحمتکشان، سربازان و اشراف و افرادی­ که وضعیت مشخصی ندارند بوده اند. بعد­ها این کتاب به­ تدریج به کتاب درسی متداول در میان اشراف تبدیل و فراگیری آن برای شخصیت­‌های طبقات مرفه ضروری شد. کنفوسیوس دانشمند معروف چین برای کتاب «شی جین» ارزش فوق العاده ای قائل شد. وی گفته است:«اگر شی جین را نیاموزید، حرفی برای گفتن نخواهید داشت.» درواقع، کتاب«شی جین»، گوهر درخشان ادبیات چین باستان و نشانه‌ی پیشرفت و تعالی آن به شمار می­رود.

مضامین آن همه‌ی ابعاد زندگی اجتماعی مردم در چین در قرن هفتم پیش از میلاد هم­چون کار و عشق، جنگ و بیگاری، ظلم و ستم و مقاومت، عادات و رسوم ازدواج، مراسم یادبود بزرگداشت راه نیاکان و جشن‌ها و میهمانی­‌ها، حتی مسایل مربوط به ستاره شناسی، جغرافیا، جانوران و گیاهان و غیره را در برمی­گیرد. زبان«شی جین»، سند مهمی برای تحقیق و مطالعه­‌ی زبان چینی در قرن­‌های 11تا 6 پیش از میلاد بشمار می‌رود.

نیز نگاه کنید به

ادبیات چینی؛ شعر در ادبیات چینی

پاورقی

[i] - Jia Bao You, Lin De You, and Xiue Bao Cai

[ii] - سریال­‌های تلویزیونی «لیانگ شان پو» و «سلسله‌های هم ستیز» که از این شاهکارهای ادبی اقتباس و از سوی تلویزیون دولتی چین تولید شده است، در سال­‌های گذشته از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران نیز پخش شده است.

منبع اصلی

_{سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی.}

نویسنده مقاله

علی محمد سابقی